Αποσπάσματα από το διαθέσιμο υλικό του υπό έκδοση βιβλίου
Ο Νίκος Κοπάσης ανδρώθηκε την εποχή του μεσοπολέμου 1918-1939 σε ταραγμένα χρόνια όπως και όλοι οι άνθρωποι της γενιάς του σ’ όλη την χώρα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Σφακιά σε μια δυσπρόσιτη και φτωχή κρητική επαρχία και όπως έλεγε χαρακτηριστικά ‘’τα σπίτια στην επαρχία μας τον μισό χρόνο είχαν λάδι και δεν είχαν ψωμί και τον άλλο μισό είχαν ψωμί και δεν είχαν λάδι’’.
O πληθυσμός σύμφωνα με δημοσίευμα του Γερωνυμάκη Κανάκη (Χανιώτικα Νέα 11Δεκ2015) το 1928 ήταν 4.392 κατοίκους δηλαδή σχεδόν διπλάσιος από τον σημερινό όταν ο πληθυσμός της Κρήτης ήταν σχεδόν ο μισός.
Η βασική απασχόληση των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία και η φτώχια και οι βεντέτες οδηγούσαν τους Σφακιανούς αθρόα στην μετανάστευση εσωτερική σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Αμερική.
ΤΑΧΥΡΡΥΘΜΗ ΕΝΗΛΙΚΙΩΣΗ
Η απασχόληση των κατοίκων με την κτηνοτροφία καθόριζε όπως είναι φυσικό όλες τις εκφράσεις της καθημερινότητας. Το σφακιανό σπίτι πέρα από τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία και τα υλικά του τόπου, πέτρα και ξύλο, από τα οποία κατασκευάζεται, σύμφωνα με τον Δημήτρη Βασιλιάδη ‘’Το Κρητικό Σπίτι’’ δεν έχει χώρους για κοινωνική ζωή, έχει μικρά παράθυρα και εντάσσεται σε διάσπαρτους οικισμούς απομακρυσμένο από αλλά, χαρακτηριστικό των κτηνοτροφικών πληθυσμών. Κάθε χρόνο τα κοπάδια μετακινούνταν εξαιτίας των καιρικών συνθηκών και τις ανάγκες σε τροφή, από τους θερινούς βοσκότοπους ‘’τα μιτάτα’’ στις μαδάρες, στα ποτιστήρια, κατέβαιναν στα χειμαδιά τον χειμώνα στις γιαλιές δηλ στα παραθαλάσσια. Κάθε χρόνο λοιπόν στα Σφακιά όπως έλεγε ο Νίκος Κοπάσης, γίνονταν ιδιότυποι αναδασμοί, όπου συγκεντρώνονταν οι ιδιοκτήτες και αναδιένειμαν τα χειμαδιά τους που ήταν διεσπαρμένα από γάμους κληρονομιές και αγοροπωλησίες ώστε να είναι λειτουργικά και εκμεταλλεύσιμα. Ο Νίκος Κοπάσης, μόλις έκλειναν τα σχολεία ανέβαινε στο μιτάτο και δούλευε ως ματρατζής ή περίσσιος. Επίσης ιδιότυποι εταιρείες σχηματίζονταν για την συνεκμετάλλευση των κοπαδιών τους. Σύμφωνα με τον Γερωνυμάκη Κανάκη ‘’Κρητική Λαογραφία’’ τα πολλά κοπάδια από πρόβατα ή αίγες, τότε ήταν συνεταιρικά, πολλοί Σφακιανοί είχανε μιτάτα ποτιστήρια και χειμαδιά και βρίσκανε βοσκούς για τα κοπάδια τους που αναλάμβαναν όλη την δουλειά που χρειάζονταν το κοπάδι. Αυτοί ονομάζονταν συζευτάδες και ακολουθούσαν διάφορους τρόπους συνεταιρισμού ’μαξουλοσημισιακά’, ‘ξεχαρτζιστά’ κλπ. Η σύσταση της ‘εταιρείας’ και η λειτουργία γίνονταν σύμφωνα με ορισμένους άγραφους κανόνες. Σύμφωνα με τον Ανδρέα Πατεράκη ‘’Η Ποιμενική Ζωή’’ οι κανόνες αυτοί κρίνονταν δίκαιοι γι αυτό τους σέβονταν και τους τηρούσαν . Για την τήρησή τους δεν υπήρχαν ποινές, υπήρχε ο λόγος τιμής η μπέσα που αποτελούσε μέτρο για τον βαθμό εκτίμησης από τον κοινωνικό περίγυρο. Έτσι οι συζευκτάδες συμφωνούσαν να συνενώσουν τα κοπάδια τους και να μοιραστούν τα χειμαδιά την εργασία την παραγωγή και το όφελος. Πρέπει να ήταν στο 1932 όταν μια τέτοια συμφωνία που είχε κανονίσει ο πατέρας του Θόδωρος Κοπάσης ακυρώθηκε από την άλλη πλευρά, κατά που φαίνεται άδικα, και μια μέρα λέει στον 15χρονο γιό του Νίκο ‘’άκουσα ότι κατέβηκαν στο χωριό και είναι στο καφενείο, θα πάω να τους βρω να τους σκοτώσω, πάρε το όπλο και κάτσε στη ταράτσα για να βλέπεις να φυλάς το σπίτι να μην το κάψουνε.’’ Η φήμη δεν επαληθεύτηκε, η ιστορία τέλειωσε αναίμακτα και ο Νίκος Κοπάσης μετείχε μιας ταχύρυθμης ενηλικίωσης από προστατευόμενος στο ρόλο του προστάτη.
1918-1939: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
Ιδιαίτερα από το 1923 μέχρι του 1940 η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με την συρρίκνωση της Μεγάλης Ιδέας μετά από μια δεκαετία συνεχών πολέμων και εδαφικών επεκτάσεων. Πρόσφυγες συνέρευσαν μετά την μικρασιατική καταστροφή και παρατηρήθηκε πτώση του βιοτικού επιπέδου των μεσαίων τάξεων και δυσαρέσκεια για τα εθνικά θέματα. Αποτελεί όμως την περίοδο μέσα στην οποία διαμορφώνεται η σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία. Την περίοδο αυτή η πολιτική αστάθεια είναι έντονη με την Κυβέρνηση Ελ Βενιζέλου 28-32 να είναι η μόνη που εξαντλεί την κυβερνητική θητεία. Πραγματοποιείται απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου, διώξεις και εκτοπίσεις, συνεχή πραξικοπήματα κατάλυση του πολιτεύματος της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, ο θάνατος του Βενιζέλου, η Δικτατορία του Μεταξά.
ΝΙΚΟΣ Ο ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ
Το πιστοποιητικό Τύπου Α του Νίκου Κοπάση για τις στρατιωτικές του μεταβολές αναφέρει : Απόφοιτος Γυμνασίου, έτος γέννησης 1917 κλάσεως 1938, εγγεγραμμένος Μητρώο Αρρένων Κοινότητας Ανωπόλεως. Το 1937.12.Οκτ: Απηλλάγη ΑΑΔΣΣ 203/37 ως πρεσβύτερος υιός πολυτέκνου πατρός, 1938.18.Οκτ : Κατετάγη 14ο ΣΠ στρατεύσιμος, 1938. 24.Οκτ : Μετετέθη 9ο ΣΠ, 1939.23.Μαρτ : Ωνομάσθη υποδεκανέας, Απέκτησεν ειδικότητα Χειρ Οπλ/λου, 1939.10. Απρ : Μετετέθη ΙΧ Συνοριακό Τομέα, 1939.1.Νοε : Απελύθη παρά ΙΧ Συνοριακό Τομέα ως Δ/νεύς σκοπευτής οπλ/λου με διαγωγή εξαίρετον.
