Κι όμως, ο Χατζη Πέτρος Βενιζέλος ήταν παππούς του εθνάρχη
Σχετικά με την καταγωγή του Ελευθερίου Βενιζέλου υπάρχει διχογνωμία μεταξύ των ιστορικών. Ο βιογράφος του Σοφοκλή Βενιζέλου, Γρηγόριος Δαφνής, σημειώνει, ότι: «Γραπτόν κείμενον του Ελευθερίου Βενιζέλου ή άλλου μέλους της οικογένειας περί γενεαλογικού δένδρου της δεν υπάρχει». Γεγονός που έχει επιτρέψει σε πολλούς να κάνουν διάφορες υποθέσεις σχετικά με την καταγωγή του Εθνάρχη ή να μην κάνουν καμιά αναφορά περί αυτής.
Ακόμα μερικοί άλλοι μιλάνε περί εβραϊκής ή και αρμενικής καταγωγής του. Πράγμα που, δυστυχώς, και σήμερα εξακολουθεί να αναπαράγεται σε διάφορα συνωμοσιολογικά κείμενα, ιδίως στο διαδίκτυο.
Το όλο θέμα έχει προκύψει από το γεγονός, ότι ο πατέρας του Εθνάρχη, Κυριάκος Βενιζέλος υπέγραφε χωρίς να αναφέρει το όνομα του πατέρα του. Επίσης το πατρώνυμο του δεν αναφέρεται, σε πράξεις απονομής και διορισμού του σε διάφορες δημόσιες θέσεις στο τότε Ελληνικό Βασίλειο. Όπως για παράδειγμα στην απόφαση με αρ. 17702 της 19/31 Δεκεμβρίου 1846 του υπουργού Στρατιωτικών Κίτσου Τσαβέλλα, με την οποία του απονεμήθηκε το χαλκούν αριστείον. Η οποία έχει ως εξής: «Αφού η Α.Μ. ο Βασιλεύς επεφόρτισε το Υπουργείον Στρατιωτικών να απονείμει εις τον Κυριάκο Βενιζέλον, εν τιμή μεθέξαντα του υπέρ ανεξαρτησίας της Ελλάδος ηρωϊκού αγώνος, το συσταθέν την 18/30 Σεπτεμβρίου 1835 χαλκούν αριστείον, το οποίο παραδίδεται τούτο εις αυτόν με την άδειαν του να το φέρει εις πάσαν περίστασιν και προς πιστοποίησιν τούτου τω εγχειρίζεται συγχρόνως και το παρόν δίπλωμα»1 Ακόμα δεν αναφέρεται ούτε στις πράξεις διορισμού του. Όπως στο Β.Δ. της 13/25 Ιουνίου 1852 περί προαγωγής του στο βαθμό του Γραφέως Α’ του Υπουργείου Εσωτερικών. Καθώς και στην πράξη απόλυσης του, με το Β.Δ. 23 Φεβρουαρίου/7 Μαρτίου του 1853, λόγω αναχώρησης του στην Κρήτη. Και τέλος στον αντίστοιχο επαναδιορισμό του, της 11/23 Σεπτεμβρίου 18531.
Ακόμα και ο ίδιος ο Εθνάρχης, σε επιστολή του προς τον οπλαρχηγό Δασκαλογιάννη ή Κ. Διγενάκη κατά τον Γ. Παπαντωνάκη, δεν αναφέρεται στον παππού του, Χατζή Πέτρο Βενιζέλο, αλλά στον πατέρα του και στον Χατζή Νικολό Βενιζέλο. «Ο πατήρ μου, κύριε οπλαρχηγέ, όστις έτυχε να είναι εις εκ των εγγραμμάτων της εποχής του, διετέλεσε, νεαρός έτι, κατά τον ιερόν αγώνα του 1821, γραμματεύς του εκ Σελίνου αρχηγού Κουμή, υποστάς μετ’ αυτού την εν Μονεμβασία πολιορκίαν, είχε δε και τιμηθεί με το χαλκούν αριστείον του αγώνος. Σημειώσατε προς τούτοις, κύριε, ότι τρεις μεν (αρ. 3) αδελφοί του εφονεύθησαν κατά τον αυτόν ιερόν αγώνα, εις δε, ο Χατζή Νικολός Μπενιζελος εστάλη μετά δυο άλλων άμα εκραγείσης της επαναστάσεως αντιπρόσωπος της Κρήτης προς τον Υψηλάντην όπως συνεννοηθώσι περί του αγώνος (Σ. Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως, Γ΄[έκδοσις] Β’[τόμος] Κεφαλ. ΚΔ εν τέλει)»1.
