Η μνήμη θανάτου είναι η μόνη δύναμη που καθιστά τη ζωή επιθυμητή και έντονη στη βίωσή της.
ΠΡΟΧΘΕΣ είχαμε το πρώτο μεγάλο Ψυχοσάββατο (6/3/21). Όλα τα Σάββατα είναι αφιερωμένα στις ψυχές των νεκρών, αλλά η Εκκλησία καθιέρωσε και δυο ξεχωριστά. Κι αυτό, επειδή οι πρώτοι Χριστιανοί πίστευαν πως η ζωή βιώνεται ως άνοδος προς την αιωνιότητα. Αντίθετα, ο θάνατος αποτελεί τη “στενή πύλη” μέσω της οποίας εισερχόμαστε στο επέκεινα. Έτσι, οι πρώτοι Χριστιανοί υπενθύμιζαν ο ένας στον άλλο το θάνατο, με τη φράση «έχε μνήμη θανάτου»!*
ΑΛΛΟ η θρησκειολογική θεώρηση ζωής και θανάτου κι άλλο η φιλοσοφική. Ξαναδιαβάζοντας την “Ασκητική” του Ν. Καζαντζάκη, μένουμε στην πρωταρχική φράση του Προλόγου του: «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή». Μια καθαρά ανατολίτικη σκέψη περί ανακύκλυσης ζωής/θανάτου, που τη “μεταφράζει” υπέροχα με χρώματα (εικόνα, 1) η νεαρή Θεσσαλονικιά καλλιτέχνιδα Μαρία Νενάδη (1976-). Φαντάζομαι πως τόσο η καζαντζακική ρήση, όσο κι ο ζωγραφικός πίνακας αναφέρονται στην αιώρηση (ζωή) του ανθρώπινου σώματος ανάμεσα στις δυο αβύσσους. Άποψη που τελικά κι ο Καζαντζάκης ασπάζεται, αφού “δεν ελπίζει τίποτε” μεταθανάτιο!
ΣΗΜΕΡΑ, με τα αλλεπάλληλα κρούσματα της πανδημίας-και όχι μόνο, ο θάνατος έγινε (;) ρουτίνα: ένας ψυχρός αριθμός στις βραδινές ειδήσεις· μια στεγνή στατιστική “κρουσμάτων”, “διασωληνωμένων”, τροχαίων, θυμάτων σεισμών, κορωνοϊού κ.ά. Όμως, όπως τόνισε και η πνευμονολόγος ΜΕΘ, κα Σ. Πουρίκη σε αθηναϊκό τηλεοπτικό σταθμό (5/3/21) “ο θάνατος δεν συνηθίζεται με τίποτε”… Ποτέ στις προηγούμενες δεκαετίες το ανθρώπινο σώμα δεν είχε ευτελιστεί τόσο. Οι νεκροί, σε όλο τον πλανητη ξεπερνούν τα 2,5 εκατομμύρια (στη χώρα μας είναι πάνω από 6,5 χιλιάδες). Το πρωτόγνωρο με τους νεκρούς της παανδημίας είναι ότι εγκαταλείπουν τη ζωή μόνοι, χωρίς ένα χάδι συγγενικό, ένα ύστατο φιλί, ένα δάκρυ. Το σώμα “θάπτεται” σε στενό “οικογενειακό κύκλο” κι η ψυχή “ταξιδεύει” τραυματισμένη.
ΟΠΩΣ πάντα μένει αναπάντητο το τρίπτυχο των (φιλοσοφικών) ερωτημάτων ψυχής/σώματος: Ψυχή και σώμα αποτελούν ενότητα; Είναι αθάνατη η ψυχή; Πόσο (κατα)νοητή είναι η θεολογική (χριστιανική) πίστη περί της “εκ νεκρών” ανάστασης του σώματος (“Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών”);
ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ θρησκεύονται βαθιά, κάθε αναφορά στο σωματικό θάνατο υπονοεί ταυτόχρονα και την ανάστασή του! Κάτι που ο ίδιος ο Χριστός δίδαξε με τη δική του Ανάσταση. Πάνω δε σ΄ αυτήν την Ανάσταση θεμελίωσε ο Απόστολος Παύλος το Χριστιανισμό όπως τον ξέρουμε. Κι, αφού ο βιολογικός θάνατος δεν επηρεάζει το πνευματικό μέρος του ανθρώπου- την ψυχή (εικόνα, 2), αυτή συνεχίζει “μετά” να υπάρχει, μέχρι να συναντήσει το όμοιό της -το Θεό. Η πραγματοποίηση τής συνάντησης αυτής εξαρτάται από την προετοιμασία μας, τους “καλούς αγώνες” μας, την έφεση για εξύψωση, τελείωση, θέωση.
