Τον γνωρίσαμε από τον “κουνουπόκαιρο” και στη συνέχεια μάθαμε από αυτόν για το νέο… κάτοικο Χανίων, το κουνούπι “τίγρης” που ταλαιπωρεί τα τελευταία χρόνια τους Κρητικούς. Ο λόγος για τον εντομολόγο και συντονιστή του έργου “LIFE CONOPS”, δρ Αντώνιο Μιχαηλάκη.
Λίγες ημέρες πριν από τη σημαντική ημερίδα που θα πραγματοποιεί την Παρασκευή στις 8:30π.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, ο κ. Μιχαηλάκη μιλά στα “Χ.ν.” για τα νέα κουνούπια που εμφανίζονται στην Κρήτη και στην υπόλοιπη Ελλάδα, τους κινδύνους που εγκυμονούν και το σωστό τρόπο διαχείρισης του προβλήματος.
•Μέσα από τις έρευνες και την αρθρογραφία σας στα “Χ.ν.” είχατε επισημάνει ότι το περιβόητο κουνούπι “τίγρης” ήρθε για να… μείνει στον τόπο μας. Ακόμα και σήμερα, μέσα Δεκεμβρίου βλέπουμε στα Χανιά να είναι “παρών” το συγκεκριμένο είδος. Είναι κάτι παράδοξο για όσα είχαμε συνηθίσει μέχρι πρόσφατα. Κρίνεται φυσιολογικό;
Σε αντίθεση με τα άλλα είδη κουνουπιών, που έως τώρα είχαμε συνηθίσει, τα θηλυκά του Ασιατικού κουνουπιού τίγρη είναι δραστήρια τη μέρα και τσιμπούν συνήθως νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα. Θα τα εντοπίσουμε να ψάχνουν το «γεύμα αίματος» κοντά στο έδαφος με έντονη προτίμηση στις περιοχές των αστραγάλων και των γονάτων. Επειδή τις ώρες αυτές υπάρχουν αρκετές ανθρώπινες δραστηριότητες εκτός των οικιών ή/και χώρων εργασίας γίνεται και πιο εύκολα αντιληπτό.
Το γεγονός ότι εντοπίζεται ακόμα και σήμερα οφείλεται στις κατάλληλες συνθήκες (θερμοκρασία, ύπαρξη νερού και απουσία θερμοκρασιών < 0o C τους χειμερινούς μήνες) που υπάρχουν στα Χανιά και οι οποίες ευνοούν τη δραστηριότητά του για μεγαλύτερο διάστημα σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Ευρώπης. Για το λόγο αυτό είχαμε αναφέρει στο δημοσίευμα των “Χ.ν.” ότι στην Κρήτη το συγκεκριμένο είδος κουνουπιού «δεν ήρθε ως τουρίστας αλλά ως μόνιμος κάτοικος».
•Πόσο επικίνδυνο είναι το συγκεκριμένο είδους κουνουπιού για τον άνθρωπο; Δεδομένου ότι φέτος στα Χανιά είχαμε και το κρούσμα με ιό του Νείλου σε άλογο.
Οι σημαντικότερες ασθένειες που μπορούν να μεταδοθούν με το Ασιατικό κουνούπι τίγρης (διαβιβαστής) είναι ο ιός του Δάγκειου πυρετού, ο ιός Chikungunya, o ιός Ζίκα καθώς και οι νηματώδεις του γένους Dirofilaria (προκαλούν ασθένειες κυρίως στα σκυλιά αλλά και στους ανθρώπους και είναι γνωστές ως διροφιλαριάσεις).
Σχετικά με τον ιό του Δυτικού Νείλου, στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ότι οι κύριοι φορείς του είναι έντονα ορνιθόφιλα είδη κουνουπιών, που ανήκουν κυρίως στο γένος Culex (πχ κοινό κουνούπι). Παρόλο που το Ασιατικό κουνούπι τίγρης δε φαίνεται να εμπλέκεται στον κύκλο της συγκεκριμένης ασθένειας στη φύση, Αναφορές για το κουνούπι αυτό που σχετίζονται με τον ιό του Δυτικού Νείλου πιθανότατα οφείλονται στη σπουδαιότητα και την έντονη δημοσιότητα της συγκεκριμένης ασθένειας για τη χώρα μας, μετά τις επιδημίες που καταγράφηκαν με επίκεντρο τη Β. Ελλάδα τα έτη 2010-2012.
Θα πρέπει, επίσης, να διευκρινιστεί ότι το Ασιατικό κουνούπι τίγρης δε μεταδίδει το πλασμώδιο της ελονοσίας καθώς η ελονοσία μεταδίδεται αποκλειστικά με κουνούπια του γένους Anopheles (ανωφελή).
• Στο πρόγραμμα “LIFE CONOPS” ερευνάτε και άλλα είδη κουνουπιών. Πόσα από αυτά απειλούν την Κρήτη και την ελληνική επικράτεια γενικότερα και με ποιο τρόπο;
Η πιθανότητα μετάδοσης των ασθενειών που αναφέραμε πριν είναι μικρή. Αυτό που πρέπει να διαχειριστούμε είναι η έντονη όχληση που προκαλεί το Ασιατικό κουνούπι τίγρης και η οποία εξελίσσεται ως σημαντικό πρόβλημα κυρίως σε αστικές και ημι-αστικές περιοχές της χώρας μας. Η φυσιολογία/μορφολογία των περιοχών αυτών καθιστά δύσκολη τη διαχείρισή του.
Ένα άλλο είδος που ανήκει στη κατηγορία των χωροκατακτητικών κουνουπιών είναι το Aedes aegypti. To συγκεκριμένο είδος δεν εντοπίζεται στην Ευρωπαϊκή επικράτεια (με εξαίρεση τις νήσους Μαδέιρα, Πορτογαλία) και θεωρείται πολύ καλός διαβιβαστής για τη μετάδοση σοβαρών ασθενειών όπως ο ιός Ζίκα, ο Δάγκειος πυρετός, ο ιός τσικουγκούνια και ο κίτρινος πυρετός. Το γεγονός αυτό καθιστά το συγκεκριμένο είδος «ανεπιθύμητο» στην ΕΕ οπότε και γίνονται διάφορες εντομολογικές επιτηρήσεις προκειμένου να αποφευχθεί η εγκατάστασή του. Ειδικότερα για την Ελλάδα να σημειώσουμε ότι δεν έχει εντοπιστεί εδώ και δεκαετίες, αλλά πρόσφατες μελέτες αναφέρουν την παρουσία εγκατεστημένου πληθυσμού στη γειτονική Τουρκία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσία του ήταν έντονη τη δεκαετία του ’30 όπου και είχε καταγραφεί η μεγαλύτερη επιδημία Δάγκειου στην Ευρώπη. Αναλυτικότερα, η επιδημία του 1927- 28 στην Αθήνα είχε προκαλέσει περισσότερους από 1.000 θανάτους. Φυσικά από τότε δεν έχει καταγραφεί κανένα παρόμοιο φαινόμενο και θεωρείται ότι ο Δάγκειος πυρετός έχει εκριζωθεί από τη χώρα μας.
• Σε ποιο βαθμό επηρεάζει η κλιματική αλλαγή την εμφάνιση νέων ειδών κουνουπιών στην περιοχή μας;
Η βιολογία όλων των εντόμων επηρεάζεται άμεσα από οποιαδήποτε μεταβολή της θερμοκρασίας. Σε όλους είναι αντιληπτό ότι οι θερμοκρασίες που επικρατούν πχ τους μήνες με θερμοκρασίες 25o C είναι ευνοϊκότερες σε σχέση με το χειμώνα για τη μεγάλη παραγωγή εντόμων. Κατά συνέπεια η αύξηση των θερμοκρασιών λόγω κλιματικής αλλαγής επηρεάζει το βιολογικό κύκλο των κουνουπιών με αποτέλεσμα να παρατηρούνται μεγαλύτεροι πληθυσμοί. Επίσης πιθανή αύξηση στις βροχοπτώσεις, θα δημιουργήσουν κατάλληλες συνθήκες για την παραγωγή κουνουπιών. Έτσι φαινόμενα πλημμυρών στο αστικό περιβάλλον δημιουργούν μεγάλο αριθμό μικρο-εστιών νερού που σε συνδυασμό με τις ευνοϊκές θερμοκρασίες ευνοούν την παραγωγή κουνουπιών του Ασιατικού κουνουπιού τίγρη και σε περιόδους που δεν είχαμε συνηθίσει την παρουσία τους.
• Η καταπολέμηση των νέων αυτών ειδών για τα ελληνικά δεδομένα, είναι η συνηθισμένη; Αρκούν δηλαδή οι ψεκασμοί που κάνουν κάθε χρόνο οι Περιφέρειες; Είναι ενήμερες οι ελληνικές Αρχές για τις σωστές μεθόδους αντιμετώπισης;
Καταρχάς θα πρότεινα να χρησιμοποιούμε τη λέξη «διαχείριση» γιατί οι περισσότεροι με τη λέξη «καταπολέμηση» αντιλαμβάνονται «ψεκασμό». Επομένως η διαχείριση των νέων αυτών ειδών είναι πολύ δύσκολη και σίγουρα οι ψεκασμοί δε βοηθάνε από μόνοι τους στη μείωση του πληθυσμού τους.
Στα πλαίσια του έργου LIFE CONOPS δημιουργήθηκε το Σχέδιο Διαχείρισης για το χωροκατακτητικό είδος κουνουπιού, Aedes albopictus (Ασιατικό κουνούπι τίγρης). Το συγκεκριμένο σχέδιο έχει δομηθεί ως μια ολοκληρωμένη πρακτική ενεργειών δράσης που σκοπό έχει να αποτελέσει οδηγό για τις τοπικές αρμόδιες αρχές στην πρόληψη και αντιμετώπιση του Aedes albopictus.
Ήδη τα Σχέδια αυτά έχουν συμπεριληφθεί σε Εγκύκλιο του Υπ. Υγείας: «Σχέδιο διαχείρισης των διαβιβαστών σε περίπτωση κρούσματος Δάγκειου πυρετού, λοίμωξης από ιό Chikungunya ή Zika». Θεωρούμε ότι όλες οι αρμόδιες αρχές είναι ενήμερες.
Όμως, πιστεύω ότι η μελλοντική εξάπλωση του Ασιατικού κουνουπιού τίγρη θα «αναγκάσει» τους αρμόδιους φορείς να κινηθούν πλήρως προς τη κατεύθυνση αυτή. Ενδεικτικά να σας αναφέρω ότι η διαχείρισή του περιλαμβάνει πρωτίστως την απομάκρυνση των πιθανών εστιών αναπαραγωγής του συγκεκριμένου κουνουπιού τόσο σε δημόσιους χώρους όσο και σε ιδιωτικούς και δευτερευόντως εφαρμογές βιοκτόνων. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που κάθε χρόνο ο κ. Νικολακάκης, ως Διευθυντής Δημόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας Π.Ε. Χανίων, εκδίδει οδηγίες προς τους πολίτες για τη φροντίδα του χώρου τους προς αποφυγή παραγωγής κουνουπιών. Επίσης το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο έχει εφαρμόσει πιλοτικά, για πρώτη φορά στην Ελλάδα και τη μέθοδο “door-to-door”. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή σε μία δεδομένη περιοχή γίνεται καταγραφή και διαχείριση όλων των εστιών τόσο στις κατοικημένες όσο και στις εγκαταλελειμμένες οικίες. Παράλληλα γίνεται ενημέρωση των πολιτών και τους υποδεικνύεται λεπτομερώς οι θέσεις/εστίες αναπαραγωγής κουνουπιών στο χώρο τους.
• Ποιος είναι ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης πολιτών και Αρχών για θέματα που αφορούν την αντιμετώπιση και διαχείριση των κουνουπιών;
Σε μια εποχή που η εικόνα και κυρίως το διαδίκτυο επικρατεί δεν μπορεί παρά να το χρησιμοποιούμαι για τη μετάδοση των μηνυμάτων που ως στόχο έχουν να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες για θέματα κουνουπιών. Να σας αναφέρω ότι το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο μέσω των διαφόρων έργων και προγραμμάτων που εκτελεί για τη διαχείριση των κουνουπιών, αλλά και άλλων εντόμων υγειονομικής σημασίας, έχει δημιουργήσει ενημερωτικό βίντεο ως κοινωνικό μήνυμα στα ΜΜΕ, ενημερωτικό βίντεο με πληροφορίες για τη βιολογία των κουνουπιών (το οποίο έγινε σε συνεργασία με το Ευγενίδειο Ίδρυμα), ενημερωτικά φυλλάδια, ημερίδες, σεμινάρια για επαγγελματίες, εκπαιδευτικό υλικό σε εικονικό μαθησιακό περιβάλλον σε μορφή ηλεκτρονικής πλατφόρμας [Virtual Learning Environment (VLE)] κτλ. Για οποιοδήποτε ενδιαφέρετε όλο το υλικό είναι διαθέσιμο με ελεύθερη πρόσβαση στις ιστοσελίδες http://www.conops.gr/ και http://www.pestpractice.eu/ .
