Ο τίτλος του άρθρου ίσως για κάποιους να είναι περίεργος έως και ασυµβίβαστος. Είναι δυνατόν η νηστεία να συνδέεται µε το «ευ-επιχειρείν»; Ας δούµε όµως µερικές σύντοµες σκέψεις προς προβληµατισµό.
Καθώς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί προετοιµαζόµαστε για το Άγιο Πάσχα συµµετέχουµε στη νηστεία αυτή την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής (η οποία άρχισε εδώ και καιρό και ως προετοιµασία, αλλά και ως ουσία από χθες). Η νηστεία, µας λένε τα λειτουργικά κείµενα, για να είναι αποδεκτή πρέπει να είναι και αληθινή απέχοντας από «την των κακών αλλοτρίωση, το θυµό, την καταλαλιά» και κυρίως να εντάσσεται στο σεβασµό της φύσης και του ανθρώπου. ∆ιαφορετικά δεν ωφελεί κανένα και σε τίποτα. Φυσικά δεν µιλάµε για ένα απλό πρόγραµµα διατροφής (slow living), αλλά στην εν γένει συµπεριφορά µας απέναντι στον κόσµο. Ο Χριστιανός δεν διακατέχεται από ένα σύνδροµο παρελθοντολογίας, αλλά βιώνει τον «ασκητικό και λιτό βίο», τον οποίο ονοµάζουµε «ασκητικό πολιτισµό»!
Αυτό µας κάνει να αναζητήσουµε καλές πρακτικές και να δούµε την περίοδο αυτή, εκτός από πηγή πνευµατικής ανανέωσης, πως µπορεί να µας χρησιµεύσει και ως πηγή ενός κοινωνικού µετασχηµατισµού ή µιας οικολογικής αποκατάστασης του ήδη βεβαρυµµένου Φυσικού Περιβάλλοντος στην Κρήτη. Προκειµένου να αποκαταστήσει ο πιστός µία ουσιαστική σχέση µε τον κόσµο, ο οποίος ‘συστενάζει και συνωδίνει’, αυτό που ζητά ο Οικουµενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κ.κ. Βαρθολοµαίος Α΄, γνωστός και ως ο «Πράσινος Πατριάρχης», «δεν είναι η µεγαλύτερη τεχνολογική ικανότητα, αλλά µία βαθύτερη µετάνοια. Μετάνοια, µε την κυριολεκτική έννοια της λέξης, που σηµαίνει ένθερµη ‘αλλαγή της σκέψης’ και ριζική ηθική µεταµόρφωση του τρόπου ζωής». Αυτό που ο πιστός ζητά είναι «της Μετανοίας άνοιξόν µοι πύλας Zωοδότα»! Να καταφέρει να αλλάξει τη συµπεριφορά του, να ανοίξει τον νου απέναντι στον «σύµπαντα κόσµο»!
Άρα, τι µπορεί να είναι η νηστεία και ποιος ο σκοπός της;
Μέσα στον Ορθόδοξο Χριστιανισµό η νηστεία συνίσταται στην αποχή από τα περισσότερα ζωικά προϊόντα, συµπεριλαµβανοµένων του κρέατος, των πουλερικών, των ψαριών και των γαλακτοκοµικών προϊόντων, και θεωρείται ως σωµατική και πνευµατική άσκηση, που εµπλέκει τις βιολογικές, ψυχολογικές, πνευµατικές και κοινωνικές πτυχές αυτού που είµαστε ως πρόσωπα και ως µέλη της κοινότητας. Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει ότι η νηστεία είναι µια άσκηση εγκράτειας που πρέπει να επιδιώκεται συλλογικά και συµβάλλει στην ευηµερία ολόκληρης της κοινότητας. Εκτός από την καλλιέργεια των αρετών της εγκράτειας και της σύνεσης, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο, η νηστεία έχει επίσης τεράστιες οικολογικές και ευεργετικές συνέπειες. Ως εκ τούτου, η νηστεία µπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος να πάµε πέρα από τον καθαρά πνευµατικό στόχο και να δούµε άµεσα και το ευ-επιχειρείν!
Τι σηµαίνει αυτό σε σχέση µε τη διατροφή µας; Όπως έχουµε σηµειώσει σε ένα προηγούµενο κείµενό µας, πρέπει να στρέψουµε την προσοχή µας και προς το «προφητικώς επιχειρείν» (ΕΒΕΧ, ΕΕ∆ΕΓΕ, Αγροτικοί Συνεταιρισµοί κ.λπ.), το οποίο θα θέσει σε ένα νέο προβληµατισµό την νεοφιλελεύθερη αντίληψη της οικονοµίας, η οποία οδηγεί αποκλειστικά προς την ακόρεστη ανάπτυξη.
Η βιοµηχανική γεωργία –είναι γνωστό αυτό– µετέτρεψε τη γεωργία από µία κατάσταση σχέσης µε τον φυσικό κόσµο, σε εχθρό του ανθρώπου µε οικολογικές αρνητικές συνέπειες που βιώνουµε καθηµερινά (ελαιόλαδο, οίνος, µέλι, ιχθείς κλπ). Η γεωργία την ίδια στιγµή είναι ένας από τους µεγαλύτερους παραγωγούς εκποµπών άνθρακα, υπερβαίνοντας κατά πολύ τις εκποµπές ακόµη και από τα αυτοκίνητα, λόγω της χρήσης βαρέων µηχανηµάτων και πρακτικών υπερβολικής χρήσης της γης. Είναι µια βιοµηχανία που υποβαθµίζει την ποιότητα του εδάφους, λόγω της έλλειψης ποικιλοµορφίας των καλλιεργειών και των υπερβολικών πρακτικών χρήσης των χηµικών για αύξηση της παραγωγής. Βλέπουµε π.χ. στο θεσσαλικό κάµπο, µετά τις καταστροφικές πληµµύρες, να γίνεται συζήτηση για ερηµοποίηση των ίδιων γεωργικών εκτάσεων. Οι πρακτικές αυτές έχουν µειώσει δραστικά την ποικιλοµορφία των καλλιεργειών τα τελευταία χρόνια και έχει προκαλέσει ευρεία διάβρωση του φυτικού εδάφους και µεγάλης κλίµακας εξάντληση θρεπτικών ουσιών από το έδαφος.
Αυτό το επιβεβαιώνουν πρόσφατες παρεµβάσεις ειδικών της Επιχειρηµατικής Κοινότητας της Κρήτης, σε διάφορες αγροτικές εκδηλώσεις (Βλ. το 9ο Φεστιβάλ Ελαιόλαδου και Ελιάς στο Εκθεσιακό Κέντρο της Αγιάς Χανίων από 23 έως 25 Φεβρουαρίου 2023), αλλά και ο Μέγας Βασίλειος πίστευε ότι ο γεωργός ήταν το ευγενέστερο από όλα τα επαγγέλµατα, καθώς παρέχει στις κοινωνίες τα απαραίτητα προϊόντα για την επιβίωσή της. ∆υστυχώς, όπως σχεδόν κάθε άλλο είδος βιοπορισµού στον 20ο και τον 21ο αιώνα, µε τη γεωργία και την καλλιέργεια τροφίµων να έχουν υποκύψει στις αυξητικές πιέσεις των απαιτήσεων του οικονοµικού συστήµατος για διαρκή ανάπτυξη, η γεωργία –όπως και κάθε επιχειρηµατική δραστηριότητα, εγκλωβίστηκε στην ευηµερία και την υπερβολική χρήση γης µε την υπερπαραγωγή τροφίµων συµβάλλοντας στην υπερκατανάλωση. Αυτό είναι εµφανές σε πολλά προϊόντα ιδιαίτερα στην περίπτωση της παραγωγής κρέατος.
Ωστόσο, ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα είναι ότι η «νηστεία» δεν µπορεί να επηρεάσει επαρκώς την παραγωγή ή την παραγωγή ζωικών προϊόντων µιας επιχείρησης. Σε κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο, οι «κοινοτικές νηστείες», όπως αυτές που βρίσκονται στο ορθόδοξο χριστιανικό εκκλησιαστικό ηµερολόγιο, είναι προβλέψιµες και ως εκ τούτου µπορούν να ληφθούν υπόψη, επιτρέποντας στους παραγωγούς να προβλέψουν και να µειώσουν την παραγωγή τους κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, ώστε να µην αντιµετωπίζουν οικονοµικό πρόβληµα στη λειτουργικότητα της επιχείρησής τους.
