Κeith Ansell Pearson Εκδόσεις Πατάκης, σειρά “ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ”
καθηγητής Φιλοσοφίας Μετάφραση: Δέσποινα Ρισσάκη στο Παν/μιο Γουόρικ
Μια αξιοθαύμαστη μελέτη που ξαναζωντανεύει το βαθιά ανοίκειο πνεύμα του Νίτσε “Διατηρώντας την απόσταση που χρειάζεται”. Αυτήν την άποψη για το σημαντικό μελέτημα του καθηγητή Pearson για τον μεγάλο αντίμαχο του Θεού, εξέφρασε ο μεγάλος θεωρητικός της σύγχρονης κουλτούρας με την επαναστατική μαρξιστική αντίληψη ο καθηγητής της Οξφόρδης Terry Eagleton, o οποίος ξαναπροσέγγισε τη νεανική βιωματική – συναισθηματική, καθολική πίστη.
Ομως, πού περιστρεφόταν η σκέψη του Νίτσε για την εξέλιξη της ανθρωπότητας, αλλά και για την έννοιά της;
Οπως είναι γνωστό, αλλά και όπως αναλύει και ο καθηγητής Πήρσον στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, η σκέψη του Νίτσε ήθελε απαλλαγμένη την ανθρωπότητα από την ανάγκη για μεταφυσικές βεβαιότητες και ηθικά απόλυτα. Δηλαδή για τη “χαρούμενη” γνώση αναζητούσε τον υπεράνθρωπο, με την υπερνίκηση του εαυτού, όπως είχε δηλώσει για τον ίδιο του τον εαυτό.
Βέβαια, οι πραγματικές ιδέες τόσο για την αιώνια επιστροφή όσο και για τον υπεράνθωπο κακοποιήθηκαν και διαστρεβλώθηκαν εγκληματικά και καταστροφικά τόσο από τον χιτλερισμό όσο και τον επαναστατικό σοσιαλισμό.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΖΑΛΙΣΜΕΝΗ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ
Για να οδηγηθεί η ανθρωπότητα σε τόσες “υπερανθρώπινες” και αντιθετικές τραγωδίες. Οι οποίες, τώρα, που ο ρομποτισμός έγινε επικυρίαρχος της ανθρώπινης ανελευθερίας και διαστροφής, η ανθρωπότητα παραζαλισμένη αναζητά αγωνιωδώς τη διέξοδο για υπερ-ανθρωπικά, αλλά ανθρωπιστικά με όλη την έννοια και της ανάγκης της και όχι της εφιαλτικής ζωής όπως αυτή δραματικά εξελίσσεται στη χώρα μας, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο.
Ομως ο Νίτσε από νεαρός είχε απασχοληθεί με τον “θάνατο του θεού” ζητώντας ένα ευρύτερο ενδιαφέρον για τη γήινη ζωή. Σε επιστολή του που έστειλε το 1862 σε συμμαθητή του έγραφε: «Ο κατάλληλος άνθρωπος του θεού υποδηλώνει ότι δεν πρέπει να ψάχνουμε για την ευτυχία στο άπειρο, αλλά να εντοπίζουμε τον παράδεισό μας στη γη». Ομως ο Νίτσε -γράφει ο Pearson- σ’ αυτή την περίπτωση δεν ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που δήλωσε για τον θάνατο του θεού.
Ο Χέγκελ, φιλόσοφος στη Φιλοσοφία του πνεύματος, παρέθεσε έναν Λουθηρανικό ύμνο του 1644 που περιέχει τη φράση “Ο Θεός είναι νεκρός” (σελ. 60 – 61).
Ο σημαντικός μελετητής του Νίτσε, ο Βάλτερ Κάουφμαν έγραφε ότι «το μόνιμο πρόβλημα του Νίτσε (σελ. 67-68) είναι το πώς θα αποφύγει τον μηδενισμό. Κάτι που φαίνεται ότι ενέχεται τόσο στη βεβαίωση της ύπαρξης του θεού (αφού στερεί από τη γη την αξία της) όσο και στην άρνησή του, αφού αυτό φαίνεται ότι στερεί από τα πάντα το νόημα και την αξία τους».
Με τον Νίτσε να παραδέχεται αυτό στο 357 της χαρούμενης επιστήμης που γράφει: «Μόλις λοιπόν διώχνουμε από μας τη χριστιανική ερμηνεία και καταδικάζουμε το νόημά της ως παραχάραξη, συναντάμε με τρομερό τρόπο το ερώτημα του Σοπενχάουερ έχει κανένα νόημα η ενθαδική ύπαρξη; Ναι, δεν έχει όπως την έχουμε κατανοήσει σήμερα, που έχουμε εκμηδενίσει το νόημά της».
ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΙ ΑΓΑΠΑΜΕ;
«Η ανθρώπινη ιδιότητά μου είναι μια συνεχής υπερνίκηση του εαυτού μου». Φρίντριχ Νίτσε.
Ενα απόσπασμα από τη σκέψη του Νίτσε, η οποία περιστρέφεται γύρω από μια νέα και εντυπωσιακή έννοια της ανθρωπότητας -μιας ανθρωπότητας που έχει συμβιβαστεί με τον θάνατο του Θεού και εξασκεί την τέχνη και την επιστήμη να ζει καλά, απαλλαγμένος από την ανάγκη για μεταφυσικές βεβαιότητες και ηθικά απόλυτα. Με το διαρκές διερώτημα (επομένως) πώς πρέπει να ζούμε; Και τι αγαπάμε;
Αυτές τις απαντήσεις διερευνά στο βιβλίο του με τίτλο “ΝΙΤΣΕ” ο Keith Ansell Pearson, καθηγητής φιλοσοφίας και προϊστάμενος του τμήματος μεταπτυχιακών ερευνών στο Παν/μιο Γουόρικ της Αγγλίας. Για να γράψει ο άλλος Ιρλανδός καθηγητής στην Οξφόρδη, ο Terry Eagleton ότι το βιβλίο αυτό είναι μια αξιοθαύμαστη μελέτη που ξαναζωντανεύει το βαθιά ανοίκειο πνεύμα του Νίτσε, διατηρώντας την απόσταση που χρειάζεται.
ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΣΗ… ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ
Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε το 2007 από τις εκδόσεις “Πατάκη” στη σειρά ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ και σε μετάφραση Δέσποινας Ρισσάκη.
Ο Keith Ansell Pearson, εισάγει τον αναγνώστη στο χαρακτηριστικό φιλοσοφικό στιλ του Νίτσε και στην εξέλιξη της σκέψης του.
Οπου με την προσεκτική ανάγνωση αφορισμών του Νίτσε διασαφηνίζει ορισμένες από τις πιο γνωστές, πλην όμως συχνά παρανοημένες ιδέες του, συμπεριλαμβανομένων των ιδεών της αιώνιας επιστροφής και του υπερανθρώπου. Ενώ ρίχνει φως στις προκλητικές απόψεις του Νίτσε για βασικά ζητήματα όπως είναι η ομορφιά, η αλήθεια και η μνήμη, μέσα από πλήθος αποσπάσματα έργων του Νίτσε όπως “Ανθρώπινο πολύ ανθρώπινο, χαρούμενη επιστήμη”.
ΜΑΡΤΥΡΙΟ Η ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΨΥΧΗΣ
Ο συγγραφέας προτάσσει δυο χαρακτηριστικά προ-κείμενα της Νιτσεϊκής σκέψης τα εξής:
1. Πρέπει να κομματιαστεί το παν, να ξεμάθει το σεβασμό για το παν, να ξαναδεχτεί ως εγγύτατο, ως δικό μας, αυτό που έχουμε δώσει στο άγνωστο και στο όλον.
Οταν ο Καντ, π.χ. λέει δυο πράγματα μένουν άξια σεβασμού για πάντα (συμπέρασμα της κριτικής του πρακτικού λόγου).
Σήμερα λέμε εμείς καλύτερα “Η τέχνη είναι αξιοσέβαστη”. Το παν θα φέρει πάντα τα παλιά προβλήματα μαζί του. Πώς είναι δυνατό το κακό; κ.λπ.
Επομένως δεν υπάρχει παν, δεν υπάρχει μεγάλο αισθητηριακό κέντρο ή εφευρετικό κέντρο ή αποθήκη δύναμης.
2. Να εξερευνήσω ολόκληρη τη σφαίρα της μοντέρνας ψυχής, να έχω κάτσει μέσα σε κάθε πτυχή της, η φιλοδοξία και το μαρτύριό μου.
ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΕΣ ΑΝΥΨΩΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
Οι τίτλοι των περιεχομένων αυτού του βιβλίου που παρουσιάζει βασικές -αφετηριακές προκλητικές – ανυψωτικές σκέψεις ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους – παιδαγωγούς της νεότερης εποχής είναι οι εξής:
Εισαγωγή, 1) Ο τρόμος της ύπαρξης, 2) Ανθρώπινο – πολύ ανθρώπινο – Ιστορική vs Μεταφυσικής φιλοσοφίας, 3) Η ευδιαθεσία του Νίτσε, 4) Για την αλήθεια και τη γνώση, 5) Για τη μνήμη και τη λήθη, 6) Η ζωή είναι γυναίκα ή οι υπέρτατες ομορφιές, 7) Το μεγαλύτερο βάρος, 8) Ο υπεράνθρωπος, 9) Ο μηδενισμός και η θέληση για μηδέν, 10) Ιδε ο άνθρωπος.
Στην εισαγωγή του ο Keith Ansell Pearson γράφει πολλά και ενδιαφέροντα από τα οποία παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματα:
• Από το θάνατό του το 1900 και μετά ο Νίτσε προσελκύει μονίμως την προσοχή μας ενώ το έργο του προκαλεί μονίμως αντιδικίες.
ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΞΥΠΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΠΟΡΕΙΑ
Στα δέκα κεφάλαια του βιβλίου του ο καθηγητής Keith Pearson προσπάθησε ν’ ανταποκριθεί στις ανάγκες του αναγνώστη και ταυτόχρονα να βρει απάντηση στα ερωτήματα και στα ζητήματα στα οποία οφείλονται οι δικές του συμβολές στη φιλοσοφία που έχουν επηρεαστεί βαθιά από τις ιδέες του Νίτσε.
Τα πρώτα δύο κεφάλαια του βιβλίου αφορούν το φιλοσοφικό ξεκίνημα του Νίτσε και τη μετέπειτα πορεία του.
Το τρίτο κεφάλαιο καλύπτει το θεμελιώδες θέμα του θανάτου του Θεού και παρέχει ενόραση στον χαρακτήρα της φιλοσοφικής ευδιαθεσίας του μεγάλου αυτού φιλοσόφου.
Στο τέταρτο κεφάλαιο γράφει ο Keith Pearson ότι εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο ο Νίτσε επιδιώκει να θέσει ορισμένα νέα ερωτήματα σχετικά με την αλήθεια και τη γνώση.
Στο πέμπτο κεφάλαιο πραγματεύεται το θέμα της μνήμης και της λήθης στα συγγράμματά του.
Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ
Στο έκτο και έβδομο κεφάλαιο γίνεται η ανάγνωση δυο αφορισμών από το τέταρτο κεφάλαιο των έργων του Νίτσε “Χαρούμενη επιστήμη”. Με το πρώτο να είναι η εξαιρετικά αινιγματική πραγμάτευση του θέματος της “vita femina” της ιδέας ότι “η ζωή είναι γυναίκα”, ενώ ο δεύτερος αφορισμός αφορά την ιδέα της αιώνιας επιστροφής.
Το όγδοο κεφάλαιο μιλάει για την ιδέα του υπερανθρώπου, όπως παρουσιάζεται στο έργο του Νίτσε “Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα”.
Το ένατο κεφάλαιο μιλάει για τη θέληση για μηδέν και το πρόβλημα του ευρωπαϊκού μηδενισμού. Τέλος, στο δέκατο κεφάλαιο (τελευταίο) ο συγγραφέας εξετάζει το τελευταίο βιβλίο του Νίτσε, το Ecce Hommo (Ιδε ο άνθρωπος).
Ενα κεφάλαιο που το εστιάζει στο περίπλοκο κληροδότημά του ως φιλοσόφου.
Παρά το γεγονός, όπως σημειώνει, ότι ο Νίτσε δεν πιστεύει ότι η φιλοσοφία μπορεί να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους μπορεί όμως να μας κάνει βαθύτερους.
ΒΑΘΥΣ Ο ΠΟΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Στον τρόμο της ύπαρξης ο Νίτσε λέει πως και η διονυσιακή τέχνη θέλει να μας πείσει για την αιώνια χαρά της ενθαδικής ύπαρξης: Μόνο που πρέπει να αναζητήσουμε αυτή τη χαρά όχι στα φαινόμενα όπως εξακολουθούμε να κάνουμε τώρα περισσότερο παρά ποτέ στη διαδρομή του πολιτισμού αλλά πίσω από αυτά.
Γιατί πρέπει να παραδεχτούμε πως ό,τι γεννιέται πρέπει και να είναι έτοιμο για ένα επώδυνο τέλος, αφού είμαστε υποχρεωμένοι να δούμε μέσα στη φρίκη της ατομικής ύπαρξης χωρίς ωστόσο να παγώσουμε από φόβο…
Για τον Νίτσε που τόσο ασχολήθηκε και ανέδειξε την ελληνική τραγωδία, ο κόσμος είναι ένα τραγικό παιχνίδι αντιθέσεων που δε χρειάζεται λύτρωση ή σωτηρία…
Ωστόσο η τέχνη τον σώζει και μέσω της τέχνης η ζωή… Ακόμα οι απόψεις του Νίτσε σχετικά με τον πόνο της ύπαρξης εξελίσσονται σημαντικά.
Για να πει στο έργο του “Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα” ότι αυτό που μας πονάει ως πεπερασμένα άτομα είναι το πέρασμα του χρόνου.
ΕΜΕΙΣ ΣΚΟΤΩΣΑΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ
Είναι γνωστό ότι ο Νίτσε αναγγέλλει τον θάνατο του Θεού (σελ. 56-57) γράφει ο Keith Pearson στον αφορισμό του 343 στο έργο του “Χαρούμενη επιστήμη”.
Ωστόσο, λέει ο συγγραφέας πρέπει να εξηγήσουμε τι ακριβώς εννοεί με αυτό ο Νίτσε. Βάζει έναν τρελό να πει ότι ο Θεός είναι νεκρός και μάλιστα να το πει σε μια πλατεία. Ομως ο Νίτσε δεν λέει απλώς “Ο Θεός είναι νεκρός” σαν να διατυπώνει κάποια επιστημονική παρατήρηση. Δραματοποιεί το συγκεκριμένο γεγονός για να δείξει τον μοιραίο χαρακτήρα του. Στην πραγματικότητα ο τρελός απευθύνεται στους ανθρώπους ως άθεους που δέχονται τα νέα του με δυσπιστία και σαρκασμό απλώς θα τους αρκούσε αυτό καθ’ εαυτό το γεγονός του θανάτου του Θεού. Με τον Νίτσε να χρησιμοποιεί θρησκευτική γλώσσα και εικόνες από τα Ευαγγέλια. Δε λέει, λοιπόν, απλώς “Ο Θεός είναι νεκρός”, αλλά βάζει έναν τρελό να το αναγγείλει λέγοντας επίσης και το ότι “εμείς τον σκοτώσαμε”.
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ
Αλλά αυτή η δήλωση δεν αποτελεί τη μεταφυσική εικασία μιας έσχατης πραγματικότητας μα τη διάγνωση της κατάστασης της ευρωπαϊκής κουλτούρας και της κατεύθυνσής της.
Με τη “Χαρούμενη επιστήμη” του Νίτσε να επιχειρεί να εγκαινιάσει νέους πειραματικούς τρόπους σκέψης όσον αφορά τα ερωτήματα που μπορούν να τεθούν σχετικά με την αλήθεια, τη γνώση και την ύπαρξη. Στην ουσία, με τη χαρούμενη γνώση του ο Νίτσε αναζητεί μια κοινότητα ελευθέρων πνευμάτων που δεν θα καταπιέζει το βάρος του παρελθόντος, αλλά θα είναι ελεύθερα να αισθάνονται “πολύ ελαφριά” όσον αφορά τη θέλησή του για γνώση… Βασικά, ο Νίτσε επιθυμεί σαφώς να συμβάλει στην καλλιέργεια μιας νέας πνευματικής ωριμότητας που θα μας επιτρέψει να αντιμετωπίσουμε ικανοποιητικά τη νέα κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και να μην κυριευτούμε από απογοήτευση και απελπισία…
Στο κείμενό του το “Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο” κάνει λόγο για την ανάγκη ύπαρξης σε κάποια μεταφυσική εποχή της απαραίτητης ιδιοσυγκρασίας, δηλαδή της ευδιάθετης ψυχής… θέμα με το οποίο αναμετριέται σε όλα του τα κείμενα από το πρώτο μέχρι το τελευταίο, με άξονα την ευδιαθεσία.
ΤΡΑΓΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗΣ
Για να υποδηλώνει ότι αυτή η αίσθηση εκφράζει ένα πνεύμα περιπέτειας και αφοβίας όσον αφορά στην επιδίωξη της γνώσης, που πρέπει να νοείται με τους όρους ενός κόσμου κινδύνων και νικών όπως και τα ηρωικά αισθήματα έχουν τα δικά τους μέρη για να χορέψουν και να ξεδώσουν. Με ανάγκη να είναι κανείς ευδιάθετος και χαρούμενος μέσα σε σκληρές αλήθειες. Για να προσθέσει πως οι αλήθειες του ανθρώπου είναι τελικά οι αδιάψευστη πλάνη του. Στο δοκίμιό του για το “Πάθος της αλήθειας” ο τίτλος δείχνει τον βαθμό στον οποίο ο ίδιος προσεγγίζει την αλήθεια γράφοντας υπάρχει μια τραγική σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη μας για την αλήθεια και την ανάγκη μας για ψευδαίσθηση που νοείται ως απεριόριστο καθήκον, η παρόρμησή μας για αλήθεια που αποδεικνύεται ότι είναι καθ’ εαυτή μια εχθρική δύναμη που θα μπορούσε να καταστρέψει ακόμα και τον κόσμο…
Με την αλήθεια, στην πραγματικότητα να σκοτώνει ακόμη και τον εαυτό της, αναγνωρίζει ότι η βάση της είναι η πλάνη…
Στο επόμενο η συνέχεια για τις προκλητικές και επίκαιρες ιδέες του Νίτσε.
