Το υλικό που παρουσιάζεται, με αφορμή τους τρεις μήνες από την εκδημία του Νίκου Κοπάση, προέρχεται από το υπό έκδοση βιβλίο και φιλοδοξεί να παρακολουθήσει την πολυκύμαντη ζωή του πρωταγωνιστή μέσα από την ταραγμένη ιστορία του τόπου μας.
Ο Νίκος Κοπάσης γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1917 στην Ανώπολη Σφακίων πρωτότοκος γιός του Θεόδωρου Κοπάση και της Μαρίας Οψιμάκη.
Oπατέρας του γεννήθηκε το 1881 και είχε άλλους έξι αδελφούς, πολλούς θείους και ξαδέλφια που αποτελούσαν μια ισχυρή οικογένεια με πάνω από 50 άντρες. Συμμετείχε στον Μακεδονικό Αγώνα φτάνοντας στον Πειραιά και ξεκινώντας στις 12/25* Μαρτίου 1905 για τον Βόλο, περνώντας τα ελληνοτουρκικά σύνορα στις 19 Μαρτίου /1 Απριλίου* με το Σώμα του Ιωάννη Καραβίτη. Στο ίδιο Σώμα ήταν και ο Εμμ κοπάσης, ο Ευαγ Κοπάσης, ο Δ. Χαιδεμενάκης, ο Ι. Πάτερος, ο Γ. Κλάπας ο Ανδρέας Βαϊλάκης ή Μπαϊλάκης, ο Παύλος Πατρός, ο Αγγελής Στ. Διγενής ο Εμμ Επισκοπάκης και ο Ι Κατσιγιαννάκης. Στα απομνημονεύματα του Ιωάννη Καραβίτη αναφέρεται διακριτά στην συμπλοκή της Ζαγορίτσανης. Φαίνεται ότι επιστρέφει στα Σφακιά όπως και πολλοί άλλοι μετά την πίεση της Αγγλίας το 1907 για την περιστολή της Ελληνικής δράσης. Επιστρέφοντας παντρεύεται την Μαρία Οψιμάκη μοναχοπαίδι του Νταμουλή και της Άννας όταν εκείνη ήταν 7 χρόνων, για να μην την κλέψουν, με την συμφωνία να παραμείνει στο σπίτι των γονιών της μέχρι την ενηλικίωση της, όπως και έγινε. Μεγάλωσαν εφτά παιδιά τον Νίκο την Χρυσή, τον Γιώργο, τον Βαγγέλη, την Φαίδρα, την Άννα και την Βαγγελιώ.
Ένα ασυνήθιστο ρεπορτάζ στην δυσπρόσιτη Αράδενα, όπου έμενε η οικογένεια στο σπίτι της νύφης με τους γονείς της και τον γιό τους Νίκο Κοπάση, διεμήφθη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και κατέγραψε τις ασχολίες και τα ενδιαφέροντά τους διακόπτοντας την σκληρή καθημερινότητα. Στις 11/24* και 12/25* Οκτωβρίου του 1918 φιλοξένησαν τον περιηγητή Μιχαήλ Δέφνερ και τον γιό του Όθωνα όπως αναφέρεται αναλυτικά στις σελίδες 161 έως 173 στο βιβλίο ‘’ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗΝ ΚΡΗΤΗΝ’’. Τότε φωτογράφησαν (σελ 171) και τον ενός έτους Νίκο Κοπάση με την μητέρα του και μια γειτόνισσα μπροστά στην εκκλησία του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ. Μεταξύ των άλλων ο Μιχαήλ Δέφνερ αφηγείται ‘’εύκολα βρήκαμε το σπίτι του κ Θεοδώρου Κοπάση, προς τον οποίο είχα συστατική επιστολή. Το ξενοδοχείο (το αναφέρει χαριτολογώντας γιατί σε άλλες περιπτώσεις πλήρωσαν για την διαμονή τους) βλέπετε το είχαμε έτοιμο, και ο ξενοδόχος και η νοικοκυρά του μας δέχτηκαν με μεγάλη ευχαρίστηση. Ευρήκαμε και τους δύο εις την αυλή. Ο κ Κοπάσης την στιγμή που εφθάσαμε κατεγίνετο ν’αποτελειώσει ένα καινούργιο αλέτρι, το οποίο είχε φκιάσει μόνος του κατ απομίμηση του γνωστού συστήματος Ησιόδου του Ασκραίου, που πήρε από την θεά Δήμητρα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας προ 2700 ετών. Μας επήγαν στην εσωτερική κάμαρα δια να μας κάμουν τα μουσαφιρλίκια: μουστόπιτα ψωμί με μέλι καφέ και τσικουδιά. Ύστερα από κανα τέταρτο μου λέει ο κυρ Κοπάσης: με συγχωρείτε λίγη ώρα αλλά θέλω να στερεώσω εις το αλέτρι ακόμα τα παρούσια δια να είναι έτοιμο όταν σε λίγες μέρες αρχίσει το όργωμα…’’
Το 1917 σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, είχε προηγηθεί η απελευθέρωση και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα που έφεραν νέα δεδομένα για τα δυσπρόσιτα Σφακιά, τα οποία δεν απολάμβαναν πλέον προνόμια, παρά μόνο τις συνέπειες από την δυσκολία της επικοινωνίας με την υπόλοιπη Κρήτη. Τα ερειπωμένα σπίτια από τις επαναστάσεις σύμφωνα με την διήγηση, δέσποζαν παντού. Είχαν προηγηθεί οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Εθνικός Διχασμός με πρωταγωνιστές το Βασιλιά Κωνσταντίνο και τον Βενιζέλο, είχε σχηματιστεί η Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας της Θεσσαλονίκης και Ελλάδα εκείνο τον χρόνο εισήλθε στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ. Ακολούθησε η συνθηκολόγηση της Γερμανίας, υπεγράφει η συνθήκη των Σεβρών, ξεκίνησαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο μικρασιατικό μέτωπο και επήλθε η μικρασιατική καταστροφή το 1922. Είναι αμφίβολο πόσο άμεσα επηρέαζαν όλα αυτά τα γεγονότα την καθημερινότητα των Σφακίων για την οποία ο Μ. Δέφνερ (σελ 167) γράφει χαρακτηριστικά ‘’Ήθελαν οι νοικοκυραίοι να μάθουν δια τον πόλεμο, διά την Αθήνα, τον Βασιλέα και τους Αγγλογάλλους. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν έξω από τον κόσμο. Εφημερίδες δεν τους έρχονται. Ότι ακούσουν κάποτε από κανένα διαβάτη”.
Σ αυτά τα δύσκολα χρόνια σπουδαία είναι η συμβολή του ευεργέτη των Σφακίων του Γεώργιου Ξενουδάκη από το κληροδότημα του οποίου, μετά τον θάνατό του το 1888 σύμφωνα με την επιθυμία του, μεταξύ των άλλων ανεγείρονται σχολεία στις κοινότητες της επαρχίας Σφακίων, πληρώνονται οι μισθοί των δάσκαλων και προσφέρονται συσσίτια στους μαθητές. Το διαβατήριο για την ζωή του Νίκου Κοπάση έχει και την υπογραφή του Γεωργίου Ξενουδάκη ή Ταμβακάκη και η ευγνωμοσύνη του γι αυτόν ήταν πάντα έκδηλη αναγνωρίζοντας ότι του όφειλε την μόρφωσή του η οποία και καθόρισε την προσωπικότητά του και την διαδρομή του.
Πέρα από το σχολείο όπως όλα τα παιδιά της εποχής του και του τόπου του συμμετείχαν με κάθε τρόπο στην προσπάθεια της οικογένειας για την επιβίωση. Μαθαίνοντας στα όπλα, μαντρατζής τα καλοκαίρια στην μαδάρα, στις καλλιέργειες, στο ‘’εργοστάσιο’’ για το λάδι περιστρέφοντας το με τον ώμο, μεταφέροντας με το μουλάρι ή στην πλάτη τα χρειαζούμενα όπως το αλεύρι από την Μεσσαρά, κατασκευάζοντας ευρεσιτεχνίες και ότι χρειαζότανε απ όσα είχε ο τόπος, την πέτρα και τα ξύλα.
