Eνας νέος και επικίνδυνος ιός
Στα τέλη του 2019 στην πόλη Wuhan στην Κίνα ξέσπασε επιδημία πνευμονίας, για την οποία οι κινεζικές αρχές διαπίστωσαν ότι ευθύνεται ένας νέος τύπος ιού, που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε προσβάλει ξανά τον άνθρωπο. Επρόκειτο για ένα μέλος της ‘’οικογένειας’’ των κορωνοϊών, οι οποίοι είναι εδώ και πολλά χρόνια γνωστοί στην ιατρική κοινότητα και έχουν πάρει το όνομά τους από τα εξογκώματα γλυκοπρωτεΐνης που διακρίνονται στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Τα εξογκώματα αυτά έχουν την όψη στέμματος, που λέγεται στα λατινικά ‘’κορόνα’’(corona), περιβάλλουν την επιφάνειά τους και χρησιμεύουν για την προσκόλλησή τους στους ιστούς και την είσοδό τους μέσα στα κύτταρα.
Οι κορωνοϊοί ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του ‘60 και αποτελούν μεγάλη οικογένεια ιών με γενετικό υλικό RNA. Ορισμένοι κορωνοϊοί προκαλούν νόσο στον άνθρωπο και άλλοι κυκλοφορούν μόνο μεταξύ θηλαστικών και πτηνών, προκαλώντας αναπνευστικά, εντερικά, ηπατικά και νευρολογικά νοσήματα. Παλαιότερες επιδημίες κορωνοϊών παρατηρήθηκαν το 2002-2003 (SARS) και το 2012 (ΜΕRS). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) ονόμασε τον νέο ιό SARS-CoV-2 (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus-2) και την ασθένεια που προκαλεί COVID-19 (Corona Virus Disease-19).
Ο Π.Ο.Υ. στις αρχές Μαρτίου κήρυξε κατάσταση πανδημίας, αφού ο ιός είχε πλέον εξαπλωθεί σε δεκάδες χώρες του κόσμου, πολλές από τις οποίες έλαβαν πρωτοφανή μέτρα με στόχο την ανάσχεση της εξάπλωσής του, όπως επιβολή καραντίνας, αναστολή λειτουργίας εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, χώρων εστίασης και διασκέδασης, αυστηρές ταξιδιωτικές συστάσεις, ακόμη και περιορισμούς στην κυκλοφορία των πολιτών.
Μια δυνητικά σοβαρή λοίμωξη
Ο ιός μεταδίδεται πολύ εύκολα από άτομο σε άτομο και εξαπλώνεται ραγδαία, προσβάλλοντας ανθρώπους κάθε ηλικίας. Αν και στην πλειονότητα των περιστατικών προκαλεί ήπια νόσο, ενδέχεται να αποδειχθεί επικίνδυνος, κυρίως για ευπαθή άτομα, ακόμη και απειλητικός για την ανθρώπινη ζωή. Μερικά από τα συνήθη συμπτώματα της λοίμωξης είναι ο πυρετός, ο ξηρός βήχας και η δύσπνοια, ενώ λιγότερο συχνά εμφανίζονται πονόλαιμος, πονοκέφαλος, ρινική καταρροή, απώλεια γεύσης ή όσφρησης, αίσθημα κόπωσης κ.ά.
Ο συγκεκριμένος ιός εμφανίζεται για πρώτη φορά, γι’ αυτό και η διεθνής ιατρική κοινότητα διαθέτει περιορισμένα στοιχεία για τη συμπεριφορά του. Με τα σημερινά δεδομένα δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τη νόσο CΟVID-19, ενώ βρίσκονται σε διάφορα στάδια παρασκευής δεκάδες εμβόλια, σε πολλές χώρες του κόσμου. Οι θεραπείες που χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση είναι υποστηρικτικές και έχουν στόχο να αποτρέψουν σοβαρές επιπλοκές. Έτσι, οι ειδικοί υπενθυμίζουν πως το κύριο μέσο προφύλαξης του πληθυσμού είναι η σχολαστική τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής, όπως η χρήση μάσκας, το επιμελές πλύσιμο των χεριών και η τήρηση αποστάσεων.