Στις 18.10.1938 η στρατολογική μας κλάση (από δημοσίευσή του Νίκου Κοπάση στα Χανιώτικα Νέα) παρουσιάζεται προς κατάταξη στο 14 Σύνταγμα Πεζικού στα Χανιά, στους στρατώνες στην οδό Τζανακάκη πλάι στον Δημοτικό Κήπο. Τα στρατιωτικά ρούχα σε άλλους έκαναν σε άλλους όχι, όλοι όμως προσφέραμε ένα πολύ ωραίο γεύμα στους εκατομμύρια κοριούς που εξορμούσαν από τα ξύλινα πατώματα των στρατώνων εναντίων μας. Δυο τρεις μέρες μετά με ένα βαπόρι κατευθυνθήκαμε στην Αθήνα και από κει με το σιδηρόδρομο στο 9ο ΣΠ Καλαμάτας. Ήταν η πρώτη φορά που στρατεύσιμοι του Ν Χανίων θα εκπαιδεύονταν εκτός Χανίων. Στην Καλαμάτα δεν πρόλαβε να τελειώσει η εκπαίδευση και στις 10 Απρ 1939 φύγαμε για τα σύνορα με την Αλβανία τις μέρες της εκστρατείας των Ιταλών από τις 7 έως 12 Απριλίου 1939 όταν και την κατέλαβαν. Το Μ. Σάββατο φτάσαμε στην Φλώρινα, Πρέσπα, Κρυσταλοπηγή. Στις υποχρεώσεις του συνοριακού τομέα και το φυλάκιο στο Πισοδέρι, ο πιο ορεινός οικισμός του νομού. Στο φυλάκιο τοποθετείται επικεφαλής ο Δεκανέας Νίκος Κοπάσης. Το φυλάκιο διαλυμένο έβαζε νερό και κρύο οπότε και αναλαμβάνει να αιτηθεί αρμοδίως την αποκατάστασή του. Σύμφωνα με την αφήγησή του η ανταπόκριση στο αίτημα καθυστερεί και ο 20χρονος Δεκανέας Νίκος Κοπάσης αποφασίζει να δράσει περισσότερο αποτελεσματικά. Του βάζει φωτιά. Δηλώνει το ατύχημα και επισπεύδεται η κατασκευή εκ νέου. Αποδεικνύεται ο ταχύτερος και ασφαλέστερος τρόπος για την διεκπεραίωση του αιτήματος. Έκτοτε αποκτά το προσωνύμιο ‘’Νίκος ο Πυρπολητής’’. Η ταχύρυθμη ενηλικίωση του Νίκου Κοπάση στα δυσπρόσιτα Σφακιά του προσέφερε φαντασία ως προς τον στοχοθεσία, ευελιξία ως προς την μέθοδο και προπάντων αποφασιστικότητα στην επίτευξη του στόχου.
“Η ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ Η ΣΤΑΧΤΗ” ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΝΤΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗ
Το πιστοποιητικό Τύπου Α του Νίκου Κοπάση για τις στρατιωτικές του μεταβολές αναφέρει : 1940.4.Σεπτ : Κατετάγη 14 ΣΠ κληθείς δια προκηρύξεως V Μεραρχίας, 1941.23.Μαρτ: Ωνομάσθη έφεδρος Ανθ/γος Πεζικού ΑΓΜ 17487 ΕΔΥΣ 214/41, 1941.20.Μαΐου, Υπηρέτησεν συνεχώς εις 5ο Ανεξάρτητον Τάγμα Κρήτης (εις 2ον Λόχον Πολυβόλων), 1941.20.Ιουνίου : Εθεωρήθη απολυθείς δυν υπ αριθμ 31909/15-2-47 Δ/γης ΓΕΣ/Β2/VI, όταν ακολούθησαν τα μαύρα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής, η Εθνική Αντίσταση, ο Εμφύλιος, η Ανασυγκρότηση.
Η Πηνελόπη Ντουντουλάκη συνέγραψε την επετειακή έκδοση ‘’Η Μνήμη και η Στάχτη’’, έκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων και στο τεύχος V φιλοξενεί την αφήγηση του Νίκου Κοπάση. Η αφιέρωση της συγγραφέως στο βιβλίο που του δωρίζει αναφέρει: Στον Κύριο Νίκο Κοπάση επιφανή και άξια διακεκριμένο εκπρόσωπο της λεβεντιάς και της ευγένειας των Σφακίων Τιμής Ένεκεν 2/6/2008
Δέκα χρόνια μετά εξαιρετικά συγκινητικός είναι και ο αποχαιρετισμός στις 8/1/2018 όπως γράφει στην επιστολή της. ‘’ Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της αρετής της ευγένειας της γενναιοψυχίας και της μεγαλοσύνης της Κρήτης. Πολέμησε ηρωικά ως διμοιρίτης στο Τάγμα του στην περιοχή Μαρουλά και Εσταυρωμένου Ρεθύμνου. Αντιμετώπισε τους ηττημένους στρατιώτες του εχθρού με την μεγαλοψυχία που διακρίνει το ανδρείο φρόνημα. Φρόντισε σαν πατέρας την προάσπιση της ζωής των Ελλήνων στρατιωτών που βρίσκονταν κάτω από τις εντολές του . Και όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη έθεσε σε προτεραιότητα έναντι της δικής του ασφάλειας την ασφαλή επάνοδο των στρατιωτών του στα σπίτια τους. Στα Σφακιά εντάχθηκε στην Αντίσταση με τον Ε.Λ.Α.Σ. και οργάνωσε το Δυτικό τμήμα της επαρχίας Βάδισε πάνω στο μονοπάτι του μέτρου και της ταπεινοφροσύνης, του σεβασμού και της αλληλεγγύης προς τον συνάνθρωπο, της δικαιοσύνης και της ανθρωπιάς. Ο Ίδιος προσδιόρισε πολύ λιτά το στίγμα πορείας της ζωής του ως παρακαταθήκη για τις γενιές του μέλλοντος: ‘’πολλές φορές έρχονται στη σκέψη μου εκείνα τα χρόνια, οι δυσκολίες που αντιπαλέψαμε χωρίς δισταγμό. Θυμάμαι την οργάνωσή μου στην Αντίσταση. Θυμάμαι με συγκίνηση τα συναισθήματά μου και το λόγο που με οδήγησε στην απόφαση αυτή: ¨ήθελα να πιστέψουν οι άνθρωποι του τόπου μας ότι θα ξημερώσει η μέρα της Ελευθερίας, να κρατήσουν ζωντανή αυτή τη βεβαιότητα και την ελπίδα, να μην παραδοθούν στη μοιρολατρία, να μη συνθηκολογήσουν με την ζοφερή πραγματικότητα. Όσοι ακολουθήσαμε αυτό το δρόμο σήμερα λέμε απλά : Κάναμε ότι μπορούσαμε…’’
ΣΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Σύμφωνα τον Ταγματάρχη Στέλιο Καλλονά ‘’Η Μάχη της Κρήτης’’ Την έβδομη μέρας της Μάχης της Κρήτης στο Ρέθυμνο, στις 26 Μαΐου 1941 ‘’Οι αξιωματικοί της βάσεως πυρός ανθυπασπισταί Ευέλπιδες ΙΙ) Σερβετιάδης, Ιωαννίδης (Αργυριάδης: σημείωση γράφοντος), ως και ο εφ Ανθυπολοχαγός Κοπάσης, εξώρμησαν εκ της βάσεως πυρός και κατέλαβον τον Εσταυρωμένον. Εις τον συνοικισμόν συνελήφθησαν 82 Γερμανοί αιχμάλωτοι, εξ ων 40 τραυματίαι’’. Η αντιμετώπιση αυτών των αιχμαλώτων από τον Νίκο Κοπάση περιθάλποντας και φροντίζοντάς τους αποτέλεσε μια ιδιαίτερη ιστορία και τα όσα διαδραματίστηκαν εξιστορεί το 1998 στην Μάγια Σπανουδάκη και δημοσιοποιήθηκαν στον τοπικό τύπο στην Χανιώτικη Ελευθεροτυπία. Το 2013 όταν η ιστορία του Νίκου Κοπάση και των αιχμαλώτων Γερμανών ήδη επαναληφτεί ο Norbert Dreschke, Σχης ε.ε., Ακόλουθος Άμυνας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας του απεύθυνε την ακόλουθη επιστολή.
{Αγαπητέ κύριε κ Κοπάση. Η αφήγηση από αυτόπτες μάρτυρες ακριβέστερα από συμμετέχοντες στην Μάχη του Εσταυρωμένου στο Ρέθυμνο, παρουσιάζει πάντα ξεχωριστώ ενδιαφέρον. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για σας. Την εποχή του εθνικοσοσιαλισμού Γερμανοί επέφεραν αδιανόητη οδύνη στην Ελλάδα. Αυτό δεν θα το ξεχάσουμε ποτέ. Τις μνήμες αυτές πρέπει να τις μεταφέρουμε στην νέα γενιά, επειδή η νεολαία πρέπει να είναι ο εγγυητής μιας ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Η στάση σας αποτελεί ένα εντυπωσιακό δείγμα ανθρώπινου μεγαλείου και καταδεικνύει την ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς μετά το τέλος της μάχης στο πρόσωπο του εχθρού τον άνθρωπο και μόνο τον άνθρωπο, πράγμα που δεν συναντάται συχνά. Οι χειρονομίες αυτές υπήρξαν -δυστυχώς- αρκετά σπάνιες. Προπορευόσασταν της εποχής σας, διαβλέποντας από τότε τη συμφιλίωση και την μετέπειτα συνεργασία. Με παρόμοιες συμπεριφορές υπό τις σημερινές πολύ πιο απλές συνθήκες θα είχαμε προχωρήσει πολύ περισσότερο στο ζήτημα της συμφιλίωσης. Ως εκπρόσωπος νεότερης γενιάς