«Να σκέφτεστε όπως ένα βουνό»

Σε ένα προηγούμενο σημείωμα της στήλης αναφερθήκαμε στην ανθρωποκεντρική αντίληψή μας για τον κόσμο. Μία αντίληψη που μας βολεύει, μας γοητεύει και μας κολακεύει και που -γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους- μας βρίσκει πρόθυμους να την υιοθετήσουμε.
Μία αντίληψη που υποστηρίζεται απ’ όλες τις θρησκείες, τις περισσότερες φιλοσοφίες, αλλά και από αρκετούς επιστήμονες. Μία αντίληψη, ωστόσο, που μας δημιουργεί μία στρεβλή εικόνα στη θέαση του κόσμου και κατά συνέπεια μία ανοίκεια συμπεριφορά απέναντι στο φυσικό μας περιβάλλον και στους συγκατοίκους μας σ’ αυτό.
Η αίσθηση ότι οι άνθρωποι είμαστε η απαραίτητη “κορωνίδα” ενός άνωθεν σχεδίου στην υπηρεσία του οποίου είμαστε ταγμένοι, παίρνει πολλές φορές υπερβολικές, ακόμα και ακραίες, διαστάσεις και συχνά διευκολύνει ιδιοτελή και ανομολόγητα συμφέροντα. Πολλές φορές στο παρελθόν ο άνθρωπος έχει βιώσει τέτοιες ακρότητες, αλλά δυστυχώς και στις μέρες μας με φρίκη παρακολουθούμε «τους ανέκαθεν διατεταγμένους μάρτυρες του Ισλάμ» να μπαίνουν εμπροσθοφυλακή μίας ολομέτωπης επίθεσης κατά της Δύσης, υπηρετώντας, τάχα, μια άνωθεν εντολή και ένα προαιώνιο σχέδιο. Μαθαίνουμε, βέβαια, παράλληλα -και πολύ περισσότερο διαισθανόμαστε- το μεγάλο παιχνίδι των πετρελαίων, των συμφερόντων και των πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Από πού λοιπόν ξεκινά αυτή η αίσθηση περί του νοήματος και του σκοπού της ύπαρξής μας, που, εν τέλει, καταλήγει να μας κάνει ενεργούμενα αλλότριων επιδιώξεων;
Η αίσθηση περί νοήματος, σκοπού και προορισμού της ζωής του, που έχει ο άνθρωπος -λέει ο Αλπέρ Καμύ- προέρχεται από το ότι έχει συνείδηση· και είναι το μόνο ον, στο γνωστό τουλάχιστον μέρος του σύμπαντος, που έχει συνείδηση.
Αν ζούμε σ’ ένα σύμπαν που απλώς υπάρχει, αδιαφορώντας απόλυτα για μας και υπάρχει χωρίς να υπηρετεί κάποιο νόημα ή σκοπό, ενώ εμείς, ακριβώς λόγω της συνειδητότητάς μας, αναζητάμε νόημα και σκοπό παντού, τότε αυτό προκαλεί στη ζωή μας μια μεγάλη αντίφαση.