Τύποι εξετάσεων COVID-19
Μοριακή ανίχνευση της νόσου COVID-19
Αποσκοπεί στην ανίχνευση ενεργής λοίμωξης στον οργανισμό των ασθενών, μέσω του εντοπισμού του γενετικού υλικού του κορωνοϊού (RNA). Η ειδικότητα και η ευαισθησία της μεθόδου είναι απόλυτη, αγγίζοντας το 100%. Το δείγμα λαμβάνεται με βαμβακοφόρο στυλεό (σαν μακριά μπατονέτα), πρωτίστως από τη ρινική κοιλότητα (ρινοφάρυγγα) και δευτερευόντως από τη στοματική κοιλότητα (στοματοφάρυγγα) και τοποθετείται σε ειδικό σωληνάριο, σε μια διαδικασία που διαρκεί λιγότερο από 1 λεπτό. Στα δείγματα που λαμβάνονται εφαρμόζεται η μεθοδολογία της Αλυσιδωτής Αντίδρασης Πολυμεράσης Πραγματικού Χρόνου (Real Time PCR) έναντι συγκεκριμένων γονιδιακών στόχων του ιού SARS-CoV-2. Η εξέταση πραγματοποιείται σε αναλυτές μοριακής βιολογίας, σε ειδικά διαμορφωμένο εργαστηριακό χώρο με θάλαμο βιολογικής ασφάλειας επιπέδου ΙΙ. Τα αποτελέσματα λαμβάνονται συνήθως περίπου 4-24 ώρες μετά τη λήψη του δείγματος, ανάλογα με το εργαστήριο.
Τεστ Ανίχνευσης Αντισωμάτων
Η ορολογική, όπως λέγεται, ανίχνευση αντισωμάτων γίνεται με δείγμα αίματος και ενδείκνυται στις περιπτώσεις που πρέπει να διαπιστωθεί αν κάποιος έχει ‘’περάσει’’ τη λοίμωξη στο πρόσφατο παρελθόν, ακόμη και αν είχε ήπια ή και καθόλου συμπτώματα. Τα αντισώματα (κυρίως IgG και IgM) παράγονται από το ανοσοποιητικό σύστημα ως απόκριση σε μια απειλή, όπως είναι ο συγκεκριμένος ιός. Η διαδικασία περιλαμβάνει απλή αιμοληψία και εξέταση του δείγματος σε ανοσολογικό αναλυτή, ο οποίος ανιχνεύει ολικά αντισώματα έναντι του ιού SARS-CoV-2, με διάφορες ορολογικές μεθόδους (π.χ. ELISA, ΕCLIA, LFA).
Από τα μέχρι τώρα δεδομένα, δεν είναι ξεκάθαρο κατά πόσο άτομα που έχουν αναρρώσει από COVID-19 αποκτούν πλήρη ανοσία ή για πόσο χρονικό διάστημα είναι προστατευμένα, ενώ η εξέταση συνιστάται για άτομα που δεν παρουσιάζουν συμπτώματα της λοίμωξης. Τα αποτελέσματα λαμβάνονται συνήθως περίπου 2-24 ώρες μετά τη λήψη του δείγματος.
Πού είναι χρήσιμες οι ορολογικές εξετάσεις;
Οι ορολογικές εξετάσεις ανίχνευσης αντισωμάτων είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τον έλεγχο του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Οι ιατροί και το παραϊατρικό προσωπικό που έχουν αντισώματα θεωρούνται ότι έχουν ανοσία έναντι του κορονοϊού και επομένως, θα μπορούν να εξετάζουν και να νοσηλεύουν ασθενείς με COVID-19 χωρίς κίνδυνο για τους ίδιους, τους οικείους τους ή για άλλους ασθενείς.
Επίσης, ιδιαίτερα χρήσιμες είναι οι ορολογικές εξετάσεις σε οροεπιδημιολογικές μελέτες, στις οποίες το αίμα μεγάλου αριθμού ατόμων του πληθυσμού εξετάζεται για παρουσία αντισωμάτων έναντι του νέου κορωνοϊού. Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να εκτιμήσουμε χονδρικά το ποσοστό των ατόμων στην Ελλάδας που έχουν έρθει σε επαφή με τον ιό, γεγονός που είναι σημαντικό για το σχεδιασμό παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας από τις υγειονομικές αρχές της χώρας μας.
