Τα βιομηχανικά και επικίνδυνα απόβλητα (ΒΕΑ) αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο και συχνά δύσκολα διαχειρίσιμο κλάσμα των συνολικών αποβλήτων που παράγονται παγκοσμίως. Τα χαρακτηριστικά τους κάνουν επιτακτική την ανάγκη για ειδική και προσεκτική διαχείριση με υψηλό αίσθημα ευθύνης προκειμένου να προστατευθεί η ανθρώπινη υγεία, όπως επίσης η χλωρίδα και η πανίδα. Ξεκινώντας από τη σωστή συλλογή και τον χαρακτηρισμό τους, η διαχείριση των ΒΕΑ περιλαμβάνει διαρκή και εκτενής έρευνα για περαιτέρω ανάπτυξη της αποτελεσματικής αποφυγής τους, αλλά και εύρεσης μεθόδων – στρατηγικών επαναχρησιμοποίησής των.
Θα θέλαμε να εισάγουμε –ισοδύναμα με τα “Αστικά Απόβλητα”- τον όρο «Διαχείριση βιομηχανικών και επικινδύνων πόρων – αποβλήτων», το οποίο σημαίνει ότι βλέπουμε τα ΒΕΑ σαν ενεργειακό πόρο, επίσης. Αυτό βέβαια δημιουργεί πληθώρα προκλήσεων, όπως: • Πώς θα μπορούσαν οι διαφορετικές βιομηχανίες να προωθήσουν την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων τους με ταυτόχρονη επαναχρησιμοποίηση των “εκτός ζωής” προϊόντων του; • Τι θα μπορούσε να γίνει στις Οικονομικά Αναπτυσσόμενες Χώρες (ΟΑΧ), ώστε να μειωθούν τα βιομηχανικά απόβλητα συμπεριλαμβανομένων και των προβλημάτων υγείας που δημιουργούν, κινούμενοι πάντα μέσα σε αποδεκτά κόστη και περιβαλλοντικά πρότυπα; • Πώς θα μπορούσαν οι επιβαρυμένες περιοχές να καθαριστούν με αποδεκτά κόστη; • Τι θα μπορούσε να γίνει με τις τεράστιες ποσότητες μεταλλευτικών αποβλήτων που υπάρχουν σε παγκόσμια κλίμακα; • Τι είδους τεχνολογίες πρέπει να αναπτυχθούν και να εγκαθιδρυθούν για την επαναχρησιμοποίηση και επεξεργασία των “εκτός ζωής” ηλεκτρονικών αποβλήτων; Μια εξ ίσου σημαντική ερώτηση είναι ο ρόλος των βιομηχανιών στη διαχείριση των δικών τους αποβλήτων. Σε πολλές χώρες η βιομηχανία χρειάζεται καθαρούς και επίκαιρους στόχους, καθώς και μεγαλύτερη κατανόηση της ροής των αποβλήτων τους, της σύνθεσής των, όπως επίσης και των εμπλεκόμενων κινδύνων. Η βιομηχανία θα πρέπει, σε πολλές περιπτώσεις, να επιδείξει μεγαλύτερη περιβαλλοντική υπευθυνότητα όσον αφορά τα παραγόμενα απόβλητά της. Είναι επίσης σημαντικό να εισαχθεί παγκοσμίως η λογική της “ευθύνης του καταναλωτή”.
Στις Αναπτυσσόμενες Χώρες (ΑΧ) η βιομηχανία θα πρέπει να σεβαστεί και να τηρήσει τα ίδια πρότυπα διαχείρισης των ΒΕΑ που ισχύουν και στις άλλες χώρες ενώ τα όποια κόστη θα πρέπει να ενσωματωθούν στην πώληση των προϊόντων. Έτσι δεν θα υπάρξει οικονομικό θέμα για τις φτωχές χώρες. Οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμη εξοικονόμηση κόστους, αναφορικά με τα ΒΕΑ, θα μπορούσε να αποδειχθεί αρκετά “δαπανηρή”, στη συνέχεια, όταν ανθρώπινοι ή περιβαλλοντικοί κίνδυνοι εμφανιστούν στο προσκήνιο. Σε κάθε περίπτωση η ευλυγισία και οι εναλλακτικές σχετικά με τη διαχείρισή τους, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην οριοθέτηση οικονομικά αποδοτικών στόχων. Η Πολιτεία θα πρέπει να θεσπίσει και να επιβάλλει επαρκείς κανονισμούς εκτιμώντας την αποτελεσματικότητά τους σε τακτά διαστήματα. Παρ’όλα αυτά, ανεξαρτήτως του όποιου θετικού αποτελέσματος κι αν έχει επιτευχθεί, σε κάποιες χώρες, δεν θα πρέπει να επαναπαυτούμε. Τα ΒΕΑ παραμένουν σοβαρό πρόβλημα για τις βιομηχανοποιημένες χώρες αλλά κυρίως για τις αναπτυσσόμενες. Η διαχείρισή τους δεν είναι μόνο τεχνικό πρόβλημα, αλλά και κοινωνικό, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι το κοινό θα πρέπει να συμμετάσχει πιο ενεργά