Το «προφητικώς επιχειρείν» διέπεται κυρίως και από την αλληλεγγύη της κοινότητας. Εάν οι Χριστιανοί συµµετέχουν τακτικά στις περιόδους νηστείας του ορθόδοξου εκκλησιαστικού ηµερολογίου, το ευ-επιχειρείν θα µπορούσε να το συνυπολογίσει στα επιχειρηµατικά του σχέδια εκ των προτέρων και ως εκ τούτου θα γνώριζε τη µειωµένη ζήτηση για ζωικά ή άλλα προϊόντα, µε αποτέλεσµα να υπάρχουν λιγότερες παραγγελίες από τους προµηθευτές, οι οποίοι µε τη σειρά τους θα περίµεναν µια µείωση της ζήτησης και ενδέχεται να άλλαζαν τις πρακτικές τους. Βέβαια, αυτή η σκέψη ως πρακτική δεν είναι µακριά από την πραγµατικότητα και όλως ιδιαιτέρως εδώ στην Κρήτη ήταν πάντα σε συνδυασµό µεταξύ προσφοράς της γης και της ζήτησης του ανθρώπου. Και εδώ βρίσκεται και το κριτήριο επιβίωσης, αλλά και ενός νέου µοντέλου ανάπτυξης, αλλά και νέας κουλτούρας (ως αντίληψη) στο τουριστικό µοντέλο των επόµενων ετών, που τόσο πολύ έχουν ανάγκη οι φιλοξενούµενοι να µαθητεύσουν. Όχι να γευθούν απλώς την κρητική κουζίνα, αλλά να µπορέσουν να εντάξουν στον τρόπο ζωής τις συµπεριφορές των παλαιοτέρων Κρητικών απέναντι στη Φύση και τα εποχιακά προϊόντα της.
Εκτός από την επιβολή µιάς κοινωνικο-οικολογικής αλλαγής, µε τη νηστεία και τη συµµετοχή σε περιόδους διατροφής, µπορούµε να εκτιµήσουµε καλύτερα την αξία του ίδιου του προϊόντος και να προετοιµαστούµε καλύτερα να σεβαστούµε τη βιωσιµότητα της γης. Γι’ αυτό και έχει µεγάλη σηµασία, παραγωγός και καταναλωτής να συµβάλλουν στην προστασία του οικοσυστήµατος και ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί µε τις καταναλωτικές µας συµπεριφορές και δεν θα συµµετάσχουµε ως συνένοχοι σε προκλήσεις καταστροφών και µόλυνσης του περιβάλλοντος.
Σε παλαιό επίκαιρο άρθρο του, ο µακαριστός Μητροπολίτης Κισάµου και Σελίνου κυρός Ειρηναίος, έγραφε τα εξής: «µια τέτοια αναστάσιµη ηµέρα νεαρός αγρότης βαστούσε την ψεκαστήρα και ψέκαζε τις ανθισµένες µαργαρίτες στο χωράφι του. Το χωράφι του δεν ήταν ούτε αµπέλι, ούτε περβόλι. Ήταν µια αγριοπλαγιά µε αραιά ελαιόδενδρα και ο νεαρός αγρότης βιάστηκε πρωί-πρωί να τις δολοφονήσει µε το ‘Γραµοξόν’ της ψεκαστήρας του. Κι είναι φοβερό το θέαµα να περνάς την άνοιξη από τους αγρούς και να βλέπεις δίπλα στο λουλουδένιο πράσινο, το χαλκόµαυρο, το πένθιµο νεκροταφείο των δολοφονηµένων λουλουδιών. Ω Χριστέ µου τί θάλεγες γι’ αυτή τη δολοφονία. ∆εν θα ξανάλεγες το φοβερό σου λόγο “Γενεά πονηρά και µοιχαλίς, έως πότε…”.
Τα κρίνα του αγρού δολοφονούνται (µε…ψεκαστήρες)», Εφηµερίδα Χανιώτικα Νέα, 7.5.1992, σ. 12.
Καθώς βρισκόµαστε, λοιπόν, για άλλη µια φορά σε αυτή τη µεγάλη και ιερή περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ας αναλογιστούµε πόσο σηµαντική είναι η αλλαγή της συµπεριφοράς και της νοοτροπίας µας, ίσως και ο καλύτερος τρόπος, για να προετοιµαστούµε κατάλληλα για να φτάσουµε στο τέλος του Αγίου Πάσχα, ενσωµατώνοντας στην καθηµερινότητά µας τρόπους κατανάλωσης που συµβάλλουν άµεσα στην αναζωογόνηση των οικοσυστηµάτων, αλλά και µια συµπεριφορά αλληλεγγύης προς τον πλησίον και το φυσικό περιβάλλον µας. Ίσως τότε, θα µπορούσε να είναι η νηστεία µας «αληθής και ευπρόσδεκτός».
ΚΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ!
*Ο Κωνσταντίνος Β. Ζορµπάς είναι γενικός
διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης
