Να κάνουμε ειρήνη με τον πλανήτη μας και τα έμβια είδη του

Είναι πράγματι ο καλύτερος τίτλος κατά την Audrey Azoulay Γενική Διευθύντρια της Ουνέσκο (Unesco) και τον Bruno Oberlé Γενικό Διευθυντή της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (Union internationale pour la conservation de la nature – UICN), που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για ένα άρθρο που πραγματεύεται τη βάναυση απώλεια της βιοποικιλότητας. Μια απώλεια, που αν συνεχίσει ο Homo sapiens την αρρωστημένη φιλοκέρδειά του θα καταστεί με μαθηματική ακρίβεια ανεπίστρεπτη.

Η τελευταία παγκόσμια έκθεση της Διακυβερνητικής Επιστημονικής και Πολιτικής Πλατφόρμας για τις Βιοποικιλότητες και τις Υπηρεσίες των Οικοσυστημάτων (Plateforme intergouvernementale scientifique et politique sur la biodiversité et les services écosystémiques – IPBES), που ξεκίνησε στην Ουνέσκο το 2019 και η «κόκκινη λίστα» της UICN υπενθυμίζουν την αδιάψευστη πραγματικότητα, πως η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι υπεύθυνη για την αλλαγή των τριών τετάρτων των χερσαίων οικοσυστημάτων και για την απειλή με εξαφάνιση των περισσοτέρων έμβιων ειδών.

Σύμφωνα με την UICN εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής απειλείται σχεδόν το 30% των ειδών αυτών. Πιο συγκεκριμένα από τα 38.543 είδη το 28 % κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες «απειλούμενων». Δεν είναι υπερβολικός ο ισχυρισμός μερικών επιστημόνων, πως ξεκίνησε εξαιτίας της ανεξέλεγκτης κατάρρευσης της βιοποικιλότητας η έκτη της ιστορίας του πλανήτη βιολογική ή οικολογική κρίση, δηλαδή η έκτη μαζική εξαφάνιση των έμβιων ειδών γνωστή και ως Ολόκαινη εξαφάνιση. Η μαζική αυτή εξαφάνιση δημιούργημα κυρίως της μη οικολογικής ανθρώπινης δραστηριότητας προχωρεί με ένα αυξητικό ρυθμό 1000 φορές μεγαλύτερο από εκείνο του 1900. Πράγματι κατά την πρώτη μαζική εξαφάνιση την Ορδοβίκια-Σιλούρια 450-440 εκατομμύρια χρόνια πριν εξαφανίστηκε το 27% των οικογενειών, το 57% των γενών και το 60- 70% των ειδών του φυτικού και ζωικού κόσμου του πλανήτη. Κατά την ύστερη Δεβόνια εξαφάνιση 375-360 εκατομμύρια χρόνια πριν εξαλείφτηκε το 19% των οικογενειών, το 50% των γενών και τουλάχιστον το 70% των ειδών. Η Πέρμια-Τριασική εξαφάνιση 252 εκατομμύρια χρόνια πριν προκάλεσε το μεγαλύτερο αφανισμό της χλωρίδας και πανίδας της Γης. Γι’ αυτό ονομάστηκε και «Μεγάλος Θάνατος». Η εξαφάνιση αυτή εξόντωσε το 57% των οικογενειών, το 83% των γενών και το 90%- 96% των ειδών. Πιο αναλυτικά στο θαλάσσιο οικοσύστημα εξολόθρευσε το 53% των οικογενειών, το 84% των γενών, και περίπου το 96% των ειδών . Στο χερσαίο οικοσύστημα χάθηκε το 70% των ειδών συμπεριλαμβανομένων και των εντόμων. Η ομοταξία των θαλάσσιων ασπόνδυλων αρθροπόδων, των Τριλοβιτών (Trilobita) εξαφανίστηκε. Στην ξηρά, έληξε η υπεροχή των ερπετών που έμοιαζαν με θηλαστικά. Η ανάκαμψη των σπονδυλωτών χρειάστηκε 30 εκατομμύρια χρόνια, πράγμα που βοήθησε τους Αρχόσαυρους να κυριαρχήσουν. Η Τριασική-Ιουρασική εξαφάνιση 201,3 εκατομμύρια χρόνια εξόντωσε το 23% περίπου των οικογενειών, το 48% των γενών και το 70%-75% των ειδών. Οι περισσότεροι μη-δεινοσαυρικοί Αρχόσαυροι, οι Τεραψίδες, και τα μεγάλα αμφίβια εξαλείφθηκαν, ενώ οι Δεινόσαυροι αυξήθηκαν εξαιτίας του μικρού επίγειου ανταγωνισμού.

Στο θαλάσσιο περιβάλλον εξέλειπε το 20% των οικογενειών και το 55% γενών τους . Τέλος κατά την Κρητιδική – Παλαιογενή εξαφάνιση 66 εκατομμύρια χρόνια πριν εξαλείφθηκε το 17% περίπου των οικογενειών, το 50% των γενών και το 75% των ειδών . Στις θάλασσες χάθηκαν όλοι οι Αμμωνίτες, οι Πλησιόσαυροι και οι Μωσάσαυροι και το ποσοστό των ζώων που δεν μπορούσαν να κινηθούν μειώθηκε στο 33% περίπου. Χάθηκαν επίσης όλοι οι μη ιπτάμενοι Δεινόσαυροι και αναδύθηκαν τα θηλαστικά και τα πτηνά ως κυρίαρχα μεγάλα χερσαία ζώα.

Το παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (World Wildlife Fund – WWF) επισημαίνει τους κινδύνους για την ανθρωπότητα μιας τέτοιας βιολογικής κατάρρευσης. Αναφέρει μάλιστα πως ο κόσμος έχασε πάνω από τα δύο τρίτα των πληθυσμών των άγριων ζώων μέσα σε λιγότερο από 50 χρόνια, κυρίως εξαιτίας της αλόγιστης ανθρώπινης δραστηριότητας, Είναι πολύ δύσκολο να προσμετρηθεί επακριβώς το μέγεθος της οικολογικής κατάρρευσης γιατί η βιοποικιλότητα του πλανήτη είναι πολύ πιο πλούσια από ότι γνωρίζουμε . Εκτιμάται ότι στον πλανήτη μας ζουν συνολικά 10 με 15 εκατομμύρια είδη φυτών και ζώων, από το οποία έχει καταγραφεί μόνο το 10 με 15% και από αυτά έχει μελετηθεί μόνο το 1 με 2%. Υπάρχουν είδη που δεν έχουν ακόμα ταυτοποιηθεί. Μάλιστα κάθε χρόνο ταυτοποιούνται περί τα 6.000 είδη. Εξαιτίας της ανθρώπινης μωρίας και άλλων ενδογενών και εξωγενών παραγόντων αφανίζονται κάθε χρόνο πάνω από 26.000 και την ημέρα 140 . Ο ρυθμός αυτός αφανισμού είναι 100 φορές μεγαλύτερος από το φυσικό και μας τοποθετεί, όπως αναφέρθηκε, ενώπιον της έκτης ολόκαινης εξαφάνισης των έμβιων ειδών. Περισσότερα από 77.300 είδη έχουν αξιολογηθεί και τα αποτελέσματα είναι πολύ ανησυχητικά. Πάνω από 22.700 από αυτά απειλούνται με εξαφάνιση. Πιο αναλυτικά τo 63% ειδών του γένους των φοινίκων Cycas , το 41% των αμφίβιων το 33% των κοραλλιών , το 34% των κωνοφόρων, το 25% των θηλαστικών και το 13% των πουλιών απειλούνται. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν, πως αν η αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα συνεχίσει να επεμβαίνει με αυτόν το βάναυσο τρόπο στα οικοσυστήματα του πλανήτη, θα εξαφανιστούν μέχρι το 2050 ένα εκατομμύριο είδη πουλιών και ζώων.

