Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Scandix australis L. (Σκάνδιξ η νότιος) και το συναντούμε με τις ονομασίες μυρώνι, τσιλιμονιδιά, αρχάτζικος (Κρήτη), σκανδίκια, σκαντσίκα, κάντζικο, σκαντζίκι, μυριαλίδα (Μάνη), κτενόχορτο της Αφροδίτης, καυκαλίθρα.
Ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων. Είναι φυτό ποώδες, μονοετές,. Η ρίζα του είναι πασσαλώδης και όχι βαθιά. Έχει πολύ μικρά οδοντωτά φύλλα τα οποία βγαίνουν αντίθετα το ένα από το άλλο και αποτελούνται από 3-9 φυλλάρια πτεροειδή. Δηλαδή διαιρούνται σε βαθείς λοβούς. που φτάνουν σε μήκος τα οκτώ εκατοστά. Τα άνθη βγαίνουν την άνοιξη στην κορυφή ανθοφόρων βλαστών σε απλές, ομπρελοειδείς ταξιανθίες και είναι μικρά με πέντε πέταλα.
Ο καρπός τους είναι ωοειδής, έχει μήκος από ένα έως τέσσερα εκατοστά, με ράμφος που έχει ίσο μήκος με το τμήμα που περιέχει τους σπόρους.
Φτάνει σε ύψος τα 5 έως 10 εκατοστά. Στην Κρήτη υπάρχουν εκτός του australis ακόμη τρία είδη. Τα S. australis ssp. Brachycarpa, S. macrorhyncha (Σκάνδιξ ο μεγαλανθής) και το S. pectin-veneris (Σκάνδιξ ή Κτεις της Αφροδίτης). Αυτό το τελευταίο είναι που συναντούμε συνήθως στο νησί μας και το αποκαλούμε μυρώνι.
Το βρίσκουμε στα χωράφια, λιβάδια και χέρσες περιοχές τον χειμώνα και την άνοιξη. Μπορούμε να το καλλιεργήσουμε σπέρνοντας επιφανειακά τους σπόρους το φθινόπωρο.
Ιστορικά στοιχεία
Το μυρώνι, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες. Ο Θεόφραστος το αναφέρει ως «Σκάνδικα», τον «κτένα της Αφροδίτης», λόγω του σχήματος που έχουν τα καρπίδια του φυτού (ομοιάζουν με χτένα). Στην ιστορία φαίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες το γνώριζαν ως λαχανικό ή χόρτο. Ο Αριστοφάνης το υποτιμούσε κοροϊδεύοντας τον Ευρυβιάδη, λέγοντας πως η μητέρα του δεν πουλούσε τα καλά χόρτα, αλλά μόνο Σκάνδικα!
Ο Διοσκουρίδης τον 1ο αιώνα μ.Χ. αναφέρει ότι το φυτό σκάνδιξ τρώγεται ωμό, αλλά και βραστό και βοηθά τις κενώσεις του εντέρου, κάνει καλό στο στομάχι και είναι διουρητικό. Συνιστούσε το αφέψημα του βοτάνου επειδή το θεωρούσε ωφέλιμο για το συκώτι, τα νεφρά και την ουροδόχο κύστη. Αναφέρει χαρακτηριστικά « .. άγριο λάχανον , υποδριμύ και έμπικρον , εδώδιμον και ωμόν εσθιόμενον ευκοίλιον, ευστόμαχον και ουρητικόν …»
Ο Πλίνιος στη Φυσική Ιστορία του αναφέρεται στις θεραπευτικές ιδιότητες του βοτάνου και υπογραμμίζει ότι είναι τονωτικό της σεξουαλικής ικανότητας, κυρίως σε ηλικιωμένους.
Στη λαϊκή ιατρική το τσάι του θεωρείται διεγερτικό, αφροδισιακό και εμμηναγωγό.
Σημαντική βέβαια είναι και η χρήση του στην μαγειρική μια και δίνει ιδιαίτερη νοστιμιά στις πίτες, αλλά επίσης μαγειρεύεται με κρέας, ψάρι και όσπρια και χρησιμοποιείται σε σούπες, σαλάτες και ομελέτες. Σε μερικές περιοχές της χώρας μας και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο είναι ένα από τα πλέον συνηθισμένα λαχανικά. Τρώγεται βραστό και στις σαλάτες βάζουμε μικρή ποσότητα ως μυρωδικό. Η γεύση του ωμού είναι βέβαια πιο έντονη. Βέβαια η νοστιμιά του άγριου βοτάνου με το καλλιεργημένο έχει σημαντικές διαφορές. Το μυρώνι πρέπει να ξέρουμε τέλος ότι είναι πολύ ευαίσθητο και διατηρείται στο ψυγείο μόνο μια-δυο μέρες. Αποξηραίνεται όμως εύκολα, αλλά τότε χρειάζεται διπλάσια ποσότητα για να αποδώσει αρωματικά.
Χαρακτηριστικό της έντονης μυρωδιάς τους είναι ότι στην Πελοπόννησο όπου υπάρχει εν αφθονία, οι βοσκοί αποφεύγουν να περάσουν τα πρόβατά τους από αγρούς που έχουν το βότανο, διότι μετά τα ζώα συμπεριφέρονται σαν μεθυσμένα!
Στην Κρήτη το αποκαλούν Αχάτζικα ή Αρχάτζικα. Το θεωρούσαν καλό για την υγεία και εκτιμούσαν την γεύση του που ήταν καυστική με ευχάριστη οσμή. Το έβαζαν μαζί με άλλα χόρτα στα γιαχνερά φαγητά και τις βρουβόπιττες. Τον αγριαχάτζικα τον θεωρούσαν ψακωτάρι (δηλητηριώδες)
Συστατικά – χαρακτήρας
Το βότανο περιέχει βιταμίνη C, καροτένιο, ιχνοστοιχεία (σίδηρος, μαγνήσιο, νάτριο, κάλιο, ασβέστιο, φώσφορος), λιπίδια, παλμιτικό οξύ, στεαρικό οξύ, λινολεϊκό οξύ, πρωτεΐνες και υδατάνθρακες.
Το μυρώνι είναι ένα βότανο χαμηλής θερμιδικής αξίας. Παρ’ όλα αυτά, τόσο τα φύλλα όσο και τα στελέχη του περιέχουν εξαιρετικά υψηλές ποσότητες αντιοξειδωτικών, βιταμινών και ανόργανων συστατικών που συμβάλλουν στην προώθηση υγιούς οργανισμού.
Συγκεκριμένα, τα φλαβονοειδή του βοτάνου δρουν ως νευροπροστατευτικοί παράγοντες, μειώνοντας σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως το Alzheimer.
Οι βιταμίνες και τα καροτενοειδή διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στον μεταβολισμό των υδατανθράκων, των λιπαρών και των πρωτεϊνών, σε συνένζυμα.
Ενώ, το κάλιο, το ασβέστιο, το μαγνήσιο και τα υπόλοιπα ανόργανα μέταλλα βοηθούν στην εξισορρόπηση της αρτηριακής πίεσης και κατά συνέπεια στην διατήρηση της καρδιαγγειακής υγείας, στην μεταφορά οξυγόνου, καθώς επίσης και στην παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων.
Ανά 100 γραμμάρια το βότανο περιέχει: ενέργεια 35 Kcal, πρωτεΐνες 1,8 gr, ολικά λιπίδια (ίχνη), χοληστερόλη 6,9 mg, διαιτητικές ίνες 4,8 gr.. νερό 85,5 gr.., νάτριο 116mg, κάλιο 436mg, ασβέστιο 405mg, μαγνήσιο 50mg, φωσφόρο 29mg, σίδηρο 2,03mg, ψευδάργυρο 0,7mg.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται ο ζωμός του φυτού από τα αέρια μέρη.
Το μαζεύουμε από τον χειμώνα, όταν ακόμη τα φύλλα του είναι μικρά και τρυφερά, μέχρι την άνοιξη.
Ανθίζει από Φεβρουάριο έως Απρίλιο ανάλογα με τον καιρό. Αν θέλουμε σπόρο, μπορούμε να αφήσουμε μερικά από τα πλέον εύρωστα φυτά να ανθίσουν και να καρποφορήσουν. Ο σπόρος αυτών των φυτών θα μας δώσει δυνατά και ανθεκτικά φυτά την ερχόμενη χρονιά.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Σε ανεξάρτητες μεταξύ τους σχετικές μελέτες ερευνητών των University of North Texas και Jagiellonian University της Πολωνίας τεκμηριώθηκαν οι αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες του φυτού και μελετήθηκε η φαρμακευτική χρήση του.
Σε ανάλογη έρευνα Ιταλών ερευνητών που δημοσιεύθηκε στο ethnobotanyjournal διαπιστώθηκε ότι η ρίζα περιέχει μια πικρή ουσία που δίνει στο φυτό αντιφλογιστικές, στυπτικές και χωνευτικές ιδιότητες.
Σαν βότανο, το μυρώνι δρα ως διουρητικό, αποχρεμπτικό και καθαρτικό. Είναι ορεκτικό και ευστόμαχο. Σημαντική θεωρείται και η δράση του απέναντι σε προβλήματα του πεπτικού συστήματος, όπου μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της πέψης και στη θεραπεία των στομαχικών διαταραχών. Εφαρμόζεται για τη θεραπεία των δερματικών διαταραχών συμπεριλαμβανομένης της ακμής, του εκζέματος κ.α. Συμβάλλει ακόμη στην τόνωση του κυκλοφορικού συστήματος και στην ανακούφιση από τα συμπτώματα των αιμορροΐδων. Είναι επίσης κατάλληλο για την ενίσχυση της φυσικής αποτοξίνωσης του οργανισμού, την αντιμετώπιση του κρυολογήματος, της γρίπης και του βήχα.
Παραδοσιακά θεωρούσαν ότι έχει και αφροδισιακές ιδιότητες και το χρησιμοποιούσαν ως εμμηναγωγό.
Παρασκευή και δοσολογία
Πίνουμε τον ζωμό από το αφέψημα του φυτού, μία φορά την ημέρα.
Προφυλάξεις
Το μόνο που προσέχουμε είναι να τηρούμε την δοσολογία. Είναι ισχυρό μυρωδικό και η μεγάλη ποσότητα του φυτού ανάμεσα σε άλλα χόρτα υπερκαλύπτει το άρωμα και τη γεύση τους. Χρησιμοποιούμε μικρή ποσότητα λοιπόν από το βότανο αυτό σε σχέση με τα άλλα χορταρικά με τα οποία το μαγειρεύουμε. Το μυρώνι πρέπει να ξέρουμε τέλος ότι είναι πολύ ευαίσθητο και διατηρείται στο ψυγείο μόνο μια-δυο μέρες.