μπορώ μόνο να εκφράσω τον βαθύτερο θαυμασμό και τον αμέριστο σεβασμό μου για το προσωπικό σας αυτό μεγαλείο. Αγαπητέ κ Κοπάση, την μεγαθυμία σας δεν την δείξατε μόνο στους Γερμανούς στρατιώτες κατά την μάχη του Εσταυρωμένου αλλά και κατά την τελευταία τελετή μνήμης στον γερμανικό Στρατιωτικό κοιμητήριο στο Μάλεμε με την κατάθεση στεφάνου. Η παρουσία πολλών παλαιμάχων απ όλες τις δυνάμεις που ενεπλάκησαν και η συμμετοχή τους στις τελετές μνήμης αποτελεί καταφανές δείγμα της νέας αρχής που έχει συντελεστεί ανάμεσα στα έθνη. Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά στο σημείο αυτό και εκ μέρους του Γερμανού Πρέσβη στην Αθήνα κυρίου Βολφγκανκ Ντολ για την χειρονομία σας αυτή. Θα χρησιμοποιήσω την επιστολή σας ως αφορμή για να σας ρωτήσω εάν μου δίνεται την άδεια να την καταθέσω προς ενημέρωση του γερμανικού στρατιωτικού μουσείου και της υπηρεσίας στρατιωτικής ιστορίας του Πότσδαμ ώστε να καταχωρηθεί ιστορικά. Θερμές ευχαριστίες από καρδιάς}
Ο Νίκος Κοπάσης κάθε Μάιο συμμετείχε με προσήλωση στις εκδηλώσεις της Μάχης της Κρήτης στον Σταυρωμένο ή τον Λατζιμά καταθέτοντας στεφάνι υπέρ των πεσόντων και αποδεχόταν με ιδιαίτερη χαρά την πρόσκληση να απευθύνει ‘’λόγια ευθύνης’’ στις εκδηλώσεις της Μάχης της Κρήτης στο Γερμανικό Κοιμητήριο προσκεκλημένος του Γερμανού Πρέσβη.
Ο τελευταίος χαιρετισμός του την Κυριακή 21 Μαΐου 2017 είχε ως εξής : «Φίλοι Βετεράνοι, εκλεκτοί παρευρισκόμενοι. Με αφορμή τη συμπλήρωση 76 χρόνων από την μάχη της Κρήτης και 43 χρόνων λειτουργίας του Γερμανικού Κοιμητηρίου, στον άγιο τούτο τόπο του Μάλεμε, ερχόμαστε και τούτη την χρονιά να τελέσουμε μνημόσυνο υπέρ των πεσόντων Γερμανών στη Μάχη της Κρήτης, καθώς και των Κρητικών Ελλήνων Βρετανών Νεοζηλανδών και Αυστραλών στρατιωτών, όπως επίσης και υπέρ των θυμάτων μεταξύ του άμαχου πληθυσμού της Κρήτης την περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Αυτό το γεγονός ότι συνερχόμαστε εδώ τόσα χρόνια μετά για να τιμηθούν και να προσκυνηθούν, όπως τους αξίζει, οι τόσοι νεκροί στρατιωτών και αμάχων αναδεικνύει την μοναδικότητα του ιστορικού γεγονότος, και υποδεικνύει την υποχρέωση και τον απαιτούμενο σεβασμό μας. Σαν μαχητής κατά των Γερμανών τόσο στη σκληρή μάχη της Κρήτης αλλά ειδικότερα στην μάχη του Σταυρωμένου στο Ρέθυμνο όπου με άλλους αξιωματικούς αιχμαλωτίσαμε 82 αλεξιπτωτιστές και μετέπειτα στην αντίσταση, το αντάρτικο, κατά την γερμανική κατοχή, έχοντας το μέτρο την σύγκρισης, να σας πω ότι οι εμπόλεμοι του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου που σήμερα είμαστε σύμμαχοι και εταίροι, πρέπει να διαφυλάξουμε αυτή την συνεργασία των δύο χωρών μας. Είναι και πρέπει να παραμείνει εποικοδομητική για όλους, από το κορυφαίο πολιτικό επίπεδο ως και την πιο απλή επαφή στην καθημερινότητα των πολιτών. Πρέπει να αποκλειστεί οποιαδήποτε μορφή επιστροφής στο ζοφερό παρελθόν. Να πω ακόμα ότι ο ξεριζωμός εκατομμυρίων ανθρώπων εξαιτίας του πολέμου, σήμερα δίπλα μας στην γειτονιά μας, δείχνει ότι η Ειρήνη δεν είναι αυτονόητη και πρέπει όλοι μας να εργαζόμαστε για την διατήρηση της, όπως με κάθε τρόπο πρέπει να αγωνιστούμε ενάντια στην τρομοκρατία και τον σκοταδισμό που απειλούν τον πολιτισμό μας και τις πανανθρώπινες αξίες μας.
Σας Ευχαριστώ
Νίκος Κοπάσης ».