Ο τόπος φτωχός και η καθημερινότητα σκληρή. ‘’Τα σπίτια στα Σφακιά τον μισό χρόνο είχαν ψωμί και δεν είχαν λάδι και τον άλλο μισό είχαν λάδι και δεν είχαν ψωμί’’ όπως έλεγε συχνά ο Νίκος Κοπάσης που μέσα σ αυτές τις δύσκολες συνθήκες μεγάλωσε με την απλόχερη αγάπη των παππούδων του, γονιών της μητέρας του με την οποία είχε μόλις 17 χρόνια διαφορά, ‘’του παιδιού μου το παιδί δυο φορές παιδί μου’’.
Σ αυτές τις συνθήκες ανατράφηκε και διαπαιδαγωγήθηκε να αγαπά την πατρίδα και να σέβεται τους ανθρώπους του μόχθου.
Ξανασυναντάμε τον Νίκο Κοπάση το καλοκαίρι του 1978, μόλις είχε αναλάβει τα καθήκοντα του Διευθυντή στο υποκατάστημα της ΑΤΕ στο Ρέθυμνο, όταν έγραψε την Ημερήσια Διαταγή στις 23/8/78 προς τους συναδέλφους του.
«Είναι λίγος καιρός που ανάλαβα τα καθήκοντά μου σαν διευθυντής του υποκαταστήματος και αισθάνομαι την ανάγκη να σας μεταφέρω τις αντιλήψεις μου σε ότι αφορά την επίτευξη στο ακέραιο των στόχων που επιδιώκει το ίδρυμά μας, την εξυπηρέτηση δηλαδή των αγροτών της περιφέρειάς μας σε όλες της τις συναλλαγές με την τράπεζα και να τους δώσει τα υλικά μέσα και τη σωστή πληροφόρηση και καθοδήγηση για μια καλύτερη οικονομική και κοινωνική μοίρα που θα τους κάνει να διαφεντεύουν μόνοι τους την ζωή τους και την τύχη τους.
Έμαθα για τις υπηρεσιακές ικανότητες όλων σας και την φιλότιμη προσπάθεια που καταβάλατε, αυτό που σας ζητώ τώρα είναι να συνεχίσετε με τον ίδιο ζήλο. Να βάζετε πάντα τον εαυτό σας στην θέση του κάθε άλλου που έρχεται σε μας για κάθε ζήτημά του και ζήσετε με βασανιστική ακρίβεια τους πόνους και τις επιθυμίες του. Να ‘μαστε πάντα υπομονετικοί και νηφάλιοι απέναντί τους, ν’ ακούμε με προσοχή τα αιτήματά τους και να διατηρούμε πάντα τους ευγενείς και λεπτούς τρόπους μας, ακόμη και όταν αυτοί παραφέρονται και να μην αφήνουμε ποτέ ευκαιρία να τους διαφωτίζουμε και να τους καθοδηγούμε, γιατί ξέρουμε πως αυτοί είναι εκείνοι που δίνουν σ όλους το ψωμί και τις ευχαριστήσεις, που είναι πρώτοι στην δουλειά και τελευταίοι στις χαρές, που με τ’ αγιασμένο από ιδρώτα και κούραση μόχθο τους δημιουργούν και πλάθουν μέσα στα ροζιασμένα χέρια τους την προκοπή και την πρόοδο σ όλες τις άλλες τάξεις του ελληνικού λαού.
Πρέπει να σκύβουμε μ’ επιμονή και θέληση στο κάθε αδιέξοδο της κάθε παράξενης περίπτωσης και να είστε βέβαιοι πως θα ανακαλυφθεί το κοινό και δίχως τέλος νήμα που δένει αναμεταξύ τους τους ανθρώπους με χιλιάδες δυνατούς κόμπους.
Ο δ/ντής Νίκος Κοπάσης».
Σ.Σ. Οι ημερομηνίες είναι διπλές …/… για να αντιστοιχίζονται με το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο που έχουν 13 μέρες διαφορά. Στην Ελλάδα εφαρμόστηκε το 1923 ονομάζοντας την 16η Φεβρουαρίου σε 1η Μαρτίου.
