» …µέσα από τα µάτια του φίλου του Μ. Πολυβίου
Γεννήθηκε σε ένα σπίτι της οδού Βενιζέλου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, όµως λίγους µήνες µετά, η οικογένειά του µετακόµισε στη Μητροπολίτου Γενναδίου στην πλατεία ∆ικαστηρίων. Στην πόλη αυτή µεγάλωσε, σπούδασε, αγωνίστηκε και καταδικάστηκε για τις ιδέες του, αρχικά σε θάνατο αλλά αποφυλακίστηκε µετά από 2,5 χρόνια, έκανε οικογένεια και άσκησε το επάγγελµά του.
Φέτος, συµπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννηση του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925 – 2005).
Σε αυτήν την πόλη συνδέθηκε φιλικά µε τον Μίλτο Πολυβίου, ο οποίος µοιράστηκε, µιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, στιγµές από τη σχέση του µε τον άνθρωπο Μανόλη Αναγνωστάκη. «Τον γνώρισα στα τέλη του ‘69 µε αρχές ‘70. Ως φοιτητής έδειχνα κάποιο ενδιαφέρον για την ποίηση, και µια γνωστή µου που γνώριζε κι αυτόν, µε παρέπεµψε στο ιατρείο του, όπου πήγα και εκεί έγινε η πρώτη µας γνωριµία» θυµάται.
Μερικούς µήνες αργότερα, ο κ. Πολυβίου βοηθούσε στη διαµόρφωση ενός βιβλιοπωλείου που θα άνοιγαν κάποιοι φίλοι του στην οδό Χρυσοστόµου Σµύρνης. «Ακριβώς απέναντι ήταν (και εξακολουθεί να είναι) ένας φούρνος όπου πήγαινε ο Αναγνωστάκης και κάποια φορά, περνώντας µε είδε, µπήκε µέσα, πιάσαµε κουβέντα γνώρισε τους φίλους που το άνοιξαν και τελικά θέλησε να συµµετέχει και αυτός στο βιβλιοπωλείο» αναφέρει.
Από τότε η σύνδεσή τους έγινε πολύ στενή. Τον περιγράφει ως έναν άνθρωπο πολύ προσιτό, µειλίχιο, µε υπέροχο, αυτοσαρκαστικό και συχνά µαύρο χιούµορ, όµως γενικά µελαγχολικό. «Για όποιον ξέρει να διαβάζει την ποίησή του, η οποία θεωρείται κατεξοχήν πολιτική ποίηση, θα διαπιστώσει ότι πίσω από τα πολιτικά -ή τουλάχιστον µαζί µε αυτά- υφέρπει ο έρωτας» αναφέρει ο κ. Πολυβίου, τονίζοντας ότι για τον Αναγνωστάκη, τα βασικά θέµατα της ζωής ήταν ο έρωτας και ο θάνατος, θυµίζοντας πως ο ίδιος ο Αναγνωστάκης έχει δηλώσει: «Κατά καιρούς µ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νοµίζω ότι είµαι πολιτικός ποιητής. Είµαι ερωτικός και πολιτικός µαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο».
Το «βάρος» των νεκρών συντρόφων και «οι αυταπάτες της Αριστεράς»
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925. Σπούδασε στην Ιατρική και κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Το 1948 συνελήφθη για πολιτική δράση στο πανεπιστήµιο και τον Ιανουάριο του 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο. Μετά από δύο µετατροπές της θανατικής του ποινής, αρχικά σε ισόβια και εν συνεχεία σε διετή φυλάκιση, αποφυλακίστηκε στις 23 ∆εκεµβρίου του 1950, έχοντας συµπληρώσει 2,5 χρόνια φυλακισµένος. Τη διετία 1955-1956 ειδικεύτηκε στην Ακτινολογία στο Πανεπιστήµιο της Βιέννης και στη συνέχεια άσκησε το επάγγελµα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη.
Όπως λέει ο κ. Πολυβίου «δεν ήθελε να αναφέρεται σε προσωπικά θέµατα, ούτε και στην ποίησή του, πιο πολύ ήθελε να µιλάει για την εποχή που βίωσε, δηλαδή, εν τέλει, για την εποχή µέσα από την οποία βγήκε το έργο του». Τονίζει, ωστόσο, πως µε την πάροδο του χρόνου, αυτό άρχισε να αλλάζει. «Τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του, άρχισε να γίνεται πιο εξοµολογητικός και σε προσωπικό επίπεδο, προφανώς γιατί καταλάβαινε ότι το τέλος δεν µπορεί να είναι µακριά, και ήθελε κάποια πράγµατα να τα βγάλει από µέσα του και να τα πει σε κάποιον που εµπιστευόταν» αναφέρει.
«Αυτόν τον άνθρωπο τον βάραινε, όπως άλλωστε και τους άλλους συναγωνιστές του που επέζησαν, ότι αυτός ήταν τυχερός, που -αν και βρέθηκε µέσα στη δίνη των αγώνων της εποχής, τελικά χάρη σε κάποιες συγκυρίες επέζησε, ενώ άλλοι σύντροφοί του, µε τους οποίους ξεκίνησε µαζί, όχι» σηµειώνει ο αποδέκτης αυτών των εξοµολογήσεων.
«Αν και στρατευµένος ολόψυχα στην αντικατοχική αντίσταση και στο αριστερό κίνηµα, από πολύ νωρίς κατάλαβε τα αδιέξοδα και τις ψευδαισθήσεις των νεανικών οραµάτων του, ωστόσο αισθανόταν πάντα το βάρος των νεκρών συντρόφων» προσθέτει ο κ. Πολυβίου. Έτσι, αν και αρθρογραφούσε για χρόνια στην εφηµερίδα «Αυγή» και υπήρξε πολλές φορές σε εκλογές υποψήφιος της Ανανεωτικής Αριστεράς, όπως επισηµαίνει ο φίλος του, «έβλεπε τα αδιέξοδα και τις αυταπάτες, παρά ταύτα ένιωθε πως εξακολουθούσε να ανήκει σε αυτόν τον κόσµο µε τους αγώνες για δηµοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά σε πλήρη αντίθεση µε τα απολύτως ανελεύθερα και ολοκληρωτικά καθεστώτα που καπηλεύθηκαν τους αγώνες και τις θυσίες που είχαν γίνει».
Απόδειξη ηθικής τα είκοσι
χρόνια σιωπής
Ο συγκεντρωτικός τόµος των ποιηµάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη κυκλοφόρησε το 1971 και περιλαµβάνει 88 ποιήµατα γραµµένα από το 1941 έως το 1971. Το 1979 κυκλοφόρησε το «Περιθώριο ‘68-’69» και το 1992 το «ΥΓ.» «Από εκείνη τη χρονολογία κι έπειτα, όσον αφορά το λογοτεχνικό του έργο, δεν ενέδωσε στον πειρασµό της δηµοσιότητας και σιώπησε οριστικά, λέγοντας «Ό,τι ήταν να πω το είπα»» λέει ο κ. