Ο Νοέμβρης του 1973 υπήρξε ιστορικός μήνας για την Ελλάδα, τα γεγονότα που εξελίχθηκαν στη
διάρκειας του, με επίκεντρο το Πολυτεχνείο, ανέτρεψαν τις μέχρι τότε εξελίξεις και επέδρασαν αποφασιστικά στο πολίτικο και κοινωνικό μετασχηματισμό της πατρίδας μας στη Νεότερη ιστορία της.
Ένα θέμα αρχικά παιδείας μετουσιώθηκε σε πολιτική πράξη και εξέγερση κατά του δικτατορικού καθεστώτος που είχε επιβάλλει από το 1967 η χούντα των Συνταγματαρχών, με πρωταίτιους τους Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακός και Νικόλαο Μακαρέζο.
Συνετέλεσε η εξέγερση του Πολυτεχνείου να μετατραπεί σε μαζικό οργανωμένο κίνημα Αντίστασης κατά του καθεστώτος, που ανερυθρίαστα και ιδιαίτερα κυνικά είχε καταλύσει την έννομη συνταγματική τάξη και παρόλο που από το 1972 είχε αποφασίσει να αλλάξει όψη επιδιώκοντας τη βαθμιαία πολιτικοποίησή του, εντούτοις κατά βάθος δεν είχε απεμπολέσει τις αυταρχικές και αντιλαϊκές ενέργειές του. Η κυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη, που χρησιμοποιήθηκε για να επέλθει η δήθεν εξομάλυνση του πολίτικου βίου και η δημιουργία μια μεταπολιτευτικής νέας αρχής, ουσιαστικά φάνηκε και αδύναμη και ανίσχυρη να ελέγξει πράγματα και να προλάβει καταστάσεις. Υπήρξε προϊόν της χούντας, ασκούσε δοτή εξουσία και η αποτυχία της ήταν προδιαγεγραμμένη.
Ο μηνάς Νοέμβριος, το 1973, ήταν μια περίοδο, οπού το καζάνι του φοιτητικού κινήματος στον πανεπιστημιακό χώρο άρχιζε να κοχλάζει, με αφορμή γεγονότων που είχαν προηγηθεί και ήταν δηλωτικά του ρήγματος που είχε επέλθει μεταξύ μιας Ανώτατης παιδείας με δημοκρατικές αρχές και ενός καθεστώτος που έτεινε να παρουσιάζει ένα κατ επίφασιν εκδημοκρατισμό, αλλά στην
ουσία παρέμενε σκληρό και ανάλγητο στις αντιδημοκρατικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις του. Πώς όμως ξεκίνησαν τα γεγονότα το σημαδιακό Νοέμβρη του 1973, ενός μήνα πού κατέδειξε ότι αφενός το φοιτητικό κίνημα είχε ωριμάσει και αφετέρου οι λαϊκές δημοκρατικές δυνάμεις ήταν αποφασισμένες να δράσουν και να αγωνιστούν
• Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα με τη σειρά τους:
• Στις 5 του Νοέμβρη, το πενταετές μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου,(Γέρου της Δημοκρατίας), γίνεται αφορμή να συμβούν γεγονότα, που θα πυροδοτήσουν μια εύφλεκτη εκ των συνθηκών κατάσταση. Συγκεκριμένα μεγάλο πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στο Α΄Νεκροταφειαο Αθηνών και το μνημόσυνο μετατράπηκε σε συλλαλητήριο, ενώ ταυτόχρονα πολλά συνθήματα κατά της χούντας ακούστηκαν. Η σύγκρουση Αστυνομίας και διαδηλωτών κατέστη αναπόφευκτη με αποτέλεσμα να τραυματισθούν αρκετοί πολίτες και αστυνομικοί και να έχουμε πλήθος συλλήψεων.
