Ένας “παραμυθάς”, πρώην δημοσιογράφος, συγγραφέας που κουβαλά τη γενέτειρά του πάντα και παντού. Κουβαλά και κάτι άλλο μαζί του, την πένα του, προέκταση του χεριού του πια και συνοδοιπόρος στο να χαράξει τη δική του διαδρομή στον λογοτεχνικό κόσμο με ένα μελάνι ανεξίτηλο.
Ο Νίκος Ψιλάκης, διψασμένος κι “αχόρταγος” συγγραφέας, με αφορμή την κυκλοφορία τριών νέων βιβλίων με παραμύθια, μιλά στις “διαδρομές” για τη δική του πορεία και σχέση με το μελάνι, για τη σημασία του τόπου του που αναδύεται σχεδόν πεισματικά και στα βιβλία του, αλλά και για τις αφηγήσεις και μυθ-ιστορίες που τελικά φαίνεται πως απευθύνονται περισσότερο «σ’ εκείνους που θέλουν κι έχουν τη δύναμη να ξαναγίνουν παιδιά».
Η σχέση σας με το μελάνι και την πένα ήταν προδιαγεγραμμένη;
Πόσο ωραία τα λέτε! Μια πένα κουβαλώ πάντα μαζί μου και κάμποσες αμπούλες με μελάνι. Χρώμα τερακότας και μπλε. Αν και έχω προσχωρήσει στην ψηφιακή εποχή και στους ηλεκτρονικούς κειμενογράφους, το μελάνι με σημάδεψε από πολύ νωρίς, έτσι που να το θεωρώ μια από τις μικρές απολαύσεις που ομορφαίνουν τη ζωή. Δεν ξέρω, όμως, αν ήταν προδιαγεγραμμένη η σχέση. Σε τούτο τον κόσμο έχουμε την πολυτέλεια να επιλέγουμε. Φιλίες, αγάπες, πορείες, διαδρομές. Ίσως να χάραξα τη δική μου διαδρομή με μελάνι πάνω στον άγραφο χάρτη…
Μιλάτε συχνά για τον έρωτά σας στην Κρήτη. Είναι ο τόπος δομικό στοιχείο στα έργα σας;
Ο τόπος μας σημαδεύει. Τον κουβαλάμε όπου κι αν πάμε. Και ο δικός μου τόπος τα έχει όλα. Βουνά, κάμπους, λόφους, θάλασσα, νερά, δέντρα, πουλιά, βοσκούς, ξωμάχους, γυναίκες με βελονάκια και ρόκες στα χέρια. Αυτές οι εικόνες διαμόρφωσαν τη σχέση μου με τον κόσμο. Την αγάπησα την Κρήτη γιατί είχα την ευτυχία να τη γνωρίσω. Έχω πάει σε εκατοντάδες χωριά, πολλές εκατοντάδες. Πώς θα μπορούσε να λείπει από το έργο μου; Ακόμη κι όταν δεν το σχεδιάζω, οι εικόνες έρχονται απροσκάλεστες και με βρίσκουν. Το τοπικό είναι μαζί και παγκόσμιο. Όταν μιλώ για την Κρήτη νομίζω πως μιλώ για όλο τον κόσμο. Πρέπει να προσθέσω όμως ότι με το ίδιο ενδιαφέρον διαβάζω ένα βιβλίο για την υποσαχάρια Αφρική, για τις χώρες των Ιμαλαΐων, για τη γη των Παπούα. Η σχέση με τον τόπο μου με βοηθά πολύ να κατανοήσω τους τόπους των άλλων.
Συγγραφή, δημοσιογραφία, παππούς, ιστορική έρευνα, αφήγηση και μύθος· πόσο εύκολο είναι να τηρηθούν όλες αυτές οι ιδιότητες, είδη και στοιχεία σε έναν άνθρωπο και ένα βιβλίο; Ξεπηδά κάτι πάνω από τα άλλα;
Μια λέξη μόνο θα αρκούσε για ν’ απαντήσω στην ερώτησή σας: Δίψα! Είναι τόσο πλούσιος ο κόσμος της τέχνης που ποτέ δεν μπορείς να νιώσεις χορτάτος. Για μένα είναι πρόκληση να περπατώ στα παράλληλα μονοπάτια της λογοτεχνίας, να δοκιμάζομαι και να ματώνω τα δάκτυλα… Όλες αυτές οι ιδιότητες συνθέτουν την ταυτότητά μου, είναι ας πούμε τα δομικά υλικά της, γιατί την ταυτότητα τη διαμορφώνουμε μόνοι μας. Επιλέγουμε ποιοι είμαστε, ποιοι θέλουμε να είμαστε.
Οι αφηγήσεις, τα παραμύθια κι οι μυθ-ιστορίες απευθύνονται μόνο σε παιδιά τελικά ή και στα μεγαλύτερα “παιδιά”, εμάς τους ενήλικες;
Μα υπάρχει μεγαλύτερη πρόκληση από το να ξαναγίνεις παιδί; Να μπορείς να κοιτάξεις με πιο αθώο βλέμμα τα πράγματα, να νιώθεις κάθε στιγμή την έκπληξη, κάθε στιγμή να ανακαλύπτεις τον κόσμο; Να σας πως κι ένα μικρό μυστικό; Όταν ανακαλύπτεις ξανά τον κόσμο ανακαλύπτεις και τον εαυτό σου μαζί. Ε, λοιπόν, ναι. Το παραμύθι απευθύνεται και στους μεγάλους. Περισσότερο σ’ εκείνους που θέλουν κι έχουν τη δύναμη να ξαναγίνουν παιδιά. Ας σκεφτούμε πώς θα ήταν ο κόσμος μας χωρίς παραμύθια, χωρίς τη γοητεία της αφήγησης. Βλέπουμε ταινίες στον κινηματογράφο, σειρές στην τηλεόραση, διαβάζουμε μυθιστορήματα, ταυτιζόμαστε με τους ήρωες, αγωνιούμε για τις τύχες επινοημένων προσώπων…
Γράφετε πως μεγαλώσατε με παραμύθια και τώρα ήρθε η ώρα να πείτε τα δικά σας. Ποια είναι τα παραμύθια που έμειναν ανεξίτηλα στη μνήμη σας και ίσως καθόρισαν τον συγγραφέα Νίκο Ψιλάκη του σήμερα; Έχουν αλλάξει φόρμουλα τα παραμύθια στη σύγχρονη εποχή με το πέρασμα του χρόνου;
Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση! Νομίζω πως ναι, τα σύγχρονα παραμύθια είναι διαφορετικά, απέχουν από τη δομή του λαϊκού μύθου, εκείνου που συναντάμε σε διάφορες παραλλαγές σε όλον τον κόσμο. Η επιστημονική ταξινόμηση μας πρόσφερε πολύτιμα εργαλεία για μια βαθύτερη μελέτη των καταβολών τους, μα και μπόλικο υλικό για την κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής. Λαϊκά δημιουργήματα με πολλά συμφραζόμενα, πολιτισμικά και κοινωνικά. Τα δικά μου παραμύθια αντλούν εμπνεύσεις από την παράδοση, αλλά είναι προσαρμοσμένα στην εποχή μας, παλιό το βαρέλι καινούργιο το κρασί. Κι επειδή τα παραμύθια είναι φορείς αξιών, προσπάθησα να τα εμποτίσω με τις αξίες του πολιτισμού μας. Τα παραμύθια που με σημάδεψαν έρχονται από μεγάλο βάθος χρόνου. Θα μπορούσα να κάνω έναν μακρύ κατάλογο από τον οποίο δεν θα έλειπαν ούτε οι Σαράντα Δράκοι ούτε οι απηχήσεις του Ομήρου – ο Κυραπατός, ας πούμε, δηλαδή ο Κανένας του Οδυσσέα! Τα θυμάμαι με την απλή ανέφελη γλώσσα των χωρικών, τις θεατρικές χειρονομίες των αφηγητών και τις εκφραστικότατες αποχρώσεις της κρητικής ντοπιολαλιάς.
Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησαν τα νέα σας βιβλία με παραμύθια «Ο Μάγος με τα άδεια χέρια», «Οι Δώδεκα Μήνες και ο φαντασμένος βασιλιάς» και «Ο κρυμμένος τροχός του χρόνου». Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του χρόνου στα παραμύθια; Σας τρομάζει ο χρόνος που περνά;
Τον χρόνο προσπάθησα να «εγκιβωτίσω» στον μύθο, να τον κάνω πιο χειροπιαστό, πιο ευνόητο ως έννοια και ως μέγεθος. Άλλωστε, παιχνίδι με τον χρόνο είναι η γραφή. Όχι, δεν με τρομάζει ο χρόνος, η λήθη με τρομάζει. Σ’ ένα ανέκδοτο κείμενό μου προσπαθώ να περιγράψω έναν κόσμο χωρίς μνήμη. Σας φαίνεται σουρεαλιστικό; Μάλλον δεν είναι…
Οι εικόνες του ζωγράφου Τάκη Μόσχου εντυπωσιάζουν και στα τρία βιβλία, με χρώμα, παράδοση αλλά και μοντέρνες πινελιές. Η σχέση σας με την εικονογράφηση ποια είναι; Μπορεί οι δυνατές ζωγραφιές να απομονώσουν κατά κάποιο τρόπο την προσοχή του αναγνώστη από την ιστορία του κειμένου;
Το συζητήσαμε πολλές φορές με τον Τάκη. Δεν θέλαμε να χαλιναγωγεί η εικόνα τη φαντασία μα να την απελευθερώνει, να της δίνει φτερά. Στηριχτήκαμε στην παράδοση, στην κοσμική βυζαντινή τέχνη και την προσεγμένη λαϊκή δημιουργία. Το αποτέλεσμα που βλέπετε είναι η δική μας πρόταση στην εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου.
Ένα γιορτινό μήνυμα που θα θέλατε να δώσετε στο αναγνωστικό και μη – ακόμη- κοινό σας μέσα από τα τρία αυτά νέα βιβλία ποιο είναι;
Νομίζω πως τα μηνύματα στη λογοτεχνία αναδύονται μέσα από το κείμενο. Εκφράζονται συχνά σιωπηλά, χωρίς να κραυγάζουν. Θα είμαι ευτυχής αν κάποια παιδιά απολαύσουν αυτό που κόπιασα να κάνω, αν γεύτηκαν στιγμές εσωτερικής γαλήνης και – μια και μιλάμε για γιορτές – αν κατανοήσουν ότι το πιο πολύτιμο δώρο μπορεί να μην έχει υλική αξία.
Πρόσφατα βραβευτήκατε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική συμβολή σας στην ιστορική μυθιστοριογραφία. Τι σημαίνουν για εσάς ο έπαινος, τα βραβεία κι η επιβράβευση;
Ευθύνη! Απέναντι στον εαυτό μου, στους άλλους και κυρίως στους κορυφαίους του πνεύματος που με επέλεξαν γι’ αυτή τη μεγάλη τιμή.
