Μια διεθνής οµάδα ερευνητών συµµετέχει σε νέα ωκεανογραφική αποστολή στο Αιγαίο µε στόχο να εξερευνήσει τα υποθαλάσσια ηφαιστειακά κέντρα της Σαντορίνης και το υποθαλάσσιο ρήγµα της Αµοργού, να κατανοήσει τις γεωλογικές διεργασίες που µπορούν να προκαλέσουν κατολισθήσεις, ηφαιστειακές εκρήξεις και τσουνάµι, αλλά και να αναπτύξει συστήµατα έγκαιρης προειδοποίησης για την ενίσχυση της ασφάλειας των παράκτιων περιοχών.
Επικεφαλής της ωκεανογραφικής αποστολής MSM132 είναι το Κέντρο Ωκεάνιων Ερευνών GEOMAR Helmholtz του Κιέλου στη Γερµανία, ενώ συνεργάζεται και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Οι ερευνητές, που βρίσκονται εν πλω στο γερµανικό ερευνητικό σκάφος «MARIA S. MERIAN», θα δώσουν ιδιαίτερη έµφαση στο υποθαλάσσιο ενεργό ηφαίστειο του Κολούµπου, το οποίο έχει εκραγεί το 1650 έπειτα από ένα χρόνο έντονης σεισµικότητας.
Τέσσερα είναι τα κεντρικά ερωτήµατα στα οποία θα επικεντρώσουν τις έρευνές τους οι επιστήµονες.
•Μπορούν οι σεισµοί να προκαλέσουν κατολισθήσεις;
Οι ερευνητές χρησιµοποιούν βαθυµετρικούς χάρτες υψηλής ανάλυσης και σεισµικές µετρήσεις για να εκτιµήσουν αν οι τεκτονικές κινήσεις θα µπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τις πλαγιές του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κολούµπου προκαλώντας την κατάρρευσή τους.
•Πώς επηρεάζει η ηφαιστειακή δραστηριότητα τη σταθερότητα του ηφαιστείου;
Η διεθνής επιστηµονική οµάδα χαρτογραφεί την έντονη υδροθερµική δραστηριότητα εντός του κρατήρα του Κολούµπου, όπου καυτό νερό και αέρια αλλοιώνουν τα πετρώµατα. Στόχος είναι να εντοπιστούν αδύναµα σηµεία στην ηφαιστειακή δοµή που θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε πιθανούς γεωκινδύνους.
•Ποια είναι η σχέση µεταξύ των σεισµών και των ηφαιστειακών εκρήξεων;
Οι δισδιάστατες και τρισδιάστατες σεισµικές απεικονίσεις θα διερευνήσουν τον τρόπο µε τον οποίο τα ρήγµατα και οι ηφαιστειακές διεργασίες αλληλοεπηρεάζονται και αυτό αποτελεί έναν κρίσιµο παράγοντα για την κατανόηση των πιθανών ακραίων γεωλογικών φαινοµένων.
•Πώς µπορεί να ανιχνευθεί έγκαιρα η ηφαιστειακή δραστηριότητα;
Οι ερευνητές δοκιµάζουν ένα καινοτόµο σύστηµα έγκαιρης προειδοποίησης που χρησιµοποιεί αισθητήρες θαλάσσιου πυθµένα τελευταίας τεχνολογίας για τη συλλογή δεδοµένων σε πραγµατικό χρόνο σχετικά µε τους σεισµούς, τις κινήσεις του εδάφους και τα ηφαιστειακά αέρια. Η τεχνολογία αυτή έχει σχεδιαστεί για να επιτρέψει την αξιόπιστη παρακολούθηση των υποθαλάσσιων ηφαιστείων.
«Η πολυετής συνεργασία της επιστηµονικής οµάδας του Πανεπιστηµίου της Αθήνας στη θαλάσσια έρευνα µε τα γερµανικά ινστιτούτα στο ηφαιστειακό πεδίο της Σαντορίνης οδήγησε στην επιτυχή έγκριση ενός φιλόδοξου ερευνητικού προγράµµατος για την κατανόηση και την παρακολούθηση ακραίων θαλάσσιων γεωκινδύνων µε στόχο την έγκαιρη προειδοποίηση των κατοίκων», περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας του Τµήµατος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, Παρασκευή Νοµικού, η οποία συµµετέχει στην ωκεανογραφική αποστολή και µελετά το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούµπου από το 2001.
Όπως εξηγεί η ίδια, κατά τη διάρκεια της ωκεανογραφικής αποστολής θα εγκατασταθούν σύγχρονοι υποθαλάσσιοι σεισµογράφοι, οι οποίοι είναι εξοπλισµένοι µε ειδικούς σένσορες για να µετράνε τη σεισµικότητα του χώρου, τις µετακινήσεις του εδάφους αλλά και τις φυσικοχηµικές παραµέτρους του νερού. Επίσης, θα πραγµατοποιηθεί τρισδιάστατη και δισδιάστατη σεισµική απεικόνιση του υποθαλάσσιου ρήγµατος της Αµοργού που ενεργοποιήθηκε το 1956 και είχε καταστροφικές συνέπειες για τη Σαντορίνη, ενώ θα δηµιουργηθεί και λεπτοµερές φωτοµωσαϊκό του ενεργού υδροθερµικού πεδίου του Κολούµπου µε τη χρήση νέων καινοτόµων υποβρύχιων ροµπότ. «Τα αποτελέσµατα της θαλάσσιας έρευνας θα συνδυαστούν µε τις µετρήσεις του υποθαλάσσιου παρατηρητηρίου SANTORY, στο οποίο ηγείται το ΕΚΠΑ», προσθέτει η κ. Νοµικού.
Σχετικά µε την επιλογή της περιοχής για τη διεξαγωγή της αποστολής MSM132, ο επικεφαλής επιστήµονας, καθηγητής Κρίστιαν Μπερντ (Christian Berndt), ο οποίος είναι επικεφαλής της Ερευνητικής Μονάδας Θαλάσσιας Γεωδυναµικής του Κέντρου Ωκεάνιας Έρευνας GEOMAR Helmholtz του Κιέλου, σηµειώνει σε σχετική ανακοίνωση ότι «η περιοχή έχει ιστορικό πολυάριθµων ηφαιστειακών εκρήξεων, ορισµένες από τις οποίες ήταν ιδιαίτερα εκρηκτικές στο παρελθόν».
Η ωκεανογραφική αποστολή MSM132 είναι η πρώτη από τις τρεις προγραµµατισµένες ωκεανογραφικές αποστολές που θα γίνουν στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράµµατος «MULTI-MAREX», το οποίο µελετά τα θαλάσσια ακραία φαινόµενα και τους φυσικούς κινδύνους στην περιοχή της Μεσογείου. Υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας Dr Heidrun Kopp, 50 ερευνητές από διάφορους κλάδους συνεργάζονται για τη µείωση των κινδύνων από θαλάσσιους γεωκινδύνους, όπως σεισµοί, ηφαιστειακές εκρήξεις και τσουνάµι. Το «MULTI-MAREX» συνδυάζει καινοτόµες τεχνολογίες, όπως συστήµατα παρακολούθησης βασισµένα σε τεχνητή νοηµοσύνη και εργαλεία υποβρύχιας επικοινωνίας, µε την κοινωνική συνεργασία σε τοπικό επίπεδο. Στόχος είναι η βελτίωση της πρόβλεψης κινδύνου, η ενίσχυση των συστηµάτων έγκαιρης προειδοποίησης και η ανάπτυξη ισχυρών µέτρων προστασίας από κοινού µε τις αρχές και τις τοπικές κοινότητες.
Το έργο αυτό είναι ένα από τα τέσσερα έργα της τρίτης ερευνητικής αποστολής της γερµανικής ερευνητικής συµµαχίας «mareXtreme- Pathways to Improved Risk Management for Marine Extreme Events and Natural Hazards», η οποία χρηµατοδοτείται από το Οµοσπονδιακό Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας (BMBF) και τα πέντε βόρεια γερµανικά κρατίδια.