Η UICN αναφέρει πως από τα 79.837 που μελετήθηκαν τα 23.250 είναι απειλούμενα είδη. Αν επικεντρωθεί κανείς στα είδη των ζώων υπολογίζεται πως υπάρχουν 7,77 εκατομμύρια από τα οποία έχουν περιγραφεί λιγότερο από ένα εκατομμύριο. Από τα 23.250 απειλούμενα είδη στον κόσμο σήμερα, τα 11.988 είναι άγρια ζώα και συγκεκριμένα 2.262 ψάρια, 1.994 αμφίβια, 1.375 πουλιά και 1.197 θηλαστικά. Βέβαια δεν κινδυνεύουν όλα με άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης. Τα 2.546 βρίσκονται σε «κρίσιμο κίνδυνο εξαφάνισης » (danger critique d’extinction -DCE), τα 3.802 σε «κίνδυνο» (en danger – D) και τα 5.640 είναι «ευάλωτα ή τρωτά» για εξαφάνιση (vulnérables-V). Υπάρχουν και άλλα είδη περί τα 69 που έχουν εξαφανιστεί στη φύση αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν σε «αιχμαλωσία» (en captivité). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είδους σε αιχμαλωσία είναι ο Όρυξ ο κερατοειδής (Oryx dammah).

Αξίζει να γίνει συνοπτική αναφορά στην κατάσταση της βιοποικιλότητας στις διάφορες ηπείρους του πλανήτη μας και ιδιαίτερα της πανίδας .

Η βιοποικιλότητα της Βόρειας Αμερικής αριθμεί 7.118 είδη ζώων και φυτών. Από αυτά τα 5.840 είδη είναι ζώα. Τα απειλούμενα άγρια ζώα ανέρχονται σε 859 είδη. Από τα είδη αυτά τα 214 ταξινομούνται στην κατηγορία DCE, τα 213 στη D και τα 432 στη V . Το ποσοστό εξαφάνισης των ειδών των ζώων φτάνει στο 14,7%. Στη Νότια Αμερική υπάρχον 17.098 είδη φυτών και ζώων από τα οποία τα 11.831 είναι ζώα . Τα απειλούμενα είδη ζώων ανέρχονται στα 1.650. Από αυτά τα 321 είδη ταξινομούνται στην κατηγορία DCE, τα 505 στη D και τα 824 στη V. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατηγορίας D είναι το Αμπύστομα το μεξικανικό (Ambystoma mexicanum)

Στην αφρικάνικη ήπειρο υπάρχουν περί τα 20.364 έμβια είδη από τα οποία τα 15.643 είναι ζώα. Το 13% της αφρικάνικης πανίδας απειλείται. Τα υπό εξαφάνιση είδη ανέρχονται σε 2.970, από τα οποία τα 555 κατατάσσονται στην κατηγορία DCE και τα 1.029 στη D . Για παράδειγμα τα είδη και τα υποείδη του Γορίλλα (Gorilla spp.) είναι σε κίνδυνο εξαφάνισης (κατηγορία D)

Στην Ασία από τα υπάρχοντα 26.280 είδη της χλωρίδας και πανίδας τα 19. 858 είναι ζώα. Τα απειλούμενα ανέρχονται σε 3.177 είδη από τα οποία το 16% είναι ζώα. Στην κατηγορία D μεταξύ των άλλων βρίσκεται και ο κροκόδειλος των Φιλιππίνων ( Crocodylus mindorensis)
Στη «γηραιά ήπειρο» την Ευρώπη αναφέρονται 7.761 είδη φυτών και ζώων από τα οποία τα 6.256 είναι ζώα. Από τα είδη των ζώων τα 1.310 είναι απειλούμενα, ήτοι το 21 % της πανίδας. Συγκεκριμένα τα 259 βρίσκονται στην κατηγορία DCE ,τα 328 στη D και τα 723 στη V. Για παράδειγμα ο Αρουραίος ο γήινος (Arvicola amphibius) κατατάσσεται στην κατηγορία D

