Νέος χρόνος, παλιά σοφία…

«Τα χρόνια, σού μαθαίνουνε πολλά που αγνοούν οι μέρες».
(Ralph Waldo Emerson, 1803-1882)

ΕΙΠΕ ένας σοφός πως σπουδαίος είναι αυτός που αποφασίζει να ζήσει και να δει τον κόσμο μέσα από το δικό του «κόσμο». Κι ο δικός μας κόσμος, δεκαετίες τώρα, είναι η Κρήτη. Κυρίως οι άνθρωποί της των οποίων η σοφία βρίσκεται στις απλές κουβέντες των «παλιών»: ιστορίες, μαντινάδες και κρητικές παροιμίες εμπεριέχουν μια εμπειρική διαχρονική γνώση «παντός καιρού»! Αυτό δε που τις ξεχωρίζει από την ελλαδίτικη λαϊκή σοφία είναι ότι δεν επικεντρώνονται μόνο σε καημούς (ή χαρές) αλλά προτείνουν και τρόπους ζωής. Όπως ας πούμε αυτόν τον ζορμπακικό «τρόπο», του «carpe diem» του Ορατίου:
• «Γλέντιζε και ξεφάντωνε εδά πού ’χεις τα νιάτα,
πρίχου τα δεις να σβήνουνε σα ζάλα μέσ’ στη στράτα.
ΣΥΝΤΟΜΗ η ζωή, σύντομος κι ο χρόνος του περάσματός μας από τη γη. Όμως, ο χρόνος εδώ στο νησί αποκτά ιδιαίτερο νόημα. Ίσως το πραγματικό που είναι ένα παιχνίδι του παρόντος, αφού για πολλούς μόνο αυτό υπάρχει! Έτσι, η «νοσταλγία» του χθές είναι ασύμβατη με το σήμερα, επειδή:
• «Μη χολοσκάεις για το χθες, γιατ΄είναι περασμένο
Καλό-κακό επέρασε, κι είναι λησμονημένο»
Γενικότερα, οφείλουμε να υιοθετήσουμε μια στάση «ρεαλιστική» με το χρόνο. Όχι ρομαντική. Κι αυτό ισχύει τόσο για τον επώδυνο και αδιέξοδο χρόνο της κρίσης, όσο και για το αμετάκλητο της όλης ζωής μας:
• «Όπως τον βρίσκεις τον καιρό, δίδε του να πηγαίνει
Γιατι η ζωή πάει μπροστά και πίσω δεν γαέρνει».
ΓΙΑ ΟΓΔΟΗ, λοιπόν, χρονιά εξακολουθούμε να βιώνουμε την οικονομική κρίση παραμένοντας «κολλημένοι» στο γιατί της, ενώ θα έπρεπε, με το ξέσπασμά της, να επικεντρωθούμε στο πώς όλοι μαζί θα την ξεπεράσουμε. Από τους πολιτικούς μάθαμε να μη περιμένουμε πολλά, αφού είναι ανίκανοι να ομονοήσουν στοιχειωδώς σε ένα κοινό πρόγραμμα εξόδου… Έτσι, όσοι φρόντισαν να έχουν κάτι στην άκρη, όσοι δεν έπαιρναν άσκοπα δάνεια (διακοποδάνεια, εορτοδάνεια κ.ά.), αυτοί που είχαν ως βασική αρχή την ολιγάρκεια και την αυτάρκεια, αποδείχθηκαν σώφρονες, αφού περνούν την κρίση περίπου ανώδυνα. Σ’ αυτό δε το θέμα, η κρητική σοφία που μιλά για τις αρετές της ολιγάρκεια και της αυτάρκειας, θα’ πρεπε να είχε προβληθεί προ πολλού σε σχολεία, χώρους εργασίας και υπηρεσίες:
• «Απού δεν έχει ό,τι αγαπά, ας αγαπά ό,τι έχει»
ΕΠΕΙΤΑ, η ζωή δεν είναι «λουλουδοσπαρμένος» δρόμος. Δεν είναι καν δρόμος, παρά μια συνεχής πορεία προς το άγνωστο. Ένα ταξίδι, με άγνωστο προορισμό -μια καβαφική «Ιθάκη» χωρίς Ιθάκη. Όμως, είναι αυτή η πορεία που μας ολοκληρώνει ως άτομα. Κι αν «ξεστρατίζουμε» καμιά φορα από τους στόχους για να δοκιμάσουμε κι άλλους δρόμους, πάλι μας συμβουλεύει ο λαός/δάσκαλος:
• «Για την καινούρια στράτα, την παλιά μην αναγυρίσεις»,
γιατί δεν υπάρχει «ταξίδι», όσο κακό κι ανάποδο κι αν είναι, που να μην αφήνει χρήσιμη γνώση και εμπειρίες.
… ΜΕ τον καινούργιο χρόνο και μακριά από αυτά που αποφασίζουν άλλοι για μας, αυτό που χρειαζόμαστε πάνω απ΄όλα είναι η αυτογνωσία. Την οποία ποτέ δεν επιδιώξαμε στο παρελθό, όντες πολίτες μιας «ανέμελης» χώρας που ζούσε μια επίπλαστη και εφήμερη ευημερία. Σε χρονιάρες μέρες απολογισμών, πιθανόν να αναγνωρίσουμε (και να «παραδεχθούμε») μερικά από τα λάθη μας:
• «Τα λάθη που ΄κανα εχθές σήμερα τα ‘χω μάθει
και θα διαλέξω πιο σωστά το αύριο σαν θα ‘ρθει».
ΤΗ ΖΩΗ δε τη δυσκολεύουν μόνον οι άλλοι, αλλά κι εμείς με τις συμπεριφορές μας. Εξάλλου, «εισπράττουμε» ό,τι δίνουμε! Κι όποιος δε δίνει «μερτικό στην αγάπη», όποιος δεν δίνει αξία στη ζωή (τη δική του ή των άλλων), σίγουρα νιώθει πολύ δυστυχισμένος στη μοναξιά του. Η αγάπη προϋποθέτει ευγένεια ψυχής, αποδοχή του άλλου, ενδοτικότητα, άδολη προσφορά. Γι αυτό και:
• «Καλλιά μια-ν-ευγένεια, μια-ν-αθρωπιά, μια ν-τάξη
παρά του κόσμου τα καλά άθρωπος ν’ αποτάξει»
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, ο άνθρωπος που δε συμμετέχει στο «κοινωνικώς γίγνεσθαι» γύρω του θεωρείται ψυχικά και συναισθηματικά «γυμνός». Ειδικότερα είναι τελείως αποξενωμένη μια ψυχή που παραμένει μονομανής και σκλάβα ενός πάθους. Όμως, κάθε πάθος οδηγεί σε καταστροφή. Και πολλές φορές φέρνει το χειρότερο κακό, την πείνα, τη φτώχια, το θάνατο:
• «Το κάθε πάθος και κακό, κακό ναι΄χωρίς άλλο
μ΄από την πείνα μπλιο κακό, δεν γίνεται μεγάλο»