Είναι, αν θυμάστε το σημείωμα της στήλης με τίτλο “Μια καίρια αντίφαση της επιστήμης”, το αντίστοιχο της αντίφασης μεταξύ της “τελεονομίας” που παρατηρείται στα έμβια όντα και του αιτήματος αντικειμενικότητας της επιστήμης, όπως αναφερθήκαμε τότε σ’ αυτά, ακολουθώντας τη σκέψη του Ζακ Μονό.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στον Αλμπέρ Καμύ. Λέει ότι για να ζήσουμε καλά πρέπει να ξεπεράσουμε αυτή την αντίφαση, έστω και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε πλήρως ότι η ύπαρξή μας δεν υπηρετεί κανένα υπέρτερο σκοπό. Αν και, εκ πρώτης όψεως, καταθλιπτική η άποψη αυτή, ο Καμύ ισχυρίζεται ότι μόνο αν αποδεχτούμε αυτό το γεγονός έχουμε τη δυνατότητα να ζήσουμε, στον βαθμό του εφικτού, μία καλή ζωή.  Ο Καμύ διατυπώνει αυτή την άποψη στο βιβλίο “Ο Μύθος του Σίσυφου”. Ο Σίσυφος ήταν ένας Ελληνας βασιλιάς, ο οποίος είχε χάσει την εύνοια των θεών και είχε καταδικαστεί σε μια φρικτή μοίρα στον Κάτω Κόσμο. Η αποστολή του ήταν να σπρώχνει έναν τεράστιο βράχο στην κορυφή ενός υψώματος, ο οποίος στη συνέχεια κατρακυλούσε πάλι στους πρόποδες. Ο Σίσυφος έπρεπε τότε να κατέβει στους πρόποδες και να ξεκινήσει πάλι από την αρχή την προσπάθειά του, η οποία δεν είχε τέλος. Λέει ο Καμύ στο βιβλίο του: «Ο βράχος κυλάει και ξανακυλάει. Κι εγώ αφήνω τον Σίσυφο στα ριζά του βουνού! Το φορτίο του ο καθένας πάντα το ξαναβρίσκει. Κάθε ψήγμα της πέτρας αυτής, κάθε ορυκτό θραύσμα του όρους αυτού του γεμάτου νύχτα, φτιάχνει μόνο του κόσμον ολόκληρο. Και μόνη η πάλη προς τις κορυφές αρκεί να γεμίσει την καρδιά του ανθρώπου. Ο Σίσυφος πρέπει να λογίζεται ευτυχής».
Αφού ξεπεράσουμε την αντίφαση -πράγμα που θα διευκολύνει στο να ζήσουμε μια καλή ζωή- θα μπορέσουμε ευκολότερα να βρούμε και να πάρουμε τη σωστή θέση μας μέσα στη βιόσφαιρα και στο φυσικό μας περιβάλλον. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι: Κατανοώ και ενδιαφέρομαι για τις ανάγκες των συνανθρώπων μου, έχω επίγνωση της σχέσης μου με την «ευρύτερη κοινωνία» που απαρτίζεται απ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα, δεν είμαι αποκομμένος από τη φύση αλλά αποτελώ μέρος της.
Η προσταγή «να σκέφτεστε όπως ένα βουνό» αποδίδεται στον Αμερικανό οικολόγο Άλντο Λέοπολντ και υιοθετήθηκε από τον Νορβηγό φιλόσοφο και υπέρμαχο της προστασίας του περιβάλλοντος Άρνε Νες. Η προσταγή σημαίνει ότι: Συνειδητοποιώ ότι είμαι μέρος της βιόσφαιρας. Συνειδητοποιώ ότι έχω ευθύνες απέναντι σε όλα τα πλάσματα. Σκέφτομαι μακροπρόθεσμα προς όφελος του περιβάλλοντος. Ενάρετη ζωή, κατά τον Άρνε Νες, είναι η ισότιμη διαβίωση με όλα τα στοιχεία του περιβάλλοντός μας. Ενα βουνό είναι ένα σύνολο στοιχείων έμβιων και μη που συνυπάρχουν και συμβιώνουν αρμονικά κι όλα μαζί αποτελούν μια ζωή προορισμένη να πάει μακριά στο μέλλον.
Οποία, λοιπόν, διαφορά της προσταγής αυτής – “Να σκέφτεστε όπως ένα βουνό”- από τα κατά καιρούς προστάγματα των «άνωθεν και ανέκαθεν διατεταγμένων αρχηγών» οι οποίοι, μη ορρωδούντες προ ουδενός, καλούν τους ανθρώπους στην υλοποίηση προαιώνιων τάχα σχεδίων, που, νομοτελειακά, πάντοτε καταλήγουν σε όλεθρο, πόνο και δυστυχία.
(*) δρ μηχανικός
τ. δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές:
Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σίσυφου, εκδ. Ρούγκας, 1978
Ζ. Μονό, Η τύχη και η αναγκαιότητα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1997
Η φιλοσοφία με απλά λόγια, εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2014.
Ολα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο “http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/”