Στην ήπειρο της Ωκεανίας αναφέρονται 10.773 είδη φυτών και ζώων από τα ποία τα 8.847 είναι ζώα. Τα απειλούμενα άγρια ζώα ανέρχονται στα 1.510. Από αυτά τα 297 κατατάσσονται στην κατηγορία DCE , τα 381 στη D και τα 862 στη V . Για παράδειγμα στην κατηγορία D εντάσσεται το Λιοντάρι της αυστραλιανής θάλασσας (Neophoca cinerea)
Η βιοποικιλότητα της χώρας μας κατατάσσεται από την UICN στις πλουσιότερες της Ευρώπης. Τα οικοσυστήματα της Ελλάδας φιλοξενούν 6.600 είδη φυτών από τα οποία τα 1.450 είναι ενδημικά .Τα ενδημικά φυτά που αποτελούν το 16% της χλωρίδας ανεβάζουν τη χώρα μας στην πρώτη θέση στην Ευρώπη. Η πανίδα περιλαμβάνει 115 είδη θηλαστικών, 12 από τα οποία είναι θαλάσσια, 446 πουλιά, 22 αμφίβια και 64 είδη ερπετών. Επιπλέον, 162 είδη γλυκού νερού και 476 είδη θαλάσσιων ψαριών φιλοξενούνται στα νερά της Ελλάδας. Υπάρχουν επίσης περίπου 30.000-50.000 ασπόνδυλα, τα οποία παρουσιάζουν έναν πολύ υψηλό βαθμό ενδημισμού, που σε ορισμένες ομάδες ξεπερνάει το 50%. Το 12% των ειδών της χλωρίδας βρίσκονται σε κίνδυνο εξαφάνισης (κατηγορία D). Υπολογίζεται πως πάνω από 700 είδη φυτών απειλούνται. Στην Ελλάδα η πανίδα δεν είναι μελετημένη σε βάθος .

Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν πως τα χερσαία και των γλυκών νερών είδη ζώων ανέρχονται στα 23.130. Στο θαλάσσιο περιβάλλον ζουν γύρω στα 3.500 είδη. Υποστηρίζεται πως αν μελετηθεί συστηματικά η πανίδα της χώρας τα είδη θα φτάσουν στα 50.000. Από τα 422 είδη σπονδυλοζώων που αξιολογήθηκαν, τα 171 (40,52%) απειλούνται . Από αυτά τα 39 εντάσσονται στην κατηγορία DCA ,τα 51 στη D και τα 81 στη V .Όσον αφορά στα ασπόνδυλα, από τα 591 είδη που αξιολογήθηκαν, τα 297 (50,25%) είναι απειλούμενα. . Από τα είδη αυτά το 46% αξιολογήθηκε στην κατηγορία DCA, το 22% στη D και το 32% στη V. Ο κατάλογος των θηλαστικών της Ελλάδας περιλαμβάνει συνολικά 115 είδη τα οποία ανήκουν σε 8 τάξεις και κατανέμονται σε 28 οικογένειες. Τo 2,6 % κατατάσσονται στην κατηγορία DCA, Το 11,3% στη D και το 11,3% στη V . Στην κατηγορία D μεταξύ άλλων εντάσσονται ο Κρητικός αίγαγρος (Αιξ ο αίγαγρος ο κρητικός- Capra aegagrus cretica) και η καφέ ή φαιά ή κοινή αρκούδα (Άρκτος η άρκτος-Ursus arctos).

Η διαπίστωση είναι εφιαλτική. Η ταχεία μείωση των πληθυσμών των άγριων ζώων οδηγεί στο «μεγάλο θάνατο» της φύσης. Υπολογίζεται ότι έχουν μειωθεί κατά 58% τα τελευταία 40 χρόνια . Τα σπονδυλωτά στα 20 χρόνια που έρχονται θα μειωθούν κατά 67%. Η δήλωση του δρα Μάικ Μπάρετ, ότι «αδιαφορούμε για τη μείωση των ειδών καθώς αυτό αντικατοπτρίζει και την τεράστια επίδραση που έχουμε στον πλανήτη μας», πρέπει εδώ και τώρα να αποτελέσει «προμετωπίδα» κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι κυβερνήσεις , οι εταιρείες, οι φορείς αλλά και οι πολίτες πρέπει να ξανασκεφτούν τον τρόπο με τον οποίο παράγουν, καταναλώνουν και μετρούν την επιτυχία. Ο χρόνος που απομένει λιγοστεύει επικίνδυνα.