Νικόλαος Παπαδογιαννάκης: Δόνακος ευτελέος μολπαί

Οταν ήρθε στα χέρια μου το νέο βιβλίο του διακεκριμένου Ρεθεμνιώτη πανεπιστημιακού, του γνωστού και καταξιωμένου συγγραφέα Νικολάου Παπαδογιαννάκη, με τον υποβλητικό τίτλο “Δόνακος ευτελέος μολπαί” και είδα ότι επρόκειτο για ένα έργο με “Επιγράμματα εις τον όλον κύκλον του ενιαυτού”, η σκέψη μου πήγε σε άλλους καιρούς και άλλους τόπους.
Θυμήθηκα επιγράμματα που αναφέρονταν σε σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα, που σημάδεψαν τον τόπο μας και το λαό μας και διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας (χάρη σ’ αυτό το λογοτεχνικό είδος), όπως εκείνο το αξιομνημόνευτο του Σιμωνίδη για τους πεσόντες στις Θερμοπύλες ή το άλλο, το εξ ίσου αξιομνημόνευτο, για τους Μαραθωνομάχους.
Επίγραμμα, όπως το λέει η ίδια η λέξη ήταν (και είναι) μια επιγραφή ή ένα πολύ σύντομο κείμενο γραμμένο πάνω σε κάποιο άγαλμα, σε κάποιο τάφο κ.λπ.
Τέτοια επιγράμματα, κυρίως σε τάφους, αλλά και σε τιμητικές στήλες η σε ανδριάντες νικητών αγώνων κ.α., ανακαλύπτονται συχνά από τους αρχαιολόγους και τους παρέχουν, φυσικά, πολύτιμες πληροφορίες.
Διάβασα κάπου ότι πάνω από 3000, γραμμένα στην πανέμορφη ελληνική μας γλώσσα, έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα σ’ όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά και στο μακρινό Αφγανιστάν και στα βάθη της Μ. Ασίας και της Μέσης Ανατολής που καλύπτουν την περίοδο από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 5ο αιώνα μ.Χ. και όπως έχει ειπωθεί «είναι το μόνο χειροπιαστό δεδομένο που μας συνδέει με τον αρχαίο κόσμο των Ελλήνων».
Χωρίς να είμαι ειδικός, έχω τη γνώμη ότι το επίγραμμα είναι δύσκολο λογοτεχνικό είδος. Όπως στην Κρητική μαντινάδα, έτσι και σ’ αυτό, το νόημά του πρέπει να ολοκληρωθεί σε περιορισμένη έκταση και να διατυπωθεί με απόλυτη, δηλαδή με «επιγραμματική» σαφήνεια.
Τα επιγράμματα του Νικολάου Παπαδογιαννάκη τα οποία είναι αφιερωμένα στους αγίους της πίστης μας, στα μεγάλα γεγονότα της Εκκλησίας καθώς και στους μήνες και τις εποχές του χρόνου, έχουν αυτά τα χαρίσματα.
Το επισημαίνουν άλλωστε με τον καλύτερο τρόπο, τόσο ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιος, ο οποίος με ιδιαίτερη αγάπη και γνώση, προλογίζει το έργο, του οποίου υπήρξε και χορηγός, όσο και η γνωστή καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης κα Ελπινίκη Νικολουδάκη – Σουρή στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή της.
Είναι γραμμένα σε γλώσσα αρχαιοελληνική και απευθύνονται σ’ όλους μας, αλλά κυρίως στους συνειδητούς χριστιανούς και τους εραστές του ελληνικού λόγου. Η προσφορά του δε στους συνέδρους της Πανορθοδόξου Συνόδου ήταν περισσότερο από επιτυχής.
Επειδή εκείνοι στους οποίους αναφέρονται τα επιγράμματα, δηλαδή οι μάρτυρες, οι άγιοι, οι όσιοι, είχαν στολίδι την ταπεινοφροσύνη, ο συγγραφέας συστοιχούμενος μαζί τους δεν επαίρεται για το επίτευγμά του, θεωρώντας το έργο του πολύ ασήμαντο (τραγούδια από ευτελές καλάμι το ονομάζει).
Στην πραγματικότητα πρόκειται για μεγάλης αξίας έργο. Για «τραγούδια» βγαλμένα από κρητική λύρα άφθαστης μελωδικότητας. Από καρδιά πυρπολημένη από το Φως του Χριστού και από την αγαπητική σχέση με τον Έλληνα Λόγο…
Στις 198 σελίδες της ιδιαίτερα επιμελημένης έκδοσης περιέχονται 480 θαυμάσια λογοτεχνικά κομψοτεχνήματα, για τα οποία, φυσικά, είναι αδύνατο να γίνει λόγος.
Παραθέτω, για παράδειγμα, το πολύ σύντομο επίγραμμα στον διάκονο Εύπλου (11 Αυγούστου). Η παρήχηση των λέξεων εύπλους (καλοτάξιδος) – Εύπλους (το όνομα του διακόνου) που πλέει (πλει) στο, ακύμαντο, λιμάνι του Χριστού, δημιουργεί μοναδικό άκουσμα:
«Πελάγει των θλίψεων και των βασάνων
εύπλους Εύπλους πλει εις τον Χριστού λιμένα».
Αντιγράφω ακόμη ένα, από τα πιο μεγάλα που είναι αφιερωμένο στους 4 Ρεθεμνιώτες νεομάρτυρες (28 Οκτωβρίου),το καύχημα, το σέμνωμα και το στολίδι των Μελάμπων, από τους οποίους ο εκλεκτός επιγραμματοποιός ζητά με τις πρεσβείες τους να σώζουν την πόλη μας:
«Αγγελή, Γεώργιε συν Νικολάω,
άμα Μανουήλ, τετρακτύς των Μαρτύρων,
Ριθυμναίων καύχημα, σέμνωμα, κόσμε,
πρεσβεία θερμή, προς Θεόν παρρησία,
δεήσεσι σώζοιτε ημών την πόλιν».
Για το σημερινό νεοέλληνα, ο πλούτος που κρύβεται στα επιγράμματα του βιβλίου, μπορεί να παρουσιάζει τη δυσκολία της γλωσσικής αφομοίωσης, αλλά εάν ο αναγνώστης δεν είναι βιαστικός και επιμείνει, κάνοντας κάπου – κάπου χρήση και ανάλογου λεξικού, θα χαρεί ένα μοναδικής ευαισθησίας έργο, όχι μόνο γλωσσικό αλλά κυρίως έργο βαθιάς και συνειδητής πίστης.
Και στη σημερινή εποχή, της γλωσσικής ένδειας αλλά και της θρησκευτικής χαλαρότητας, έργα όπως το παραπάνω του Νικολάου Παπαδογιαννάκη που μας επανασυνδέει με τις ακένωτες και μοναδικές πηγές μας είναι περισσότερο παρά ποτέ απαραίτητα.