H Κύπρια συγγραφέας Νάσια Διονυσίου συμμετέχει στο 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, που λαμβάνει χώρα στην πόλη μας από την Τετάρτη 29 Ιουνίου έως και την Κυριακή 3 Ιουλίου, σε διαφορετικούς χώρους πολιτισμού των Χανίων, και με την ευκαιρία αυτή μιλάει στα «Χανιώτικα Νέα» για το βιβλίο της «Τι είναι ένας κάμπος», στο οποίο αφηγείται με έναν ενδιαφέροντα τρόπο την ιστορία των πενήντα χιλιάδων Εβραίων που πέρασαν από την Κύπρο και παρέμειναν έγκλειστοι στα βρετανικά στρατόπεδα –τους Κάμπους– που στήθηκαν στα περίχωρα της Αμμοχώστου στο διάστημα μεταξύ του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της ίδρυσης του Κράτους του Ισραήλ.
Η κα Διονυσίου λέει πως πιστεύει στην α-λήθεια που είναι το αντίθετο της λήθης και που μπορεί, επομένως, να ταυτιστεί με τη μνήμη και τη γνώση και να προφυλάξει το ανθρώπινο γένος από την επανάληψη παθών και λαθών που υπήρξαν ολέθρια.
•Νάσια, τι είναι αυτό που σε έκανε να γράψεις γι’ αυτή την ιστορία;
Η ιστορία των πενήντα χιλιάδων Εβραίων που πέρασαν από την Κύπρο και παρέμειναν έγκλειστοι στα βρετανικά στρατόπεδα –τους Κάμπους– που στήθηκαν στον πλατύ κάμπο της Αμμοχώστου στο διάστημα μεταξύ του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της ίδρυσης του Ισραήλ είναι μια ιστορία σχεδόν άγνωστη. Γράφοντας τη νουβέλα «Τι είναι ένας κάμπος» (εκδόσεις Πόλις, 2021) προσπάθησα να προσεγγίσω, μ’ ένα λογοτεχνικό τρόπο, τα άγνωστα εκείνα ιστορικά γεγονότα, να τα φέρω στο φως, να μιλήσω για τις προσωπικές ιστορίες όλων εκείνων των ανθρώπων –αυτές που έζησαν στην Κύπρο, αλλά και εκείνες που έφερναν μαζί τους, έχοντας επιζήσει του Ολοκαυτώματος–, να κατανοήσω καλύτερα τις αντιδράσεις τις δικές τους, αλλά και των ντόπιων, να εντοπίσω και να αναδείξω στιγμές ανάτασης και αλληλεγγύης, να μιλήσω για την προσωπική μας, εντέλει, ευθύνη στο να παραμένουμε άνθρωποι.
•Η έννοια του πρόσφυγα, του ανέστιου, του μετανάστη, πώς παρουσιάζεται στον Κάμπο;
Η έννοια του πρόσφυγα, του ανέστιου, του μετανάστη, όπως ωραία το έχεις θέσει, είναι κεντρικής σημασίας στο βιβλίο μου και δεν εξαντλείται στους ξεριζωμένους εκείνης της εποχής, αλλά αντανακλά και σε όλους τους ξεριζωμένους του σήμερα, οι οποίοι από ανάγκη –πολέμους, διώξεις, παραβιάσεις δικαιωμάτων, φτώχεια, περιβαλλοντικές καταστροφές– εγκαταλείπουν τον τόπο τους, ψάχνοντας κάπου να ριζώσουν και να ευημερήσουν. Τι σημαίνει, όμως, στην πραγματικότητα το να χάνει κανείς τον τόπο του, όταν ο τόπος δεν αποτελεί μια απλή γεωγραφική συντεταγμένη, αλλά ό,τι σε μεγάλο βαθμό έχει καθορίσει την ατομική και συλλογική μας μνήμη και ταυτότητα; Και με πόσο σεβασμό και συμπόνοια θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε αυτούς τους ανθρώπους, ζώντας ιδίως στη μέση μιας θάλασσας, η οποία για αιώνες ενώνει χώρες και πολιτισμούς, αλλά και κουβαλά τα τραύματα, τις αγωνίες, τα όνειρα και τις ελπίδες τόσων και τόσων ανθρώπων.