Γρήγορα διαγνωστικά τεστ (Rapid Tests)
Πρόκειται για ταχέα ορολογικά τεστ διαφόρων εταιρειών, που ανιχνεύουν με ποικίλες μεθόδους τον ιό ή τα αντισώματά του, συνηθέστερα σε επίχρισμα από τη μύτη ή και το σάλιο. Διακρίνονται σε 3 κύριες κατηγορίες: μοριακά, ανίχνευσης αντιγόνου και ορολογικά. Τα γρήγορα τεστ δίνουν αποτέλεσμα συνήθως σε 5-30 λεπτά, αλλά σε καμία περίπτωση δεν διαθέτουν την αξιοπιστία των προαναφερόμενων μεθόδων.
Ποια είναι η πιο αξιόπιστη μέθοδος για την ανίχνευση του συνδρόμου Covid-19;
Η μοριακή είναι η πιο αξιόπιστη μέθοδος που διαθέτουμε σήμερα για τη διάγνωση του νέου κορωνοϊού. Η μοριακή, όπως και κάθε εξέταση, έχει αδυναμίες. Για παράδειγμα, η μοριακή μέθοδος μπορεί να είναι αρνητική σε άτομα χωρίς εμφανή συμπτώματα που έχουν, ωστόσο, μολυνθεί από τον ιό και ενδεχομένως να αναπτύξουν τη νόσο ύστερα από κάποιες μέρες. Επιπλέον, μας δείχνουν αν κάποιος έχει τον ιό τη στιγμή της εξέτασης, αλλά δεν μπορούν να μας δείξουν αν κάποιος νόσησε στο παρελθόν. Αν για παράδειγμα κάποιος είχε βήχα και πυρετό από τον κορωνοϊό πριν από δύο εβδομάδες, μπορεί η μοριακή εξέτασή του να είναι αρνητική. Αν και η μοριακή υπερτερεί όλων των υπολοίπων μεθόδων, δεν μπορεί να ανιχνεύσει 100% τον ιό στη φάση της έναρξης της επώασης.
Πότε πρέπει να γίνεται μοριακό τεστ για κορωνοϊό;
Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), οι εξετάσεις για τη νόσο COVID-19 πρέπει να γίνονται κατά προτεραιότητα σε ασθενείς με πυρετό και βήχα ή δύσπνοια και οι οποίοι ανήκουν σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες:
α) νοσηλεύονται ή φιλοξενούνται σε μονάδες ηλικιωμένων,
β) είναι μέλη ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού,
γ) είναι άτομα ηλικίας >70 ετών,
δ) πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα όπως χρόνια πνευμονοπάθεια, χρόνιο καρδιαγγειακό νόσημα, σακχαρώδη διαβήτη, σοβαρή ανοσοκαταστολή κ.ά.
Πού χρησιμεύουν οι εξετάσεις για κορωνοϊό;
Οι εξετάσεις αποσκοπούν στην ανίχνευση του ιού με σκοπό την έναρξη, τροποποίηση ή τερματισμό της θεραπείας ή νοσηλείας, στην απομόνωση των ατόμων που βρέθηκαν θετικοί στο SARS-CoV2, καθώς και σε επιδημιολογικές μελέτες της συχνότητας της νόσου στον πληθυσμό.
Πώς πρέπει να προσέρχονται οι ασθενείς για να υποβληθούν στους παραπάνω ελέγχους;
Σύμφωνα με τις επικαιροποιημένες οδηγίες του ΕΟΔΥ, όλοι όσοι προσέρχονται στους ειδικούς χώρους των δομών υγείας, τόσο για τη δική τους ασφάλεια όσο και των υπολοίπων ασθενών, αλλά και των επαγγελματιών υγείας, θα πρέπει να φορούν μάσκα και να εφαρμόζουν υγιεινή των χεριών με τη χρήση σαπουνιού ή και αντισηπτικών.
Αποτελέσματα μοριακού ελέγχου
Εάν έχετε θετικό τεστ για το COVID-19 με μοριακό έλεγχο, φροντίστε να μάθετε, από το γιατρό σας ή τον ΕΟΔΥ, ποια προστατευτικά μέτρα πρέπει να λάβετε, εάν έχετε συμπτώματα οι ίδιοι ή φροντίζετε κάποιο άλλο άτομο, ιδίως αν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου. Ένα αρνητικό μοριακό τεστ για SARS-CoV-2 σημαίνει ότι ο ιός δεν ανιχνεύεται στο δείγμα τη στιγμή της λήψης. Αυτό, εκτός από την περίπτωση των μη μολυσμένων ατόμων, μπορεί να συμβεί και στους ασυμπτωματικούς φορείς του ιού που βρίσκονται στην αρχική φάση επώασης.
Αποτελέσματα συνδυαστικής μοριακής ανίχνευσης και μέτρησης αντισωμάτων
Σε περίπτωση που κάποιος επιλέξει να υποβληθεί ταυτόχρονα σε μοριακή ανίχνευση και σε μέτρηση αντισωμάτων SARS-CoV-2 (λήψη εκκρίματος και αίματος), υπάρχουν οι παρακάτω πιθανότητες:
Aρνητική μοριακή ανίχνευση και Αρνητική σε αντισώματα: Δεν έχετε ενεργή λοίμωξη και δεν είχατε εκτεθεί στην ασθένεια COVID-19 στο παρελθόν
Θετική μοριακή ανίχνευση και Αρνητική σε αντισώματα: Έχετε ενεργή λοίμωξη από την ασθένεια COVID-19 και υπάρχει πιθανότητα να την μεταδώσετε σε άλλα άτομα. Δεν έχετε αναπτύξει αντισώματα έναντι του ιού ακόμη, αλλά ενδέχεται να αναπτύξετε μέσα στις επόμενες μέρες
Θετική μοριακή ανίχνευση και Θετική σε αντισώματα: Έχετε ενεργή λοίμωξη από την ασθένεια COVID-19 και υπάρχει πιθανότητα να την μεταδώσετε σε άλλα άτομα. Έχετε αρχίσει να αναπτύσσετε αντισώματα έναντι του ιού SARS-CoV-2, τα οποία ενδέχεται να σας προστατεύσουν από μελλοντική λοίμωξη
Αρνητική μοριακή ανίχνευση και Θετική σε αντισώματα: Δεν έχετε ενεργή λοίμωξη από την ασθένεια COVID-19, οπότε δεν υπάρχει πιθανότητα να την μεταδώσετε σε άλλους, ωστόσο είχατε προσβληθεί από την ασθένεια COVID-19 στο πρόσφατο παρελθόν. Έχετε αναπτύξει αντισώματα έναντι του ιού SARS-CoV-2, τα οποία ενδέχεται να σας προστατεύσουν από μελλοντική λοίμωξη.
Ποια είναι τα ενδεικνυόμενα μέτρα ατομικής προστασίας;
Όπως συμβαίνει με κάθε ανάλογη ιατρική κατάσταση, η πανδημία του COVID-19 κάποια στιγμή θα υποχωρήσει, ίσως και ξαφνικά, γι’ αυτό θα πρέπει να τηρούνται αυστηρά τα μέτρα ατομικής προστασίας μέχρι την αποδρομή της, τα οποία περιλαμβάνουν:
• Χρήση μάσκας προσώπου και τήρηση των ενδεικνυόμενων αποστάσεων, όσο αυτό είναι εφικτό
• Παραμονή κατ’ οίκον και αποχή από την εργασία οποιουδήποτε ατόμου εμφανίζει συμπτώματα λοίμωξης αναπνευστικού
• Αποφυγή στενής επαφής, εφόσον αυτό είναι δυνατό, με οποιοδήποτε άτομο εμφανίζει συμπτώματα από το αναπνευστικό, όπως βήχα ή πταρμό (φτέρνισμα), ιδίως για τις ευπαθείς ομάδες
• Αποφυγή επαφής χεριών με τα μάτια, τη μύτη και το στόμα για τη μείωση της πιθανότητας μόλυνσης
• Σε βήχα ή φτέρνισμα, κάλυψη της μύτης και του στόματος με το μανίκι στο ύψος του αγκώνα ή με χαρτομάντιλο, απόρριψη του χρησιμοποιημένου χαρτομάντηλου στους κάδους απορριμμάτων και προσεκτικό πλύσιμο των χεριών
• Τακτικό και επιμελές πλύσιμο των χεριών με υγρό σαπούνι και νερό, για τουλάχιστον 20’’, πριν τη λήψη τροφής και μετά την επίσκεψη στην τουαλέτα
• Εναλλακτικά του πλυσίματος χεριών, μπορεί να εφαρμοστεί καλή επάλειψη των χεριών με αντισηπτικό αλκοολούχο διάλυμα ή με αλκοολούχα χαρτομάντιλα