• Στις 15 Δεκεμβρίου στα Χανιά, διοργανώνετε μια σημαντική ημερίδα για τα κουνούπια; Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από αυτή την εκδήλωση;
Με αυτή την ημερίδα ολοκληρώνουμε ένα μεγάλο κύκλο ημερίδων τόσο σε Ελλάδα όσο και Ιταλία που ως στόχο έχει την ενημέρωση του κόσμου για θέματα που άπτονται της δημόσιας υγείας και των κουνουπιών. Η επιλογή των Χανίων δεν είναι τυχαία μιας και η παρουσία του ασιατικού κουνουπιού τίγρη είναι έντονη. Εκτός των επιστημόνων που συμμετέχουν στο έργο LIFE CONOPS έχουν προσκαλεστεί ομιλητές και από άλλους ελληνικούς φορείς, όπως είναι το ΚΕΕΛΠΝΟ και τον ΕΛΓΟ Δήμητρα αλλά και από άλλες χώρες όπως την Ιταλία και την Κύπρο.
Η θεματολογία θα καλύψει θέματα που σχετίζονται με τα κουνούπια και τη δημόσια υγεία. Οπότε θα μιλήσουμε για την κλιματική αλλαγή, για τους τρόπους εντομολογικής επιτήρησης, τις κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις που προκαλούν, δεδομένα από πιλοτικές εφαρμογές νεών βιοκτόνων κτλ.
Αισιοδοξούμε ότι στους συμμετέχοντες θα είναι εκπρόσωποι από φορείς που έχουν αναλάβει το δύσκολο έργο της διαχείρισης των κουνουπιών, από φορείς της δημόσιας υγείας, εκπρόσωποι εταιριών που σχετίζονται με τη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών στο αστικό περιβάλλον αλλά και απλοί πολίτες. Όλοι οι συμμετέχοντες θα ενημερωθούν για ότι νεότερο υπάρχει στη διαχείριση των κουνουπιών τόσο σε Ελλάδα όσο και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
• Ολοκληρώνοντας, θα θέλαμε να μοιραστείτε μαζί μας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια ερευνητική ομάδα όπως η δική σας στην ελληνική πραγματικότητα. Υπάρχει στήριξη; Επαρκούν οι υποδομές; Βλέπετε νέους επιστήμονες να έχουν όρεξη να συμμετέχουν σε έργα αντίστοιχα με το LIFE CONOPS;
Προσωπικά έχω την τύχη να ανήκω σε μια μεγάλη ερευνητική οικογένεια που είναι το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ). Εκτός των υποχρεώσεων/δραστηριοτήτων που διεξάγονται στο πλαίσιο της θεσμικής αποστολής του, το ΜΦΙ συντονίζει και συμμετέχει σε ανταγωνιστικά προγράμματα βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, είτε της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε εθνικά, όπως τα προγράμματα FP7 & HORIZON 2020, LIFE+ Environment, Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) και Γενικής Γραμματείας Έρευνας & Τεχνολογίας.
Όπως όλοι οι ερευνητικοί φορείς, οργανισμοί και πανεπιστήμια στην Ελλάδα έτσι και εμείς έχουμε να αντιμετωπίσουμε το «τέρας της γραφειοκρατίας». Δυστυχώς καλούμαστε καθημερινά να κάνουμε περισσότερο παραγωγή χαρτιών από ότι έρευνας.
Επιπλέον, πρόσφατα τόσο το ΜΦΙ όσο και ο ΕΛΓΟ Δήμητρα έχουν αποκλεισθεί σε κάποιες από τις προκηρύξεις για έρευνα. Το γεγονός αυτό είναι ανεπίτρεπτο αφού ουσιαστικά αφήνουν εκτός συμμετοχής δύο οργανισμούς που σχετίζονται άμεσα με τον πρωτογενή τομέα της χώρας μας.
Αναφορικά με τους νέους επιστήμονες, δυστυχώς και εδώ τα δεδομένα δεν είναι θετικά. Οι προϋποθέσεις που δημιουργεί η χώρα μας δεν είναι ευνοϊκές για την έρευνα και την παραμονή νέων επιστημόνων. Στο ΜΦΙ μέσω των ερευνητικών έργων και προγραμμάτων που συντονίζουμε ή/και συμμετέχουμε έχουμε καταφέρει για κάθε ερευνητή να αντιστοιχούν περίπου 3 θέσεις εργασίας. Η δημιουργία ενός πιο ευέλικτου συστήματος για την έρευνα και η προκήρυξη πολλών και νέων εθνικών ερευνητικών έργων σίγουρα θα βοηθούσε στην αύξηση θέσεων εργασίας αλλά και στην παραγωγή βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας για τα σημαντικά θέματα που απασχολούν τη χώρα μας.