Συγκεκριμένα ο Σ. Τρικούπης γράφει επ’ αυτου: «οι Κρήτες και μόλις έμαθαν την εις Πελοπόννησον κατάβασιν του Υψηλάντου, έστειλαν ζητούντες αρχηγόν και πολεμοφόδια τους συμπατριώτας των Νικόλαον Οικονόμου, Αναγνώστην Παναγιώτου και Χατσή Νικολόν Μπενιζέλον. Ο Υψηλάντης έστειλεν ό,τι είχε, τουτέστιν ολίγα πολεμοφόδια και αρχηγόν τον Μιχαήλ Αφεντούλη ή Αφεντούλιεφ»1.
Ο πατέρας του Εθνάρχη, Κυριάκος Βενιζέλος, είχε 4 αδέλφια τον Χατζή Νικολό Μπενιζέλο, τους τρεις φονευθέντες κατά την Επανάσταση του 1821 και δύο αδελφές, την Ελένη σύζυγος Σταυρούλη και την Αργυρώ σύζυγος Γεωργίου Γαλανάκη1. Και ο βιογράφος του Σοφοκλή Βενιζέλου, θεωρεί ότι πατέρας των πρέπει να είναι ο Χατζή Πέτρος Βενιζέλος. Συγκεκριμένα γράφει: «Είναι η μάλλον ευσταθούσα υπόθεσις, αφού η έλλειψις ληξιαρχικών πράξεων ή άλλων εγγράφων και η απουσία του ονόματος του πατρός εκ της υπογραφής του Κυριάκου ή των πράξεων διορισμού του δεν επιτρέπει την άντλησιν στοιχείων εξ ασφαλών πηγών»1.
Επίσης και στη WIKIPEDIA1 σημειώνεται ότι, αν ο παππούς του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν ο Χατζή Πέτρος Βενιζέλος, έμπορος από τα Κύθηρα, δεν έχει η οικογένεια Βενιζέλου καμιά σχέση με την οικογένεια Κρεββατά. Εξ άλλου ο Κωνσταντίνος Κρεβαττάς πολιτευτής και νομάρχης Μεσσηνίας, το 1912, αμφισβήτησε, την θεωρία περί συγγένειας της οικογένειας του με την οικογένεια του Βενιζέλου1.
Κατά δική μας υπόθεση, η μητέρα του Κυριάκου Βενιζέλου είναι πολύ πιθανό να ονομαζόταν Ευανθία, διότι τόσο αυτός ονόμασε Ευανθία μια του κόρη, όσο και ο αδελφός του, ο Χατζή Νικολός, ονόμασε το μοναχοπαίδι του, Ευανθία.
Κάνοντας μια έρευνα για ένα άλλο θέμα, στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, εντελώς τυχαία , έπεσε στην αντίληψη μου η επίσημη μετάφραση από δύο χοτζέτια, Οθωμανικοί τίτλοι ιδιοκτησίας, με τα οποία ο πατέρας του Ελευθερίου Βενιζέλου αγόρασε δύο γεωτεμάχια στη Χαλέπα, το ένα το 1875 και το άλλο το 1876. Από δε την περιγραφή των τεμαχίων αυτών συνάγεται, ότι πρόκειται περί του οικοπέδου που βρίσκεται σήμερα η οικία Βενιζέλου.
Σημειωτέο, ότι υπάρχουν στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης τα πρωτότυπα έγγραφα στην Οθωμανική γλώσσα, που μάλιστα φέρουν την υπογραφή του Ελευθερίου Βενιζέλου στην πίσω σελίδα των, -προφανώς υπέβαλε ο ίδιος ο Εθνάρχης, το 1900, την αίτηση για την μετάφραση τους στα Ελληνικά.
Στα εν λόγω έγγραφα του Ιεροδικείου Χανίων αναγράφεται ως αγοραστής ο Κυριάκος Χατζή Πέτρου Βενιζέλος. Μάλιστα και στα δύο γίνεται αναφορά σε τακρίριο (αναφορά, διαπιστωτική πράξη), που υπέβαλε το Ελληνικό Προξενείο στην Γενική Διοίκηση Κρήτης, με το οποίο βεβαίωνε την ελληνική υπηκοότητα του Κυριάκου Βενιζέλου. Πράγμα που σημαίνει ότι είναι σχεδόν βέβαιο, ότι και στο Προξενικό έγγραφο θα αναγραφόταν το πατρώνυμο του -αυτό το έγγραφο είναι πολύ πιθανό να υπάρχει στο Οθωμανικό αρχείο του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης.
Ο Κυριάκος Χατζή Πέτρου Βενιζέλος αγόρασε λοιπόν το ένα από τον Ιωάννη Μελαμπιανάκη, με το υπ’ αριθ. 5926 της 18 του μηνός Ρεβιούλ-Εββέλ του έτους 1293 της Εγίρας (1875 κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο.) χοτζέτι του Ιεροδικείου Χανίων, κείμενο στη Χαλέπα, στη θέση «Φασούλα», εκτάσεως ενός τετάρτου του μουζουρίου, συνορευομένου, μεταξύ άλλων, με αμπέλι του Μεχμέτ αγά Λουκάκη το γένος Αλή1. Τον επόμενο χρόνο αγόρασε το δεύτερο με το προαναφερόμενο αμπέλι από τον εν λόγω Τούρκοκρητικό Λουκάκη, με το υπ’ αριθ.5776 της 7 του μηνός Ρεβιούλ Αχήρ του έτους 1294 της Εγίρας (1876 ο.ε.) χοτζέτι του Ιεροδικείου Χανίων, εκτάσεως μισού μουζουρίου1. Η συνολική επιφάνεια των δύο γεωτεμαχίων ανέρχεται γύρω στα 1280 τ.μ., με βάση ότι το ένα μουζούρι υπολογίζεται στα 1715 τ.μ.
Αν ισχύει μέχρι σήμερα η προαναφερθείσα διαπίστωση του βιογράφου του Σοφοκλή Βενιζέλου, πρέπει τα εν λόγω έγγραφα να είναι τα μόνα, προς το παρόν, γνωστά, στα οποία γίνεται αναφορά στον Χατζή Πέτρο Βενιζέλο ως πατέρα του Κυριάκου Βενιζέλου. Και ως εκ τούτου μπορεί να συντελέσουν, ώστε να δοθεί ένα τέλος στην διχογνωμία περί της καταγωγής της οικογένειας του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου.
1 Γρ. Δαφνής, Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος Βιογραφία, Αθήναι 1970, σελ.3).
2 Γρ. Δαφνής ενθ.ανωτ, σελ. 10
3 Γρ. Δαφνής, ενθ. Ανωτ., σελ 15.
4 (Γρ. Δαφνής, ενθ.ανωτ, σελ. 5-6)
5 Γρ. Δαφνής, ενθ.ανωτ, σελ. 13-14).
6 Ν. Τωμαδάκης, Ο Βενιζέλος έφηβος, Αθήναι 1964, σελ. 49-51.
7 Γρ. Δαφνής, ενθ.ανωτ., σελ. 14
8 Λήμμα «Καταγωγή της οικογένειας Βενιζέλου
9. WIKIPEDIΑ, λήμμα, Καταγωγή της οικογένειας Βενιζέλου.
10 Αρ. μεταφρ. 363, τόμος 3 του Κεντρικού Μεταφραστικού Γραφείου (Χανίων), Ιστορικό Αρχείο Κρήτης
11 Αρ. μεταφρ.364, ενθ. ανωτ.
Καλησπερα, πολυ ενδιαφερον αρθρο και πολυ ενδιαφερουσα ερευνα. Θα ηθελα να παραθεσω καποια στοιχεια επι του θεματος, που κατα καποιο τροπο ερχονται σε αντιθεση με καποια πραγματα που αναφερει το αρθρο σας, οποτε, αφου τα διαβασετε θα ηθελα παρακαλω να τα σχολιασετε. Ενδεχομενως να σας βοηθησουν για περαιτερω ερευνα στο συγκεκριμενο θεμα.