•Στην ιστορία του «Κάμπου» εγκιβωτίζεται και η μεταγενέστερη κυπριακή τραγωδία; Στάθηκε χρήσιμη πολλαπλώς συμβολιστικά η Αμμόχωστος;
Ασφαλώς. Η Αμμόχωστος δεν αποτελεί απλώς το φόντο της ιστορίας που παρακολουθούμε να εξελίσσεται, αλλά και προσωποποιεί το ίδιο το τραύμα της κυπριακής ιστορίας, αλλά και της προσφυγιάς εν γένει. Με την προγονή της πόλη, το αρχαίο βασίλειο της Σαλαμίνας, να έχει ιδρυθεί από τον Τεύκρο, γιο του Τελαμώνα και αδελφό του Αίαντα, μετά την εκδίωξή του από το νησί της Σαλαμίνας και την καταφυγή του, ως πρόσφυγα, στην Κύπρο, η Αμμόχωστος γίνεται κατά την περίοδο του 1946 με 1949 χώρος υποδοχής προσφύγων και σε λιγότερο από το τριάντα χρόνια αργότερα μετατρέπεται, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής, σε «πόλη φάντασμα» για τους ίδιους τους κατοίκους της. Αυτή η επανάληψη της ιστορίας ή, αν θέλεις, η αντιστροφή των ρόλων μέσα στον ρου της ιστορίας είναι κάτι που διαπερνά συνολικά την αφήγηση του βιβλίου μου και διαποτίζει τα νοήματά του.
•Μέσω της λογοτεχνίας αναζητείς και την αλήθεια των γεγονότων ή έστω οι ήρωές σου προσπαθούν να τη βρουν;
–Δεν πιστεύω σε κάποια μανιχαϊστική αντίληψη της αλήθειας, με την έννοια της απόλυτης, καθαρής αλήθειας, που συνήθως είναι μονόπλευρη και δογματική. Πιστεύω, ωστόσο, στην α-λήθεια που είναι το αντίθετο της λήθης και που μπορεί, επομένως, να ταυτιστεί με τη μνήμη και τη γνώση και να προφυλάξει το ανθρώπινο γένος από την επανάληψη παθών και λαθών που υπήρξαν ολέθρια. «Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε», έγραψε ο Σεφέρης. Έτσι, κι οι δικοί μου ήρωες προσπαθούν να γνωρίσουν, αλλά και να μας υπενθυμίσουν, ιδίως το τι σήμαινε για τον εβραϊσμό της Ευρώπης το Ολοκαύτωμα, σε ποιες συνθήκες αναπτύχθηκε, πώς μετέτρεψε εκατομμύρια ανθρώπων σε διώκτες ή σε θηράματα, τι αντίκτυπο είχε στις ζωές και τον ψυχισμό των θυμάτων, των κοινοτήτων τους, αλλά και της ίδιας της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Με την πίστη ότι μέσα από τη γνώση του «κακού» μπορούμε και να το ξεριζώσουμε.
•Υπήρξαν στιγμές που ο κεντρικός ήρωάς σου αμφιταλαντεύτηκε ή λοξοδρόμησε;
Ο κεντρικός μου ήρωας είναι ένας δημοσιογράφος, ο οποίος επιλέγεται από τους ίδιους τους Εβραίους κρατουμένους των Κάμπων για να καταγράψει τις συνθήκες της παραμονής τους, καθώς και τα αιτήματά τους. Ο βασικός λόγος, για τον οποίο τον επιλέγουν οι κρατούμενοι, είναι γιατί μέσα από τα δημοσιεύματά του τους αντιμετωπίζει με ανθρωπιά, τους αντιμετωπίζει ως ανθρώπους. Ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον ρόλο που έχει ως δημοσιογράφος, τη δύναμη που μπορούν να έχουν οι λέξεις του και την ανάγκη η ζωή του να έχει ένα νόημα, να είναι ωφέλιμη, έστω κι αν το κακό εξακολουθεί να συμβαίνει τριγύρω αδιάκοπα. Παρόλο που ο ίδιος καταβάλλεται συναισθηματικά από τις τραυματικές ιστορίες που μαθαίνει κατά την επαφή του με τους κρατουμένους, και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που αρχίζει να έχει μία παραισθησιακή επικοινωνία με τον Εβραίο ποιητή της «Φούγκας του θανάτου», Πάουλ Τσέλαν, δεν λοξοδρομεί στιγμή από τις αρχές του, αλλά αντίθετα συνειδητοποιεί τι μπορεί να είναι ο κάμπος, τι μπορεί να είναι πια κι ο κόσμος: «πλάσματα μαζί, να υπερασπίζονται τ’ ανυπεράσπιστα».
•Πώς λειτουργούν οι ήρωές σου απέναντι στο «κακό»;
Να πούμε κατ’ αρχάς, πως πέρα από τον κεντρικό αφηγητή, τον δημοσιογράφο στον οποίο αναφέρθηκα πιο πάνω, στη νουβέλα εμφανίζονται τρεις άλλοι ήρωες, που πρωταγωνιστούν σε τρεις αντίστοιχες αυτόνομες αφηγήσεις, που παρεμβάλλονται. Πρόκειται για μία Θεσσαλονικιά Εβραία επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, η οποία, ενθυμούμενη ένα σεφαραδίτικο τραγούδι, μνημονεύει την πόλη και τους νεκρούς της, για μία Αμμοχωστιανή αγρότισσα που φιλοξενεί στο σπίτι της ένα δραπέτη Γερμανό αιχμάλωτο και για ένα νεαρό οδηγό που βγάζει κρυφά έξω από τα στρατόπεδα μερικά Εβραιόπουλα. Γενικότερα, οι ήρωές μου, όπως και κάθε άνθρωπος, αντιμετωπίζουν διλήμματα –μικρά καθημερινά ή και μεγαλύτερα– και χρειάζεται να στοχαστούν πάνω στις επιλογές και την ευθύνη τους. Τελικά λειτουργούν απέναντι στο κακό με τον πιο απλό, μα και ισχυρό συνάμα, τρόπο που υπάρχει: με αρχαϊκή, έμφυτη καλοσύνη.
•Θα έλεγες πως στον «Κάμπο» υπάρχουν, πέραν της ιστορίας, στοιχεία συγγραφικής εντοπιότητας;
Σαφώς και ο τόπος –η Κύπρος εκείνης της εποχής, αλλά και η αίσθηση της Κύπρου που κουβαλάω κι εγώ, στο σήμερα, μέσα μου– διατρέχει ολόκληρο το βιβλίο, τόσο μέσω των περιγραφών και της ανασύνθεσης του χώρου, του χρόνου, των μορφών των ανθρώπων, των συνηθειών και των αξιών τους, όσο και με τη χρήση, επιλεκτικά σε κάποια σημεία, της κυπριακής διαλέκτου. Ωστόσο, πρόθεσή μου δεν ήταν η αποτύπωση και αναπαραγωγή του στενά τοπικού ή του στεγνά παραδοσιακού, με όρους μάλιστα γραφικότητας ή συναισθηματισμού, αλλά η δημιουργία μιας ζωντανής, αυθεντικής και ουσιαστικής συνομιλίας του εδώ με το οικουμενικό, που δεν είναι άλλο από το αμιγώς ανθρώπινο.
* Ο Απόστολος Κουρουπάκης είναι δημοσιογράφος στην “Καθημερινή” της Κύπρου
Η συγγραφέας θα μιλήσει για το βιβλίο της την Παρασκευή 1 Ιουλίου, στο Γιαλί Τζαμί, ώρα 20:00-21:00.
