Νέα φινλανδική γραμματική

Ονομάζομαι Πέτρι Φρίαρι, ζω στο Αμβούργο, στην οδό Κάιζερ-Βίλχεμστρασε 16, και εργάζομαι ως νευρολόγος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο.
Βρήκα αυτό το χειρόγραφο στις 24 Ιανουαρίου 1946 σ’ ένα μπαούλο του στρατιωτικού νοσοκομείου του Ελσίνκι, μαζί με ένα αμπέχονο, ένα μαντίλι με κεντημένα τα αρχικά Σ.Κ., τρεις επιστολές, την Κάλεβαλα κι ένα άδειο μπουκάλι κόσκενκορβα. Είναι γραμμένο σε σπαστά, στοιχειώδη φινλανδικά, με αρκετά γραμματικά λάθη, σ’ ένα σχολικό τετράδιο όπου οι σελίδες με τα κείμενα εναλλάσσονται με λίστες ρημάτων, ασκήσεις φινλανδικής γραμματικής και αποκόμματα από τον τηλεφωνικό κατάλογο του Ελσίνκι.
Oταν οι φαντάροι του γερμανικού πλοίου Τίμπινγκεν θα βρουν έναν αναίσθητο και σοβαρά τραυματισμένο στρατιώτη, ενώ το πλοίο είναι αγκυροβoλημένο στην Τεργέστη, θα τον οδηγήσουν στον γιατρό Πέτρι Φρίαρι.
Ο άγνωστος άντρας επανακτά τις αισθήσεις του αλλά έχει πια χάσει τη μνήμη του, δεν θυμάται καν τη μητρική του γλώσσα. Ο γιατρός, φινλανδικής καταγωγής, στηριζόμενος στην ετικέτα του αμπέχoνου και στα αρχικά Σ.Κ. που είναι ραμμένα στο μαντήλι του, θα συμπεράνει πως είναι Φινλανδός. Θα επιχειρήσει λοιπόν να του κάνει κάποια μαθήματα φινλανδικών σε μια απόπειρα να ενεργοποιήσει τον μηχανισμό της μνήμης, ενώ λίγο αργότερα θα τον εφοδιάσει με όλες τις απαραίτητες γνωματεύσεις και συστάσεις που θα επιτρέψουν στον άντρα να επιστρέψει στο Ελσίνκι. Εκεί, θα βρει καταφύγιο στο στρατιωτικό νοσοκομείο και την υποστήριξη ενός ιερέα, στο πλευρό του οποίου θα μάθει τη γλώσσα. Το χειρόγραφο, επεξεργασμένο γλωσσικά από τον Φρίαρι, αποτελεί το ημερολόγιο ενός ανθρώπου χωρίς παρελθόν και με συγκεχυμένο παρόν, που αναζητά απεγνωσμένα την ταυτότητά του.
Είμαι αρκετά επιφυλακτικός απέναντι στα μυθιστορήματα εκείνα που στηρίζονται αποκλειστικά σε ένα κεντρικό εύρημα, σε μια πρωτότυπη συγγραφική ιδέα, γιατί, και παρά τον αρχικό εντυπωσιασμό που προκαλεί η ιδέα αυτή, απαιτείται μια κάποια μαεστρία, ώστε να μπορέσει να σταθεί και να μετουσιωθεί η ιδέα σε ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα. Ο Μαράνι δεν κατάφερε να υποστηρίξει την ομολογουμένως ενδιαφέρουσα αρχική του ιδέα, η οποία επισκίασε το λογοτεχνικό αποτέλεσμα, αφήνοντας βέβαια μια σειρά από προβληματισμούς και μια αίσθηση συμπάθειας για τον ήρωά του, που απολύει πλήρως και ανεπιστρεπτί την ικανότητα μνήμης, αναγκάζοντάς μας να σκεφτούμε ξανά και ξανά τα κατά καιρούς επιλεκτικά μας αιτήματα για λήθη, όταν κάτι τέτοιο μοιάζει με σωτηρία, επιμένοντας στην επιλεκτική και κατά βούληση διαγραφή, στοχεύοντας σε μια αμφίβολη ίαση. Επίσης ένα βασικό ερώτημα που προκύπτει, και είναι αλήθεια πως θα ήθελα να ερευνήσω περισσότερο, είναι ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε. Σε ποια γλώσσα να σκέφτεται άραγε κάποιος που έχει πάθει αμνησία;
Oμως ο Μαράνι δεν γράφει μια νευρολογική μελέτη αλλά ένα μυθιστόρημα, και ως τέτοιο πρέπει να κριθεί από τον αναγνώστη. Ποντάρει πολλά, εκτός από την κεντρική ιδέα, στη λύση του μυστηρίου, ίσως και στην επιβολή του μυστηρίου, δημιουργώντας όμως τελικα ένα ομιχλώδες τοπίο, το οποίο μάλλον τονίζει τις λογοτεχνικές αδυναμίες παρά τις μακιγιάρει. Διατηρώ επιφυλάξεις σχετικά με τη γλωσσική μετατροπή τού χειρογράφου, το οποίο είναι γραμμένο σε στοιχειώδη φινλανδικά, σε ένα κείμενο γεμάτο από ποιητικές εκφράσεις και όμορφες λέξεις, μια ποιητικότητα η οποία δεν δικαιολογείται και μοιάζει με διάθεση επίδειξης του συγγραφέα.
Σε ανάλογο θέμα και σε φινλανδικό τοπίο αξίζει κανείς να δει την υπέροχη ταινία του σπουδαίου σκηνοθέτη Aκι Καουρισμάκι με τίτλο: ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν.