«…τους είπα κόψτε τα σκοινιά
που με κρατάνε δεμένο
στην έσχατη όχθη
όρια δεν έχω
μήτ’ έσχατη όχθη»
Από τη συλλογή Aσματα του Μιχιάρ του Δαμασκηνού
Ο Aδωνης-ψευδώνυμο του Αλί Άχμαντ Σαΐντ Εσμπέρ- είναι ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή Aραβες ποιητές. Γεννήθηκε το 1930 στη Συρία, στην περιοχή της Λαοδικείας και μεγάλωσε σε πολύτεκνη αγροτική οικογένεια.
O Αλί ως πρωτότοκος καθημερινά απασχολείται στα χωράφια, αφού δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα να πάει σχολείο. Αποστηθίζει αραβική ποίηση, αποσπάσματα από το Κοράνι και στα δεκατέσσερά του χρόνια αποφασιστικά διαβαίνει τα γραμμένα και προχωρεί σε πράξη πρώιμου ποιητικού ήθους απαγγέλλοντας ενώπιον του πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας της Συρίας που τότε περιόδευε στη Λαοδικεία. Ο νεαρός Αλί για να ευοδωθεί το εγχείρημά του, διένυσε μεγάλη χιλιομετρική απόσταση, απέκρουσε τις διαφωνίες του πατέρα του, αψήφησε τους αστυνομικούς που τον έδιωχναν κι εντέλει σε μέρος αφύλαχτο κατάφερε και παρουσιάστηκε στον Πρόεδρο και του αφιέρωσε μία κασίντα*. Ο Πρόεδρος καταγοητευμένος τον ρωτά τι δώρο θα ήθελε και εκείνος του ζητά να εγγραφεί σε σχολείο. Η επιθυμία του υλοποιείται άμεσα∙ εγγράφεται σε γαλλικό σχολείο στο Ταρτούς και αργότερα στο κρατικό λύκειο της Λαοδικείας. Σε πέντε χρόνια ολοκληρώθηκε η κατώτερη και μέση εκπαίδευση του. Τώρα με όχημα την αραβική και τη γαλλική γλώσσα θα ανηφορίσει στον δρόμο της ποίησης.
Στα δεκαεφτά του υιοθετεί το ψευδώνυμο Άδωνης που έλκει την καταγωγή του απ’ όλη τη Μεσόγειο και σε ώριμη ηλικία θα ερμηνεύσει τις υποσυνείδητες συνιστώσες της επιλογής του: ‘’…προσδίδω σε αυτό το όνομα την ιδιότητα της ανανέωσης, της αναγέννησης. Εφόσον η ποίηση είναι μια αναγέννηση, όπως εξάλλου και η γραφή, τότε ο Άδωνης συμβολίζει αυτήν την πράξη.’’
Ο ποιητικός του λόγος εμπνέεται από την ελληνική μυθολογία, σμιλεμένος με εικόνες που αναπνέουν , μεστού πάθους και με τη διακριτή ιδιότητα, της προφητικής επίνοιας.
« Ερωτευμένος, κυλάω σαν πέτρα/ μες του Άδη τον ζόφο/κι όμως φεγγοβολώ/με τις μάγισσες θ’ ανταμωθούμε/στην κλίνη του παλιού θεού/άνεμοι που ταράζουν τη ζωή τα λόγια μου/σπινθήρες τ’ άσματά μου/είμαι η γλώσσα κάποιου ερχόμενου θεού/ο γητευτής του κουρνιαχτού. ( Ποίημα: ο Ορφέας , συλλογή ‘’Ο γητευτής του κουρνιαχτού’’)»
Ως Άραβας έχει αφετηρία την Ανατολή, αλλά επιθυμεί να ανήκει σε ολόκληρη την Ιστορία, να εμπεριέχει τη Δύση, να υπάρχει πέραν του Ισλάμ και των θρησκειών: ΄΄Το να είναι κανείς ποιητής επαναστάτης σημαίνει ότι είναι επαναστάτης στην τέχνη του. Η δημιουργία συνιστά μια πράξη επαναστατική, μια πράξη ανθρώπινη.΄΄ Ο λόγος του υπαινικτικός, μυστικός και αεικίνητος , επηρεασμένος από την αραβική στιχουργία του 7ου- 10ου αι, όταν άνθισε το έργο ποιητών – μυστικιστών που αρνήθηκαν την υποταγή στην όποια εξουσία. Έτσι ο Άδωνης οραματίζεται τολμηρές όψεις της ανθρώπινης περιπέτειας ,με βίωμα ισχυρό και μοναδικό που δεν θα μπορέσει εύκολα να δημιουργήσει σχολή-και καλύτερα έτσι-γιατί η αξία του βιώματος διαφυλάττεται στην μοναδικότητά του. Συνενώνει το ανθρώπινο με το ιερό και σπειροειδώς στρέφεται προς το παρελθόν για να προτείνει στο παρόν. « ‘Ελεγε ο Κάις: ντύθηκα τη Λάιλα/ κι έντυσα τον κόσμο/ και βλέποντάς τον είδα να σκεπάζει/τα μάγουλά του με φωτιά/να ξενυχτά στα δάση της, και να τραβά σε μάκρος το νυχτέρι/και βλέποντάς τον είδα να μαζεύει το φεγγάρι/με τη φούχτα από τις όχθες της αγρύπνιας. (Ποίημα Κάις , συλλογή Οι Αναλογίες και οι Αρχές)»
Σπούδασε φιλοσοφία και φιλολογία στη Δαμασκό. Φυλακίστηκε ένα χρόνο για την πολιτική του δράση και το 1956 παντρεύτηκε τη συμφοιτήτριά του Χαλιντά Σάλεχ με την οποία απέκτησαν δυο κόρες. Το 1957 ιδρύει με άλλους στη Βηρυτό την ομάδα Σιρ (Ποίηση) και εκδίδει ομώνυμο περιοδικό. Με σαφείς επιρροές από τους υπερρεαλιστές η ομάδα δημοσιεύει μανιφέστο όπου απαιτείται επαναξίωση της νεότερης αραβικής ποίησης με μεγαλύτερο άνοιγμα στη Δύση. Έτσι μεταφράζονται πολλά έργα όπως των Pound, Eliot, Bonnefoy, Claudel, Prevert, Lorca, Paz κ.ά. Το 1964 ιδρύει το περιοδικό Ορίζοντες και το 1968 το περιοδικό Στάσεις που παρά τις απαγορεύσεις κυκλοφορίας του, υπήρξε έως του τελευταίου τεύχους του ένα βήμα ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης.
Ο ποιητής με στιβαρό συναίσθημα και με επώδυνη λεκτική αφή αποκαλύπτει κοινωνικές πραγματικότητες. Θλίβεται και με τα κλειδιά του προσωπικού του ύφους μάς βάζει στην αγωνία του. Σημαδεύει κατευθείαν στην καρδιά –με μιαν αίσθηση μελαγχολίας της Ανατολής-μακριά από τάσεις διανοητισμού, με βιωμένο φιλοσοφικό στοχασμό που δεν διαλαλείται ,όμως πάλλεται μέσα στον στίχο.
«Ανάμεσα στα δουλοπρεπή βιβλία,/ μες στον τρούλο τον κίτρινο,/διάτρητη μιαν πόλη διακρίνω να πετά/ τείχη βλέπω μεταξωτά/ και σκοτωμένο ένα αστέρι/που λάμνει σε πράσινη κανάτα/ένα άγαλμα βλέπω από δάκρυα/από πήλινα συντρίμμια, και υποκλίσεις/ενώπιον του εμίρη.( ποίημα: Όραμα, συλλογή Ιράμ, η πόλη με τους κίονες)»
Η γυναίκα και η έρημος αποδίδονται ως καθοριστικές παρουσίες αποκάλυψης. Δίχως μάταιες περιγραφές, κομίζουν ερωτήματα που ο άντρας -ακολουθώντας την μυστικιστική παράδοση για να φτάσει στη γνώση του Θεού- πρέπει να τις διαβεί, αλλά και να δώσει απαντήσεις.
«….-Ποιο φως κλαίει κάτω από τα ματόκλαδά σου;/πού ήσουν;/Δεν της απάντησα. Η νύχτα ήτανε νομάδων καλύβα/τα λυχνάρια φυλή/κι εγώ, κάτισχνος ήλιος/κάτω, η γη μετάλλαξε τους λόφους της/ κι αντάμωσε ο πλανώμενος τον μακρινό δρόμο. ( ποίημα: Διάλογος, συλλογή Άσματα του Μιχιάρ του Δαμασκηνού)»
Το ποιητικό έργο του είναι εκτεταμένο, όπως και η συνεισφορά του στον δοκιμιακό λόγο. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού, της Γενεύης, και της Σορβόννης. Ζει στη Γαλλία και τον περασμένο Μάρτιο ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μια τιμή που οφείλαμε στον μεγάλο ποιητή που και σήμερα υποστηρίζει πως ο ελληνικός πολιτισμός είναι χοάνη ζωής.
Ο Άδωνης στα 89 του χρόνια με τη νιότη της ποίησής του-που είναι απαγορευμένη σε αρκετές αραβικές χώρες- ως εκφραστής της αραβικής αναγέννησης σφραγίζει τον καιρό του και:
« Ιδού, πορεύεται κάτω από τα χαλάσματα/στο χώρο του καινούργιου αλφάβητου/προσφέρει το ποίημά του στους βαριόθυμους ανέμους/αδρός σαν το χαλκό και γητευτής/γλώσσα που κυματίζει στα κατάρτια/ιππέας καθήμενος σε αλλόκοτες λέξεις… (ποίημα: Η νέα διαθήκη , συλλογή Άσματα του Μιχιάρ του Δαμασκηνού)
*κασίντα:η κατεξοχήν μορφή της αραβικής ποίησης που αναπτύχθηκε την προϊσλαμική εποχή ως ωδή.