• Στις 8 του Νοέμβρη οι φοιτητές θέλησαν να κάνουν συγκέντρωση στο κτήριο της Νομικής Σχολής, αλλά οι πανεπιστημιακές Αρχές δεν τους χορήγησαν άδεια γιατί φοβούνταν ότι θα καταλάμβαναν μόνιμα το κτήριο και θα το μετέτρεπαν ξανά σε πολίτικο οχυρό τους, όπως είχε γίνει το Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Οι φοιτητές ενώ επιμένουν να πραγματοποιήσουν την απόφασή τους,δέχονται την επίθεση της Αστυνομίας. Καταδιωκόμενοι από τις δυνάμεις καταστολής στις οδούς Πανεπιστημίου και Ακαδημίας καταφεύγουν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου
• Η διαρκή προσπάθεια του τότε Υπουργού Παιδείας, Σιφναίου να περιορίσει ακαδημαικές ελευθερίες και να καταργήσει φοιτητικά δικαιώματα,όπως το νομοθετικό διάταγμα 1347/73 -με τον οποίο η χούντα παρείχε στον εαυτό της το δικαίωμα να διακόπτει την αναβολή και να στρατευει αμέσως όσους φοιτητές απέχουν από τα μαθήματα τους- καθώς και τα προηγηθέντα γεγονότα της Νομικής, το Φεβρουάριο του 1973. για την προάσπιση και κατοχύρωση του πανεπιστημιακού ασύλου με κύρια συνθήματα:
“Η ΒΙΑ ΚΑΙ Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ”,
“ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ”,
“ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ”,
“ΔΕΝ ΠΕΡΝA Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ”
Έίχαν ανοίξει για τα καλά τους ασκούς του Αιόλου και τα αποτελέσματα ήταν αναμενόμενα,,,,,,,,,
• . Ο μηνάς Νοέμβρης του ‘73, είναι αφετηρία των μεγάλων εξελίξεων.
• Στις 12 Νοέμβρη: έχομε συγκεντρώσεις σε πολλές ανώτατες σχόλες στις οποίες επικρατεί μεγάλος αναβρασμός και στις 14 Νοέμβρη αρχίζει η μεγάλη εξέγερση με σύνθημα ‘’ ΕΜΠΡΟΣ ΣΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ’ ‘. Ήταν φανερό ότι υπήρχε ενιαίο σχέδιο. Μέχρι την 12 μεσημβρινή είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 2000 φοιτητές στο Πολυτεχνείο. Αρχιτέκτονες, τοπογράφοι, μηχανικοί, χημικοί, φοιτητές νομικής δίνουν βροντερό παρών μαζί με πλήθος εθελοντών που προσέρχονται αυθόρμητα. Συγκροτούνται ομάδες, εργασίας για τη συγκέντρωση τροφίμων, την παρασκευή φαγητού, την καθαριότητα, τον έλεγχο και τη φρούρηση ορισμένων καίριων σημείων. Μέχρι το απόγευμα το πλήθος των συγκεντρωμένων γιγαντώνεται και δημιουργείται κυκλοφοριαριακο πρόβλημα. Εφημερίδα της εποχής χαρακτηριστικά γράφει:
Τ’ αυτοκίνητα και τα τρολλεύ προχωρούσαν με αργό ρυθμό και μεταξύ συστοιχιών σπουδαστών, που είχαν καταλάβει επίσης τμήματα των δυο λωρίδων της λεωφόρου Πατησίων. Ταυτόχρονα οι σπουδαστές έγραφαν συνθήματα πάνω στα οχήματα και έριχναν μέσα σε αυτά, από τα ανοιχτά παράθυρα χειρόγραφες προκηρύξεις. Στα κιγκλιδώματα του Πολυτεχνείου εξ άλλου είχαν αναρτηθή μεγάλα πανό με φοιτητικά και αντικυβερνητικά συνθήματα, που τα επαναλάμβαναν οι συγκεντρωμένοι.
• Την επόμενη 15 Νοέμβρη: η Συντονιστική Επιτροπή αποφασίζει την εγκατάσταση συστήματος τηλεπικοινωνιών, με μεγαφωνικα συγκροτήματα στο προαύλιο χώρο και στους πέριξ δρόμους. Ταυτόχρονα μπήκε σε λειτουργιά ραδιοπομπός. Ο συγκεκριμένος ραδιοπομπός ακουγόταν μέχρι τον Ωρωπό.
‘’ Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελευθέρων αγωνιζομένων φοιτητών, των ελευθέρων αγωνιζόμενων Ελλήνων’’
• Παρά την προσπάθεια του δικτατορικού καθεστώτος με παρεμβολές να ελέγξει τις εκπομπές και να δημιουργήσει σύγχυση, εγκαθιστώντας παράλληλο δικό του πομπό, θα αποκαλυφθεί η όλη άπατη του προβοκατόρικου εγχειρήματος. Το κάλεσμα του ραδιοφωνικού πομπού των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων θα συνεχιστεί, και την επόμενη μέρα, την 16 Νοέμβρη, οπού και θα αποκορυφωθεί.
«Όλη η Αθήνα αυτή τη στιγμή είναι πλημμυρισμένη από πλήθος, ρίχνουν δακρυγόνα για να μας αντιμετωπίσουν. Δεν θα υποχωρήσουμε, Λαέ της Αθήνας με αυτοκίνητα, με τον ηλεκτρικό, ακόμη και με τα πόδια, κατεβήτε στο κέντρο της Αθήνας, κατεβήτε γύρω από το Πολυτεχνείο και διαδηλώστε την πίστη σας, στον αγώνα μας.
Δεν πρόκειται να υποχωρήσουμε! Ακόμη και η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου, σύσσωμη στέκεται στο πλευρό των σπουδαστών».
Η ανταπόκριση των ανθρώπων με αγωνιστική διάθεση είναι μεγάλη, εργάτες, τεχνίτες, καλλιτέχνες, αλλά και αγρότες από τις γύρω περιοχές καταφθάνουν να ενισχύσουν τον Αγώνα. Αρχίζει να σχηματίζεται ένα παλλαϊκο μέτωπο που καθιστά δύσκολο το έργο της Αστυνομίας, της Χωροφυλακής αλλά και των οργάνων της ΚΥΠ, όπως και της ΕΣΑ που προσπαθούν να παρεισφρησουν και να παρεκτρεψουν το χαρακτήρα της εξέγερσης. Το αδιέξοδο είναι εμφανές….
Οι δυνάμεις καταστολής, που χρησιμοποιήθηκαν καθολη την διάρκεια της ημέρας, της 16ης
Νοεμβρίου, κρίθηκαν ανεπαρκείς να επιτελέσουν το έργο τους και το καθεστώς μηχανεύεται να κινητοποιήσει τη συνδρομή στρατιωτικών μονάδων, αφού κηρύσσει τη χωρά πρώτα σε ‘’ κατάσταση πολιορκιας’’ Με αποτέλεσμα την 23 ώρα της 16 Νοέμβρη να δοθεί το σήμα με το αιτιολογικό της’ ‘αποκατάστασης της εννόμου τάξεως’ ‘. Το χουντικό καθεστώς γνωρίζει πολύ καλά ότι η παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων θα αποτελούσε αποφασιστικό χτύπημα και στην ψυχική διάθεση των εξεγερθέντων. Η κάθοδος των τανκς έγινε με αίτηση του Διοικητή της Αστυνομίας προς τον αρχηγό των Ένοπλων Δυνάμεων στρατηγό Ζαγοριανιάκο και με τελική εντολή, του τότε Πρόεδρου της Δημοκρατίας και δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου.
• Το περιοδικό ΕΠΊΚΑΙΡΑ 8-14. 8. 1974 θα γράψουν:
«Μεταμεσονύχτιες ώρες, της 17. 11. 1973, Τα τανκς κινήθηκαν προς την Λεωφόρο Αλεξάνδρας αλλά και από της Βασιλίσσης Σοφίας την ίδια ώρα που οι Αστυνομικές αρχές έδιναν σκληρές μάχες με δυνάμεις διαδηλωτών έχοντας και ως επιπρόσθετο έργο τους να μετακινούν αχρηστευμένα λεωφορεία και τρόλλευ με γερανοφόρα οχήματα».
• Παράλληλα ο ραδιοφωνικός σταθμός των οχυρωμένων μέσα στο Πολυτεχνείο εξέπεμπε:
«Έλληνες αγωνισθήτε μέχρι το πρωί. Ολόκληρη η Ελλάδα είναι μαζί μας, ολόκληρη η Ευρώπη. Τηλεγραφήματα φθάνουν από παντού. Ο σύλλογος των Σουηδών φοιτητών εκφράζει τη συμπαράστασή του στους αγωνιζόμενους φοιτητές και στον ελληνικό κόσμο.
Έλληνες αγωνισθήτε μέχρι το πρωί για να ανατρέψουμε τη δικτατορία. Έλληνες αγωνισθήτε για να νικήσουμε. Έλληνες που δίνετε πάντα το παρών, αυτό δίνει σε μας δύναμη για να αγωνισθούμε μέχρι την τελική νίκη. Ο ελληνικός λαός αγωνίζεται δίπλα μας για την Δημοκρατία Αγωνίζεται για να ανατρέψουμε τη χούντα. Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελληνων».
Τα άρματα όμως ήταν ήδη μπροστά στην Πύλη του Πολυτεχνείου στις 0200 παρά 15’ της 17 Νοέμβρη. Γαντζωμένοι στα κάγκελα σπουδαστές έψαλλαν τον εθνικό ύμνο και φώναζαν ρυθμικά: «Ο στρατός μαζί μας». «Είσαστε αδέλφια μας», «Όχι Αδελφικό αίμα». Την ώρα που οι προβολείς των τανκς μέσα στη νύχτα φώτιζαν όλο το χώρο του Πολυτεχνείου. Στις 3 ώρα περίπου, οι παριστάμενες αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές επαναλαμβάνουν για τελευταία φορά με τον τηλεβόα την προσταγή να εκκενώσουν οι παρευρισκόμενοι το χώρο του Πολυτεχνείου. Στις 0300 ώρα, περίπου, ένα από τα άρματα μάχης έπεσε πάνω στην κεντρική Πύλη του Πολυτεχνείου γκρεμίζοντάς την.
Στη συνέχεια εισβάλουν οι διατασσόμενες από τη Χούντα αστυνομικές και στρατιωτικές Αρχές. Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης του χώρου έχουν αρχίσει…, αλλά και η αντίστροφη μέτρηση για το αυταρχικό καθεστώς, επίσης.
T E Λ Ο Σ
*O Εμμανουήλ Θεοδωράκης είναι καθηγητής – συγγραφέας
Αξιότιμε κύριε,γράφετε:”αλλά και η αντίστροφη μέτρηση για το καθεστώς επίσης”.Επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό να πω ότι το τέλος της εν λόγω ιστορίας γράφτηκε με αίμα,πόνο,προσφυγιά και εξευτελισμούς των αδελφών μας στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974.Για όσους θέλουν να μάθουν τα πραγματικά αίτια της κατάρευσης των ηλίθιων χουντοντενεκέδων υπάρχει ο Τύμβος της Μακεδονίτισσας,με την ντροπή του Πενταδάκτυλου από απέναντι να μας φτύνει κατάμουτρα.΄Οποιος δε έχει και ευαίσθητη ακοή μπορεί να ακούσει τον πατριώτη Μανώλη Μπικάκη να φωνάζει στους αττίλες “ελάτε να τα πάρετε”….Με εκτίμηση
Ο δημόσιος βίος βρίσκει μιαν διαφορετικότητα από μήνα σε μήνα, από χρόνο σε χρόνο στον τόπο μας. Διαφορετικός ο Νοέμβρης ’73 από τον Νοέμβρη 2022. Διαφορετική κι η αντίστροφη εικόνα : του Νοέμβρη 2022 από τον ίδιο μήνα του 1973. Μου άρεσε και το πρόσφατο δημοσίευμα του καθηγητή και συγγραφέα Εμμ. Αντ. Θεοδωράκη όχι μόνο επειδή άγγιξε και ξεδίπλωσε νέες πτυχές του θέματος εμπλουτίζοντας ταυτόχρονα όχι μόνο συναισθηματικά αλλά οδηγόντας μας σταδιακά στο ζενίθ του φοιτητικού αγώνα : στην κινητοποίηση του εργαζόμενου αθηναϊκού (και όχι μόνο) λαού.
