Το Νόμπελ Ιατρικής 2020 απονεμήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου σε τρεις επιστήμονες που ανακάλυψαν τον ιό της ηπατίτιδας C και εργάστηκαν πάνω στους τρόπους ανίχνευσης και αντιμετώπισής του. Πρόκειται για το Βρετανό Μάικλ Χότον και τους Αμερικανούς Χάρβεϊ Άλτερ και Τσαρλς Ράις.
H ηπατίτιδα C
Το ήπαρ (συκώτι) είναι ένα ζωτικό όργανο που βρίσκεται στο δεξιό άνω τμήμα της κοιλιακής χώρας. Έχει πολλές λειτουργίες και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό, στη σύνθεση παραγόντων πήξης του αίματος, στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων, αλλά και στην απομάκρυνση τοξικών ουσιών και φαρμάκων από τον οργανισμό. Αν το ήπαρ προσβληθεί από ιούς ή υποστεί βλάβη από άλλα αίτια όπως τοξίνες, φάρμακα ή αλκοόλ, αναπτύσσεται φλεγμονή (ερεθισμός) και νέκρωση, κατάσταση η οποία ονομάζεται ηπατίτιδα. Η ηπατίτιδα χαρακτηρίζεται από μειωμένη όρεξη, αίσθημα κόπωσης, ναυτία, ίκτερο (κίτρινη απόχρωση δέρματος και ματιών) κ.ά. Η πρώτη περιγραφή της ανάγεται στα κείμενα του Ιπποκράτη, γύρω στο 400 π.Χ. Οι πιο γνωστές μορφές ηπατίτιδας είναι η Α, η Β, η C, η D και η Ε. Η ηπατίτιδα C είναι μια λοίμωξη που προσβάλλει κυρίως το ήπαρ και οφείλεται στον ομώνυμο ιό (HCV). Πολλές φορές δεν παρουσιάζει συμπτώματα, αλλά στη χρόνια παραμονή της στον οργανισμό μπορεί να προκαλέσει κίρρωση ήπατος, αιμορραγία από διόγκωση αγγείων, ηπατική ανεπάρκεια, ακόμη και καρκίνο του ήπατος.
Επιπροσθέτως, η χρόνια ιογενής ηπατίτιδα που προκαλείται από τον ιό της ηπατίτιδας C αποτελεί σοβαρό υγειονομικό πρόβλημα, διότι παρουσιάζει μεγάλο αριθμό κρουσμάτων, μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, απαιτεί ακριβές και εξειδικευμένες θεραπείες και προκαλεί μεγάλη νοσηρότητα και θνητότητα. Στην Ελλάδα περίπου το 2% του πληθυσμού εκτιμάται ότι πάσχει από χρόνια λοίμωξη. Η ηπατίτιδα C γενικά προκαλεί σημαντικό αριθμό θανάτων, εφόσον οι ασθενείς δεν τεθούν σε παρακολούθηση και δεν λάβουν την ειδική φαρμακευτική αγωγή.
Η νόσος μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο κυρίως μέσω έκθεσης σε αίμα, ενδοφλέβιας χορήγησης ναρκωτικών ή χρήσης μη αποστειρωμένου ιατρικού ή άλλου εξοπλισμού. Ο ιός δεν μεταδίδεται με το νερό και την τροφή, τα μαγειρικά σκεύη, τις τουαλέτες και την κοινωνική επαφή. Αν και η παρουσία του ήταν γνωστή από τη δεκαετία του 1970, απομονώθηκε μόλις το 1989. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν άνω των 70 εκατομμυρίων φορείς του ιού στον κόσμο, ενώ κάθε χρόνο προστίθενται 3-4 εκατομμύρια νέες διαγνώσεις και 400.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του. Το 50-80% των ασθενών θεραπεύονται μετά τη χορήγηση ειδικών φαρμάκων, ενώ σε περίπτωση βλάβης του ήπατος υπάρχει περίπτωση να χρειαστεί ακόμη και μεταμόσχευση ήπατος. Παρόλα αυτά, ιδίως στις υπανάπτυκτες χώρες, γίνεται διάγνωση σε λιγότερο από 10% των φορέων του ιού. Σημειώνεται ότι για την ηπατίτιδα C δεν υπάρχει εμβόλιο, ενώ ο ιός μπορεί να ανιχνευθεί στα εργαστήρια με ορολογικές και μοριακές μεθόδους.
