Steven Rose, καθηγητής βιολογίας, δ/ντής ομάδος ερευνών εγκεφάλου και συμπεριφοράς Α.Π. Λονδίνου, συγγραφέας
Εκδόσεις ΚΑΤΟΠΤΡΟ
Μετάφραση: Κατερίνα Παπασταύρου
Επίσημη επιμέλεια καθηγητής
Θανάσης Παπαβασιλείου
Ερχεται όμως κάποτε η στιγμή που πρέπει κανείς να πολεμήσει τη φωτιά με τη φωτιά με επιβαλλόμενη τη διατύπωση με καλύτερη συνοχή μια άλλη βιολογική προσέγγιση είπε στον εαυτό του ο διεθνής αναγνώρισης Αγγλος βιολόγος, καθηγητής, ερευνητής Steven Rose.
Οπότε και αποφάσισε να γράψει το βιβλίο του “Μονοπάτια της ζωής: βιολογία, ελευθερία, ντετερμινισμός”. Για να γράψει το 1997 στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του έργου στο Λονδίνο και τα εξής: Τα μονοπάτια της ζωής είναι μια προσπάθεια ν’ αναμετρηθώ και να πολεμήσω τη “φωτιά με τη φωτιά” για να διατυπώσω με μεγαλύτερη συνοχή, μια άλλη βιολογική προσέγγιση απέναντι στην ξεπερασμένη κοινωνιοβιολογία “στο εγωιστικό γονίδιο” τους ισχυρισμούς του υπερ-δαρβινισμού. Αλλά και απέναντι στις αποκαλούμενες καθολικές όψεις της ανθρώπινης φύσης.
Με τους ντετερμινιστικούς ισχυρισμούς να στρατολογηθούν (δεκαετία 1970) για να υποστηρίξουν το νεοφασιστικό κίνημα και τη λεγόμενη δεξιά στις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την ηπειρωτική Ευρώπη. Τότε η Hillary Rose, εγώ και άλλοι σημαντικοί ριζοσπαστικοί νέοι επιστήμονες συγγράψαμε μια σειρά τολμηρά βιβλία με την εναντίωσή μας να εστιάζεται σε λόγους επιστημονικούς, αλλά και πολιτικούς.
Βασικά, αρχές δεκαετίας του 1970 ο γενετιστής D. Leuvontin και ο Steve Rose έγραψαν το βιβλίο “Not in our genes” (όχι στα γονίδιά μας) για να αντικρούσουν την ιδεολογία και τους επιστημονικούς ισχυρισμούς του βιολογικού ντετερμινισμού. Εμείς σήμερα που είναι πάλι κυρίαρχες οι ακροδεξιές καταστάσεις στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στον κόσμο. Παράλληλα με τις ανισότητες της υπερεκμετάλλευσης μαζί με τη φρίκη της σύγχρονης ανελευθερίας ξανα-αναφερόμαστε στην επιστημονική ελευθεροφροσύνη του Steven Rose ως αναγκαία αναφορά – ιδιαίτερα μέσα στο κλίμα της τωρινής προεκλογικής μας αναξιόπιστης εξαθλίωσης και θεαματικοποίησης.
Απευθυνόμενοι στον χώρο της πολιτικής και της διανόησης αλλά και σε κάθε πολίτη για μια πραγματική κατανόηση της ανάγκης ελευθερίας σε μια τόσο μεγάλη ανελευθερία.
ΒΑΡΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ
Λίγο πριν από τις επεισοδιακές προκηρυχθείσες εκλογές ολόκληρη η χώρα βιώνει την επιθετικότητα των πάντων κατά πάντων. Μια άγρια πολιτική: επιθετική, βάρβαρη και καταλυτική κάθε πνευματικής, πολιτικής, ηθικής και κοινωνικής αξίας. Μια πολιτική που καταστρέφει την εν γένει πολιτική αξιοπιστία, η οποία συνέχει τη χώρα εδώ και πολλά χρόνια ιδιαίτερα όμως τα τελευταία 6 χρόνια, μετά τη βαριά οικονομική και κοινωνική κρίση που έπληξε τη χώρα μετά το 2009.
ΜΙΚΡΟΨΥΧΗ Η ΠΡΟΒΑΛΛΟΜΕΝΗ ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΙΑ
Τώρα, όμως ένα βήμα μπροστά από τις κάλπες, ο ελληνικός λαός προσέρχεται ή δεν προσέρχεται για να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα.
Με αβεβαιότητα για το μέλλον του, με οργή για τη χαμένη ανεξαρτησία του, με αηδία για την εν μέρει ή εν πολλοίς κυρίαρχη πολιτική αναξιοπιστία και μικροψυχία. Η οποία όμως προβάλλεται ως μεγαλοψυχία από την πλευρά μεγάλων και μικρών κομμάτων, με τους αρχηγούς, υπαρχηγούς, παρα-αρχηγούς και στελεχοποιούς να αλληλοορίζονται μέσα στην αρένα της τωρινής προεκλογικής μάχης. Με αποτέλεσμα να δημιουργούν ένα αποπνικτικό πολιτικό και κοινωνικό κλίμα αγριότητας.
ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΓΧΥΣΗ
Μέσα σε μια εξυπνοκρατική – επικοινωνιακή προπαγανδιστική και αποπροσανατολιστική κατάσταση, η οποία δημιουργεί τελικά το τωρινό τοπίο μιας δραματικής πολιτικής σύγχυσης σε όλη τη χώρα.
Οπου, μέσα σ’ αυτή ο κάθε πολίτης – ψηφοφόρος αισθάνεται πως αντιμετωπίζεται από τους έξωθεν και έσωθεν δημιουργούς αυτής της σύγχισης ως ένα ΠΡΑΓΜΑ, ανελευθεριακής χρησιμοποίησης. Με την πραγμοποίηση να μετατρέπει την όποια δυναμική διαδικασία σε στατικό φαινόμενο που είναι ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ. Με δημιουργία ενός αυθαίρετου ΣΥΜΦΥΡΜΟΥ.
Ο ΣΥΜΦΥΡΜΟΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΟΠΟΙΗΣΗ
Οπου αυτός ο συμφυρμός οδηγεί στην πραγμοποίηση ένα βήμα πιο πέρα, συνενώνοντας πολλές διαφορετικές πραγματοποιημένες αλληλεπιδράσεις σαν να ήταν δείγματα ενός χαρακτήρα.
Αυτό τον αυθαίρετο συμφυρμό τον περιγράφει, τον αναλύει ο διάσημος Αγγλος νευρολόγος επιστήμονας Steven Rose, καθηγητής βιολογίας, δ/ντής έρευνας του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς στο ανοικτό πανεπιστήμιο του Λονδίνου (συγγραφέας και επιμελητής) 15 σημαντικών βιβλίων μεταξύ των οποίων και το βιβλίο του (430 σελ.) που κυκλοφόρησε το 1997 στο Λονδίνο με τίτλο του πρωτότυπου “Life Lines- Biology, Freedom Determination”. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 2005 από τον πλούσιας επιστημονικής εκδοτικής δραστηριότητας εκδοτικό οίκο Αλέκου Μάμαλη και ΣΙΑ.
ΔΕΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΜΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Σε μετάφραση Κατερίνας Παπασταύρου, βιολόγου, επιστημονική επιμέλεια Θανάση Παπαβασιλείου, καθηγητής και διευθυντής του εργαστηρίου Βιοχημείας της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών… Γλωσσική επιμέλεια Παντελής Μπουκάλας, Νίκος Ντάικος και εκδοτική επιμέλεια: Αλέκος Μάμαλης.
Τα περιεχόμενα του βιβλίου περιλαμβάνουν 10 κεφάλαια και επιμύθιο με τους κάτωθι τίτλους: 1. Ελευθερία, Βιολογία, ντετερμινισμός, 2. Παρατήρηση και παρέμβαση, 3. Πως γνωρίζουμε όσα γνωρίζουμε, 4. Ο θρίαμβος του αναλογισμού;, 5. Γονίδια και οργανισμοί;, 6. Μονοπάτια της ζωής, 7. Καθολικός Δαρβινισμός;, 8. Πέραν του υπερδαρβινισμού, 9. Μύθοι περί προελεύσεως, 10. Η φτώχεια του αναγωγισμού και 11. Επιμύθιο: Να αποκαταστήσουμε τη σφαιρικότητα της βιολογίας…
ΑΡΝΗΣΗ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ της ΖΩΗΣ
Ενα βιβλίο προκλητικό, διεισδυτικό και δηκτικό που συνιστά μια πειστική απάντηση στους θιασώτες των γονιδίων, οι οποίοι, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, αρνούνται να δουν την πολυπλοκότητα της ζωής… η οποία κατά τον Steven Rose, εξαρτάται από το περίτεχνο δίκτυο αλληλεπιδράσεων που υφίσταται εντός των κυττάρων, των οργανισμών και των οικοσυστημάτων στο οποίο το DNA διαδραματίζει απλώς έναν ρόλο μεταξύ πολλών άλλων.
Γιατί αν θέλουμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο της ζωής οφείλουμε να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε εκ νέου κάθε ζωντανό οργανισμό στο σύνολό του καθώς και στην πορεία του μέσα στον χρόνο και στον χώρο. Με πορείες τις οποίες ο Steven Rose τις ονομάζει Μονοπάτια της ζωής. Γιατί όπως επισημαίνει:
ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ – ΑΠΟ-ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ
Οι άνθρωποι δεν είμαστε κενοί περιεχομένου από βιολογική άποψη, ελεύθερα πνεύματα που περιοριζόμαστε μόνο από τα όρια της φαντασίας μας ή πιο πεζά από τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που καθορίζουν τη ζωή, τη σκέψη και τις πράξεις μας. Αλλά ούτε και μπορούμε να αναχθούμε σε τίποτα περισσότερο από μηχανές του DNA μας. Είμαστε μάλλον προϊόντα μιας διαλεκτικής σχέσης μεταξύ του κοινωνικού και του βιολογικού χάρη στην οποία εξελίχθηκε το είδος μας και γράφτηκε η ιστορία και αναπτυχθήκαμε ως άτομα.
Στο βιβλίο “Τα μονοπάτια της ζωής” ο S.R. τοποθετεί τον ίδιο τον οργανισμό στο επίκεντρο της ζωής. Αντικρούει όμως ευθέως την ιδεολογία του αναγωγισμού και του υπερδαρβινισμού και την εμμονή τους στη θέση ότι όλες οι όψεις της ανθρώπινης ζωής από τις σεξουαλικές προτιμήσεις ως τον παιδοκτόνο, από τον πολιτικό προσανατολισμό έως την άσκηση βίας, από την ανδροκρατία μέχρι και τον αλκοολισμό έχουν τις ρίζες τους στα γονίδια και αποτελούν αναπόφευκτη απόρροια φυσικής επιλογής.
ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
Ο Rose υποστηρίζει ότι τέτοιου είδους ισχυρισμοί δεν είναι απλώς κοινωνικά αφελείς. Αλλά ουσιαστικά παρερμηνεύουν την ενεργητική και μη αναγώγιμη φύση των διαδικασιών της ζωής. Για να γράψει η Sasan Green Field στη Sunday Telegraph ότι: Ο Rose μας δείχνει, με ενάργεια, πόσο τρελό είναι να παραβλέπει κανείς τα επίπεδα πολυπλοκότητας που συνθέτουν έναν βιολογικό οργανισμό στην προσπάθεια να επινοηθεί μια αμφιμονοσήμαντη σχέση μεταξύ γονιδίου και τελικού αποτελέσματος.
Για να αναδείξει όμως ο Rose την ουσιαστική σημασία της πολυπλοκότητας. Στο επιμύθιο του βιβλίου εκθέτει στην παρουσίαση των επιχειρημάτων του, με τη μορφή δέκα θέσεων, στον δεκάλογο της βιολογίας. Για να μας πει, τελικά, ότι η ζωή δομεί το ίδιο το μέλλον της.
ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΠΟΛΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ…
Μια θέση που αποτελεί τον τίτλο του δεκαλόγου της ζωής, γενικά την οποία όμως πολιτικές, αντιπολιτικές με επιθετικές και δολοφονικές μεθοδεύσεις προσπαθούν να την πραγμοποιήσουν.
Ετσι ο Steven Rose γράφει ότι: 1. Η ιστορία μας διαμορφώνει τις γνώσεις μας, χωρίς όμως τα πειράματα ή οι τεχνολογίες μας που λειτουργούν να σημαίνει ότι βασίζονται σε πραγματικές αναπαραστάσεις του κόσμου.
2. Τίτλος: Ενας κόσμος, πολλοί τρόποι για να τον γνωρίσουμε. Για να μας πει: Ζούμε σε έναν υλικό κόσμο που συνιστά οντολογική ενότητα αλλά τον αντιμετωπίζουμε με επιστημολογική ετερογένεια.
ΑΛΑΖΟΝΙΚΟ ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ
Ακόμα ο S.R. γράφει ότι: Η βιολογία και οι διαδικασίες που μελετά δεν συμβιβάζονται με το αλαζονικό μανιφέστο της φυσικής που θέλει να αναγάγει όλες τις θεωρήσεις του κόσμου σε μια ενοποιημένη θεωρία των πάντων…
Αξίωση ζημιογόνα για την κατανόηση των διαδικασιών της ζωής.
3. Επίπεδα οργάνωσης για να μας πει κάτω από αυτό τον τίτλο ότι: Οι άνθρωποι μπορεί να είναι ομοφυλόφιλοι, βίαιοι, σχιζοφρενείς, εγωιστές κ.λπ. αλλά τα γονίδια μπορούν να αντιγράφουν όχι όμως και οι άνθρωποι.
4. Ολα εξαρτώνται αλλά μήπως από κακής ποιότητας επιστήμη που πιθανόν να οδηγήσει σε κακής ποιότητας κοινωνικές συνταγές
5. Εχει τίτλο: Είναι και γίγνεσθαι με την προσπάθεια όμως που κάνει ο αναγωγισμός να συλλάβει το είναι να διαφεύγει το γίγνεσθαι, μετατρέποντας τη διαδικασία σε πραγμοποίηση.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΙΝΟΥΜΕ ΑΓΓΕΛΟΙ ΜΕ ΦΤΕΡΑ
6. Σταθερότητα μέσω της δύναμης. Με τη σταθερότητα της μορφής να αντικαθίσταται ακατάπαυστη.
7. Ο οργανισμός και το περιβάλλον αλληλοδιεισδύουν, διαποτίζοντας ο μεν το δε και αντιστρόφως με ομοιοδυναμική παρά με ομοιοστατική λειτουργία, αλλά στην επόμενη θέση λέει ότι:
8. Η δομή περιορίζει την εξέλιξη με τους οργανισμούς να επιλέγουν και να τροποποιούν το περιβάλλον της να μην είναι απλώς τα παθητικά θύματα των διαδικασιών της φυσικής επιλογής, αλλά να παίζουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του πεπρωμένου τους… παρόλο που οι άνθρωποι δεν μπορούν να μετατραπούν σε αγγέλους με μεταμόσχευση βάσει ενός γενετικού προγράμματος για φτερά. Δεν θα επιτύγχανε να μας σηκώσει στον αέρα για να πετάξουμε πράγμα που επιτυγχάνεται με μηχανές χωρίς καμιά γενετική αλλαγή.
ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΛΕΙΔΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Τέλος στο εννέα σημείο ο S.R. λέει ότι: 9. Το παρελθόν είναι το κλειδί για το παρόν με τους οργανισμούς να προβλέπουν το πρότυπο της εξελικτικής αλλαγής. Μπορούν όμως απλώς να ανταποκριθούν στα ενδεχόμενα που θέτει ενώπιόν της το παρόν… Με την εξελικτική αλλαγή να μην μπορεί να κάνει τίποτε άλλο από το να κυνηγά έναν συνεχώς κινούμενο και εγγενώς απρόβλεπτο στόχο. Γι’ αυτό και η εξέλιξη είναι ο νόμος του φύρδην μίγδην.
…Γεγονός που σημαίνει ότι έχουμε την ικανότητα το ίδιο με το μέλλον αν και σε συνθήκες που δεν τις επιλέγουμε οι ίδιοι… Με τη βιολογία ως εκ τούτου να είναι εκείνη που μας καθιστά ελεύθερους…
Γι’ αυτό κι εμείς με πνευματική ελευθερία επιλέξαμε για τις σημερινές συνθήκες ανελευθερίας και πολιτικής, οικονομικής, εθνικής και δημοκρατικής δραματικής κρίσης να αναφερθούμε στα Μονοπάτια της ζωής του διάσημου βιολόγου – νευροεπιστήμονα Steven Rose.