στην ανάληψη αποφάσεων σχετικών με τους πιθανούς κινδύνους της εν γένει βιομηχανικής δραστηριότητας. Αυτό προϋποθέτει ουδέτερη και επιστημονικά σωστή ενημέρωση του κοινού από την αρχή εφαρμογής του όποιου προγράμματος. Ένα πρόσφατο παράδειγμα ανεπαρκούς συμμετοχής του κοινού είναι το σενάριο του OPCW/ UNO (Οργανισμού Απαγόρευσης Χημικών Όπλων) για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας στη Μεσόγειο Θάλασσα, το οποίο δημιούργησε έντονη διαμαρτυρία στις Μεσογειακές Χώρες. Αυτό αποδεικνύει περίτρανα ότι η διαχείριση των ΒΕΑ είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα χωρίς κοινά αποδεκτές λύσεις. Ενα ακόμα μεγάλο θέμα το οποίο δεν έχει εν μέρει γνωστοποιηθεί στο ευρύ κοινό, αλλά ούτε και στον πιο ειδικό-επιστημονικό κόσμο είναι ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των πολεμικών δραστηριοτήτων. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι ο ανθρώπινος πόνος σε τέτοιες στιγμές είναι κυρίαρχος, με αποτέλεσμα τα όποια περιβαλλοντικά προβλήματα να υποσκελίζονται.
Ως επιστήμονες του περιβάλλοντος όμως, δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε αυτό το πρόβλημα αλλά αντιθέτως θα πρέπει να το επεξεργαστούμε με λεπτομέρεια. Σε τι βαθμό οι πολεμικές δραστηριότητες θα μπορούσαν να βλάψουν ή να αλλάξουν το περιβάλλον; Τα πυρηνικά όπλα, η χρήση των τοξικών χημικών ουσιών τόσο για να σκοτώσουν ή να τραυματίσουν τα εχθρικά στρατεύματα όσο και για να καθαρίσουν τα δάση καταστρέφοντας καλλιέργειες, ο μηχανοκίνητος πόλεμος, η βιομηχανική παραγωγή υψηλής εκρηκτικής ύλης για χρήση σε μεγάλες επιφάνειες, η υπερβολική χρήση των χερσαίων ναρκών και πυρομαχικών διασποράς, η καύση των πετρελαιοπηγών κ.λπ. είναι όλα παραδείγματα πιθανών κινδύνων για διαρκή, σοβαρή και ευρεία περιβαλλοντική καταστροφή. Στο “4ο Διεθνές Συνέδριο Διαχείρισης και Επεξεργασίας Βιομηχανικών και Επικινδύνων Αποβλήτων” 2 – 5 Σεπτεμβρίου 2014 στο Κολυμπάρι Χανίων, στο οποίο περίπου 330 ομιλίες και παρουσιάσεις – πόστερ από επιστήμονες και επαγγελματίες από 45 χώρες παγκοσμίως θα λάβουν χώρα, κύριο σημείο αναφοράς θα είναι όλες οι απόψεις σχετικά με το θέμα της διαχείρισης των ΒΕΑ. Βαθιά εδραιωμένη γνώση, αλλά και εμπειρία θα κατατεθούν και συζητηθούν προς περαιτέρω βελτίωση της γνώσης στον τομέα σωστής και ασφαλούς διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων. Η επιλογή των άρθρων καθώς και ο προσανατολισμός των συνόδων έχει βασιστεί σε πληθώρα παραγόντων, όπως την επιστημονική ποιότητα, συνάφεια με το θέμα του συνεδρίου, τη φύση της δουλειάς που περιγράφεται στο άρθρο (έρευνα συγκεκριμένης τοποθεσίας, προκαταρκτική μελέτη, θεμελιώδης έρευνα, σχεδιασμός, κ.λπ.) την ιδιαιτερότητα του άρθρου, καθώς και την καινοτομία του. Φρονούμε ότι η επιτυχής ολοκλήρωση του 4ου Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου CRETE 2014 θα δικαιώσει και θα ενδυναμώσει την προσπάθεια του Πολυτεχνείου Κρήτης να ανοιχθεί επιτέλους ο φάκελος “Επικίνδυνα και Τοξικά Απόβλητα” και στην Ελλάδα, καθιερώνοντας ένα διεθνές γεγονός, το οποίο στόχο θα έχει τη συγκέντρωση της παγκόσμιας επιστημονικής “ελίτ” στη χώρα μας, κάθε δύο έτη, την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών με ειδήμονες του εξωτερικού, τη σύνδεση της επιστημονικής κοινότητας με τους δημόσιους φορείς, τον εντοπισμό αδυναμιών και προβλημάτων και τελικά την πρόταση αποτελεσματικών λύσεων. * καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