Οι άλλες μορφές ηπατίτιδας
Τη δεκαετία του 1940 διαπιστώθηκε πως υπήρχαν δύο κύρια ήδη μολυσματικής ηπατίτιδας. Η πρώτη, η ηπατίτιδα Α, μεταδίδεται κυρίως μέσω μολυσμένου νερού ή τροφίμων και γενικά δεν επιφέρει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον ασθενή. Το δεύτερο είδος μεταδίδεται μέσω αίματος και σωματικών υγρών και αποτελεί πολύ σοβαρότερη απειλή, που μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια προβλήματα, με ανάπτυξη κίρρωσης ή και καρκίνου του ήπατος. Αυτή η μορφή, που ονομάστηκε ηπατίτιδα Β, είναι ιδιαίτερα ύπουλη, καθώς άτομα που είναι κατά τα άλλα υγιή, μπορεί να είναι μολυσμένα για πολλά χρόνια πριν εκδηλωθούν σοβαρά προβλήματα υγείας και να τη μεταδίδουν σε άλλους. Ο Αμερικανός γιατρός Μπάρουχ Μπλούμπεργκ αναγνώρισε τον ιό της ηπατίτιδας Β και εν συνεχεία ανέπτυξε διαγνωστικό τεστ και εμβόλιο κατά της ασθένειας, για τα οποία τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1976.
Οι ηπατίτιδες Β και C, που μεταδίδονται αμφότερες με το αίμα και τα σωματικά υγρά, έχουν υψηλά επίπεδα θνησιμότητας και προκαλούν συνολικά πάνω από 1,5 εκατομμύριο θανάτους ετησίως σε όλο τον κόσμο, περίπου όσους και η φυματίωση και διπλάσιους από το AIDS.
Οι έρευνες των βραβευθέντων
Ο Χάρβεϊ Άλτερ, ερευνητής στα US National Institutes of Health των ΗΠΑ, παρατήρησε την εμφάνιση ηπατίτιδας σε ασθενείς που είχαν λάβει μεταγγίσεις αίματος, ενώ τα τεστ για τις γνωστές από το παρελθόν ηπατίτιδες Α και Β ήταν αρνητικά. Αρχικά η άγνωστη ασθένεια ονομάστηκε «μη-Α, μη-Β» ηπατίτιδα, ώσπου πήρε το όνομα «ηπατίτιδα C».
Ο Μάικλ Χότον, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αλμπέρτα του Καναδά, ανέλαβε να αναγνωρίσει και να απομονώσει τη γενετική αλληλουχία του νέου ιού που προκαλούσε ηπατίτιδα μετά τις μεταγγίσεις, ο οποίος τελικά κατεγάγη στην οικογένεια των Φλαβοϊών. Η παρουσία αντισωμάτων σε ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα έδειχνε πως ο ιός ήταν πιθανότατα η αιτία, ενώ η ερευνητική ομάδα του Χότον ανέπτυξε κατάλληλη τεχνική για την ανίχνευσή του και τον έλεγχο των φιαλών αίματος.