Ακόμη θυμάμαι με δέος το 2011, όταν στην πλατεία Συντάγματος με τους «Αγανακτισμένους» αντίκρισα ένα πανό που έγραφε προφητικά: «Θεέ μου, φοβάμαι την πείνα μου»! Ευτυχώς η αλληλεγγύη που επέδειξε -και επιδεικνύει- ο ελληνικός λαός, έσωσε και σώζει πολλούς από τέτοιες καταστάσεις. Τονίζουμε ιδιαίτερα το σημαντικό ρόλο ενός καλού γείτονα που είναι πολυτιμότερος -πολλές φορές -κι απ΄τους κοντινότερους συγγενείς μας. Νιώθουμε πολύ τυχεροί όσοι έχουμε δίπλα μας καλούς γειτόνους κι εμείς έχουμε. Αντίθετα, όπως το λέει κι ο Κρητικός:
• «Καλλιά ένα χρόνο κακό, παρά ένα κακό γείτονα»
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ μας αποδείχθηκαν πολύ κατώτεροι των περιστάσεων. Τους γνωρίσαμε όλους κι απ΄ «όλες τις πλευρές». Εξακολουθούν να είναι αυτοί που, εκμαυλίζοντας το λαό με φρούδες υποσχέσεις, επιδιώκουν να υποκλέψουν ξανά την ψήφο μας. Όμως, κι αυτοί γεύονται για πολύ λίγο την εξουσία, ώσπου ο χρόνος (και η ψήφος μας) να τους ρίξει στην αφάνεια:
• Όσο η μοίρα πιο ψηλά τον άνθρωπο καθίζει
Τόσο και πιότερο πονεί, όντε τον εγκρεμίζει!
ΑΝΕΚΑΘΕΝ ο Κρητικός, αγαπούσε κι αγαπά το μέτρο και τη δίκαιη «αριστεία». Όχι το «φαίνεσθαι», αλλά το «είναι» -την ουσία. Όχι την έπαρση, μα την πρεπιά. Όχι την υποταγή μα τη λεβεντιά. Όπου κι αν βρίσκεται:
• «Όχι στα πόδια του βουνού, όσο ψηλό κι αν είναι
Καλλιά σε λόφο χαμηλό και στην κορφή του μείνε».
… ΟΣΟ για τον καινούργιο χρόνο το 2018, ο Κρητικός συνιστά να είμαστε έτοιμοι να τον αξιοποιήσουμε σωστά. Χωρίς πισωγυρίσματα για μεταμέλειες, παρά με αισιοδοξία και ελπίδα:
• «Μην τον λυπάσαι τον καιρό που φεύγει και διαβαίνει
Καιρός καινούργιος έρχεται, καινούργ’ ελπίδα φέρνει.»
ΔΕΝ παραλείπει δε ο λαός όντας απέραντα γενναιόδωρος στις ευχές του, να προσθέσει:
• «Το νέο χρόνο εύχομαι, μόνο χαρές να ζήσεις
και μάλιστα τόσο πολλές και σ΄άλλους να χαρίσεις!»
ΤΟ ίδιο ευχόμαστε κι εμείς σε όλους.