Τα γεγονότα που διεδραματίστηκαν τον Νοέμβρη 1973 δεν αποτελούν το αυτόνομο ιστορικό αφήγημα που εξελίσσεται σε παιχνίδι χειρισμών ή ρητορικών αποχρώσεων. Τα όρια αρχής και τέλους δεν είναι ορατά γιατί απλούστατα ξεκίνησαν πριν, χωρίς ακόμα, τον φετινό Νοέμβρη να έχει κλείσει η αυλαία., χωρίς ακόμα να έχει συγκεκριμενοποιηθεί σε τελική μορφή ο … επίλογος (όπου κάθε χρόνο συμπυκνώνονται τα ανεκπλήρωτα..). Το Νοέμβρη ’73 αν και συσπειρώθηκαν (στον ένα ή τον άλλο βαθμό) φοιτητές και εργαζόμενοι, η έκβαση της εξέγερσης δυστυχώς ήταν υπέρ των δυνάμεων που είχαν διαταχθει για καταστολή με κάθε τίμημα.
Ωστόσο, στο άμεσο και απώτερο μέλλον, μετά το Νοέμβρη ’73, το όνειρο ξαναζωντάνεψε. Όχι μόνο η ευρωπαϊκή αλλά η παγκόσμια κοινή γνώμη εστίαζε το ενδιαφέρον της στην Πατρίδα μας που εύρισκε δυνάμεις να αποκαλύπτει και να καταδικάζει τις αρνητικές πλευρές της στρατιωτικής διακυβέρνησης η οποία μέρα με την μέρα γινόταν αποτρόπαιο καθεστώς, όπως περιγράφει διεξοδικά ο Εμ. Θεοδωράκης.
Οι δημοκρατικές οργανωμένες δυνάμεις που είχαν υποστεί προσβλητικούς περιορισμούς, βασανιστήρια, διωγμούς, εξορίες και απελάσεις βρίσκουν τρόπους συνεννόησης βασισμένους στο μοτίβο του αγώνα του Πολυτεχνείου.
Η “αντίστροφη μέτρηση” χωρίς να προσδιορίζεται κάποιο χρονοδιάγραμμα και ημερομηνία είχε αρχίσει.
Ένα χαμόγελο, ένα απλόχερο μειδίαμα υποδηλώνουν “το κάτι άλλο” που προσφέρεται αυξητικά την φετινή επέτειο: το αυτονόητο, που από σεβασμό στους ήρωες δεν περιγράφεται, αλλά περικλείει και καθίσταται δυνατότερο και πιο αισιόδοξο ότι θα επικρατήσει το όνειρο βρίσκοντας την μέθοδο συγκέντρωσης της δημοκρατικής έκφρασης και των δυνάμεων υλοποίησης συνάμα.
Ευχαριστώ τον Εμμ. Αντ. Θεοδωράκη που έδωσε την “σπίθα” του διαφορετικού προβληματισμού κόντρα στις αντιξοότητες σπίλωσης και καπηλείας.