ΙΣΩΣ, μόνο μέσω της ποίησης και του μύθου μπορούμε κάπως να αντιληφθούμε τους παραπάνω συσχετισμούς…
Πιο κάτω, μιλάει η ψυχή απευθυνόμενη στους ζωντανούς/θρηνώντες πάνω από τον τάφο:
«Μη στέκεσαι στον τάφο μου και μη θρηνείς
Δεν είμαι εδώ, εδώ δεν θα με βρείς
Είμαι στις πρώτες ηλιαχτίδες, στων βουνών τα χιόνια
Στη δροσερή πνοή των μύριων ανέμων, θα με νοιώσεις
στο σάλεμα των λαμπερών φύλλων του ελαιώνα
Είμαι στο χρυσαφί, στων μεστωμένων σιταριών το χρώμα
Είμαι ο ήχος του φθινοπωρινού ψιλόβροχου
Στο πρωινό αγουροξύπνημά σου είμαι το απαλό φτερούγισμα πουλιών κι η στίλβη των αστεριών μιας νύχτας
Η ηδονική κραυγή του έρωτα κι ο ρόγχος του θανάτου
Δες με στο πέρασμα απ’ το παντού στο πουθενά
Στο τίποτε που μένει απ’ τη ζωή θα με θυμάσαι
κλεισμένη σε μια εφήμερη ανάμνηση…
Μη στέκεσαι, λοιπόν, στον τάφο μου θρηνώντας
Δεν είμαι εδώ, είμαι παντού». (2)
ΣΧΕΔΟΝ προφητικό για το “θάνατο που το στρώνει” είναι και το παρακάτω ποίημα του Γιάννη Βαρβέρη (1955-2011) [Συλλογή “Ο θάνατος το στρώνει”, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1986]:
“Μαύρες κουκκίδες
Διάττοντες στο χιόνι
Σήμα μικρό που χάνεται στη θέα
Να κάνει σκι πάνω σε μια νιφάδα
Το βρίσκει άλλη νιφάδα και το λιώνει
Λιώνει κι αυτή
Χιόνι στο χιόνι
Βέρμιο Φτερόλακκα ψηλά βουνά
Ο χρόνος-
Κι ο θάνατος το στρώνει”
ΝΑ κι ένας ωραιότατος αλληγορικός μύθος για τη μεταμόρφωση της ψυχής, γραμμένος από τον αμερικανό Walter Dudley Cavert:
“Στο βυθό ενός έλους ζούσαν μερικές προνύμφες που αδυνατούσαν να καταλάβουν γιατί καμιά από τις συντρόφισσές τους δεν επέστρεφε κάθε φορά που ανέβαινε το μίσχο των κρίνων για να φτάσει στην επιφάνεια του νερού. Υποσχέθηκαν, λοιπόν οι υπόλοιπες πως, όποιας ερχόταν η σειρά να ανεβεί το μίσχο του κρίνου, φτάνοντας στην επιφάνεια του νερού θα επέστρεφε και θα έλεγε στις άλλες το τι συμβαίνει! Σε λιγάκι, μια από τις πιο ανυπόμονες προνύμφες έκανε το ταξίδι μέχρι την επιφάνεια του νερού. Μόλις όμως έφτασε εκεί, ξάπλωσε στο ανθισμένο φύλλο του κρίνου και άρχισε να μεταμορφώνεται σε μια λιβελούλα με πανέμορφα φτερά. Μάταια προσπάθησε να κρατήσει την υπόσχεσή της για επιστροφή. Πετώντας δε από τη μια άκρη ως την άλλη του έλους, έβλεπε κάτω απ’ το νερό τα αγαπημένα της πρόσωπα. Τότε συνειδητοποίησε, πως ακόμα κι αν μπορούσαν να τη δουν απ΄το βυθό οι υπόλοιπες, δεν θα αναγνώριζαν ένα τόσο λαμπρό πλάσμα ως κάποιο της ομάδας τους.” (4)
ΕΤΣΙ, η μεταμορφωμένη λιβελούλα (εικόνα, 3) συμβολίζει τη μεταθάνατο αναγέννηση/ανανέωσή μας, τη δύναμη της ζωής και την ομορφιά της ωριμότητας. Επιπλέον παραπέμπει σε άλλους “μη αντιληπτούς” από τις αισθήσεις μας κόσμους.
ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ -κατά το συγγραφέα- συνοψίζεται στο εξής: “Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να δούμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα και να επικοινωνήσουμε μ’ αυτά, μετά το θάνατό μας, δεν σημαίνει ότι τα πρόσωπα αυτά δεν υπάρχουν”. (5/3/21)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1)Η ψυχή κατά Πλάτωνα, φεύγει από τον κόσμο των ιδεών και μπαίνει στον κόσμο των αισθητών μέσω του σώματος. Έτσι, το σώμα θεωρούμενο ως σήμα (=τάφος) ψυχής, την ωθεί στο να “αποδράσει”! Η μόνη δε δυνατότητα “απόδρασής” της ψυχής, είναι ο θάνατος του σώματος. [Τί είναι η ψυχή; Κατά το λεξικό Μπαμπινιώτη, “η άυλη πνευματική φύση του ανθρώπου, που μετέχει στη θεϊκή ουσία και θεωρείται αθάνατη, συνεχίζει δηλ. να υπάρχει και μετά το θάνατο, αφού αποχωριστεί από το σώμα”. Για τη χριστιανική θρησκεία το σώμα θεωρείται η κιβωτός (ο ναός) της ψυχής.]
-(2) Mary Elizabeth Frye (1905-2014): “Do not stand at my grave” -Λυρικό σονέτο, σε απόδοση Στ.Γ. Κλώρη-2021
-(3)”The Dragonfly Story”/Ιστορία μιας Λιβελούλας (Walter Dudley Cavert, 1891-;), σε απόδοση Στ.Γ.Κ.-2021
* Στις 12/3 συμπληρώνεται ένας χρόνος από το πρώτο θύμα Covid-19 στην Ελλάδα. [Μια παγκόσμια ημερα πένθους με τις λατινικές λέξεις “memento mori” (=μέμνησο θανάτου) θα πρέπει να καθιερωθεί, ως ελάχιστο δείγμα μνημης όλων όσων φεύγουν “τόσο άδικα, τόσο αναπάντεχα”, από τον κορωνοϊό].