Ο πανεπιστημιακος καθηγητης ιστοριας και πρωην διευθυντης στο “Ιδρυμα Ιστοριας του Ελευθεριου Βενιζελου”, Δημητρης Μιχαλοπουλος, στο βιβλιο του “Ο Εθνικος Διχασμος Η Αλλη Διασταση” σελιδα 12 της 2ης(εμπλουτισμενης) εκδοσης αναφερει οτι ο Κυριακος Βενιζελος(πατερας του Ελευθεριου) ειχε γεννηθει το 1816, αρα αποκλειεται να ειχε παρει μερος στην Επανασταση του ’21! Που στηριζει αυτη την πληροφορια; Στο Ιστορικο Αρχειο του ελληνικου υπουργειου Εξωτερικων, οπου παραθετει ακριβη παραπομπη (ΑΥΕ, 1843, 49/1, “Πιναξ των Ελληνων υπηκοων διαμενοντων εις Χανια Κρητης κατα το 1842 ετος”, συνημμενος στο εγγραφο αρ.53 του Στυλιανου Περογλου, Ελληνα προξενου στην Κρητη, προς τον Ιακωβο Ριζο-Νερουλο, υπουργο Εξωτερικων, Χανια, 15/27 Δεκεμβριου 1842).
Τονιζει στη συνεχεια(παραπομπη 3 της σελιδας 15), σχετικα με το Αριστειο του Αγωνα, πως με ψηφισμα της η Εθνοσυνελευση του 1844, οριζε οτι κανενας δεν ειχε δικαιωμα να το φερει, εαν εως το τελος του 1844, δεν ειχε κλεισει τα 30 του χρονια και παραπεμπει στο κειμενο του Οδυσσεα Δημητρακοπουλου, “Δυο οθωμανικα εγγραφα για τον πατερα του Βενιζελου”, το οποιο περιλαμβανεται στο συλλογικο εργο “Μελετηματα γυρω απο τον Βενιζελο και την εποχη του”. Σχολιαζει στη συνεχεια, πως ακομη και αν υποθεσουμε οτι ο 5ετης(συμφωνα με τα παραπανω στοιχεια) κατα την εναρξη της Επαναστασεως, Κυριακος Βενιζελος συμμετειχε οντως στον Αγωνα, δεν θα μπορουσε να παρει το Αριστειο εφοσον το 1844 δεν ειχε συμπληρωσει τα 30 ετη. Σχολιαζει τελος πως “Ειναι περιττο να επισημανθει οτι στις διαφορες αρχειακες συλλογες εγγραφων του Ελευθεριου Βενιζελου η των σχετικων με αυτον δεν εχει εως σημερα βρεθει ουτε το εν λογω αριστειο ουτε, βεβαια, το σχετικο διπλωμα”.
Με βαση λοιπον αυτα τα δεδομενα και με βαση το κειμενο που παραθεσατε παραπανω σχετικα με την απονομη του συγκεκριμενου Αριστειου στον Κυριακο Βενιζελο, προκυπτουν κατ’εμε, τα εξης ερωτηματα.
1) Υπαρχει καποιο αποδεικτικο στοιχειο που να ανατρεπει τον ισχυρισμο Μιχαλοπουλου πως ο Κ. Βενιζελος γεννηθηκε το 1816, αρα να εχει γεννηθει παλαιοτερα και επομενως να ειχε συμπληρωσει τα 30 του ετη το 1844;
2) Ασχετως της ηλικιας του Κ. Βενιζελου, μηπως ειναι ανακριβης η αναφορα του Μιχαλοπουλου(με παραπομπη στον Δημητρακοπουλο) σχετικα με την προυποθεση συμπληρωσεως των 30 ετων εως το 1844, προκειμενου καποιος να παρει το Αριστειο;
3) Το κειμενο που παραθεσατε, το οποιο περιεχει την αποφαση του υπουργου Στρατιωτικων για απονομη του Αριστειου στον Κ. Βενιζελο, το βρηκατε σε καποια επισημη συλλογη εγγραφων; Αν ναι, ανατρεπεται σιγουρα ο ισχυρισμος Μιχαλοπουλου οτι αυτο δεν εχει βρεθει πουθενα. Αν οχι, υποθετω οτι το βρηκατε να το αναφερει σε βιβλιο του καποιος συγγραφεας. Το ερωτημα ειναι, ο συγγραφεας αυτος παραθετει φωτοτυπια η φωτογραφια αυτου του εγγραφου(αρα αυξανεται η πιθανοτητα να υφισταται το εγγραφο) η απλως το αναφερει ως κειμενο(αρα λειπει η αποδειξη υπαρξης του);
4) Υπαρχει αραγε η πιθανοτητα ο Κ. Βενιζελος να ειχε παρει οντως το Αριστειο αυτο ακομα και αν δεν πληρουσε τις προυποθεσεις, λογω καποιας ισχυρης πολιτικης γνωριμιας που ενδεχομενως να τον βοηθησε σε αυτο το θεμα;
Εν αναμονη της απαντησεως σας.