«Ενας μορφωμένος ηλίθιος είναι πιο ηλίθιος… από έναν αμόρφωτο ηλίθιο»
Μολιέρος
Οταν ρώτησαν το Σωκράτη να τους δώσει τον ορισμό του μορφωμένου ανθρώπου δεν ανέφερε τίποτα για τη συσσώρευση γνώσεων.
«Η μόρφωση είναι θέμα συμπεριφοράς» είπε.
Ποιους ανθρώπους λοιπόν θεωρώ μορφωμένους;
1. Πρώτα από όλα αυτούς που ελέγχουν δυσάρεστες καταστάσεις, αντί να ελέγχονται από αυτές.
2. Αυτούς που αντιμετωπίζουν όλα τα γεγονότα με γενναιότητα και με λογική.
3. Αυτούς που είναι έντιμοι σε όλες τους τις συνδιαλλαγές
4. Αυτούς που αντιμετωπίζουν γεγονότα δυσάρεστα και ανθρώπους αντιπαθείς καλοπροαίρετα.
5. Αυτούς που ελέγχουν τις απολαύσεις τους
6. Αυτούς που δε νικήθηκαν από τις ατυχίες και τις αποτυχίες τους
7. Αυτούς που δεν έχουν φθαρεί από τις επιτυχίες και τη δόξα τους
Η μόρφωση εισήχθη από την περιοχή της τέχνης στην Παιδαγωγική και δηλώνει τη προσπάθεια του παιδαγωγού να επιτύχει την εσωτερική καλλιέργεια του παιδιού σε συνάρτηση με τις προσδοκίες του σχολείου και τις επιδιώξεις της αγωγής. Μάταιη είναι η εκμάθηση χωρίς σκέψη, επικίνδυνη είναι η σκέψη χωρίς εκμάθηση, σύμφωνα με τον Κομφούκιο. Η μόρφωση, λοιπόν, είναι θέμα συμπεριφοράς. Έτσι , λοιπόν και η προσπάθεια για μόρφωση, δηλαδή για την τελειοποίηση του μυαλού, δεν είναι ένα κοπιαστικό ταξίδι προς ένα συγκεκριμένο προορισμό. Αντίθετα, αυτός ο εμπλουτισμός των δυνατοτήτων μας για τη ζωή και την ευτυχία είναι κάτι το οποίο όσο ζούμε δεν έχει τέλος. Η πραγματική μόρφωση είναι πάντα μια αρχή κατευθυνόμενη, αλλά χωρίς να σταματάει ποτέ για να αναπαυθεί, είναι ένα ταξίδι στο άπειρο, μια συμμετοχή στη κίνηση του σύμπαντος, ένας τρόπος ζωής εκτός χρόνου. Η μόρφωση προϋποθέτει κάτι που πρόκειται να μορφωθεί, δηλαδή ένα χαρακτήρα, μία προσωπικότητα. Όπου αυτό λείπει, όπου δεν υπάρχει το κατάλληλο έδαφος η μόρφωση λειτουργεί στο κενό. Σαν αποτέλεσμα έχουμε τη γνώση αλλά όχι την αγάπη ή τη ζωή. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η γνώση χωρίς σεβασμό, το διάβασμα χωρίς αγάπη, η μόρφωση χωρίς ψυχή είναι σοβαρά αμαρτήματα εναντίον του πνεύματος. Το σχολείο προσπαθώντας να πετύχει τη μεγαλύτερη δυνατή ομοιομορφία και να δημιουργήσει «φυσιολογικά μυαλά» αγνοώντας και βάζοντας εντελώς στο περιθώριο τη προσωπικότητα κάθε παιδιού διαπράττει το έγκλημα της επόμενης γενιάς. Τα δύο αυτά, το «φυσιολογικό» και το ταλέντο – προσωπικότητα, θα πρέπει να βρίσκονται σε πλήρη αρμονία. Η τάση της απλούστευσης οδηγεί στο χάος και εκείνους που τη δημιουργούν και εκείνους που την δέχονται. Τα παιδιά έχουν μεγάλη φαντασία και ακόμη μεγαλύτερη εφευρετικότητα. Το σχολείο οφείλει να αναδεικνύει τα ταλέντα και τις ικανότητες των παιδιών, να αποδέχεται και να εξελίσσει τη διαφορετικότητα. Σήμερα όλο και λιγότεροι γονείς και εκπαιδευτικοί αναγνωρίζουν αυτό το γεγονός, παύοντας να διαπλάθουν χαρακτήρες και να προάγουν ιδανικά και αξίες. Τη νοοτροπία μας την έχει ποτίσει η οικονομία, «Μορφώνομαι για να μπορέσω στη συνέχεια να αποσπάσω υλικά αγαθά». Η μόρφωση, επομένως, αποσκοπεί στο όλον της προσωπικότητας του ανθρώπου, στη τελείωση της μορφής του. Πρόκειται για τον πιο ουσιώδη αγώνα που κάνει κάθε ανθρώπινο ον για να κατακτήσει την ανθρώπινη κατάσταση.