Ο Τσαρλς Ράις, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης, συμπλήρωσε το κομμάτι του παζλ που έλειπε: την επιβεβαίωση ότι αυτός ο ιός τύπου C προκαλούσε ηπατίτιδα. Η ερευνητική του ομάδα παρέθεσε, μετά από πειράματα σε χιμπατζήδες, τις τελικές αποδείξεις που χρειάζονταν για να επιβεβαιωθεί πέρα από κάθε αμφιβολία πως επρόκειτο για τον ιό που προκαλούσε τις ανεξήγητες περιπτώσεις ηπατίτιδας που είχαν προκληθεί μετά από μετάγγιση αίματος και δεν οφείλονταν σε άλλους γνωστούς ιούς.
Οι ανακοινώσεις της επιτροπής
Η Επιτροπή Νόμπελ του Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Σουηδίας, που χορηγεί τα βραβεία, ανακοίνωσε ότι οι τρεις επιστήμονες επιβραβεύονται για την “αποφασιστική συμβολή τους” στον αγώνα για την καταπολέμηση της ηπατίτιδας, η οποία είναι “ένα μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, που προκαλεί κίρρωση και καρκίνο του ήπατος”. Αναφέρει, ακόμη, χαρακτηριστικά ότι “πριν από την εργασία τους, η ανακάλυψη των ιών της ηπατίτιδας Α και Β είχε αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό βήμα προόδου”, προσθέτει στην ανακοίνωσή της η Επιτροπή Νόμπελ, για να υπογραμμίσει: “Η ανακάλυψη του ιού της ηπατίτιδας C αποκάλυψε την αιτία των υπόλοιπων περιπτώσεων χρόνιας ηπατίτιδας και κατέστησε δυνατό να γίνονται εξετάσεις αίματος και να βρεθούν νέα φάρμακα που έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές”.
Η επιτροπή ανέφερε, επίσης, ότι η ηπατίτιδα C για πρώτη φορά μπορεί πλέον να θεραπευτεί, αυξάνοντας τις ελπίδες πως ο ιός μπορεί να εξαλειφθεί από τον παγκόσμιο πληθυσμό, ένας στόχος για την επίτευξη του οποίου απαιτούνται διεθνείς προσπάθειες όσον αφορά στις εξετάσεις αίματος, αλλά και στην ανάπτυξη και διάθεση των κατάλληλων φαρμάκων σε όλο τον πλανήτη.
Eπίλογος
Η μελέτη και η κατανόηση της βιολογίας του ιού της ηπατίτιδας C, απετέλεσε μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του 20ου αιώνα για την επιστημονική κοινότητα, λόγω της ευρείας και ταχείας εξάπλωσής της και του μεγάλου αριθμού σοβαρών βλαβών του ήπατος ή και θανάτων που προκαλεί.
Οι τρεις επιστήμονες που τιμήθηκαν με το βραβείο Nobel Ιατρικής για το 2020, πραγματοποίησαν πρωτοποριακές έρευνες, οι οποίες άνοιξαν νέους δρόμους τόσο στον έλεγχο και την ασφάλεια των φιαλών αίματος προς μετάγγιση, όσο και στην έγκαιρη διάγνωση και την ανάπτυξη αποτελεσματικών φαρμάκων για την ηπατίτιδα C, με ανακαλύψεις που έσωσαν, και συνεχίζουν να σώζουν, εκατομμύρια ζωές ανθρώπων, σε κάθε γωνιά της γης.
Βιβλιογραφία
• Harvey Alter, Michael Joughton and Charles Rice: The discovery of Hepatitis C virus. The Nobel Assembly at Karolinska Institutet (2020).
• Viral Hepatitis. World Health Organization (www.who.int).
• Hepatitis C. Center for Disease Control and Prevention (www.cdc.gov).
Στο 12ο επεισόδιο της σειράς “On/Off the record” μήνυμα ζωής στέλνει η Βούλα Θαμνοπούλου, μητέρα τριών παιδιών, η οποία ζει στα Χανιά και πριν δύο χρόνια ακριβώς έδωσε τον δικό της αγώνα με τον καρκίνο του μαστού όταν υπεβλήθη σε ολική μαστεκτομή
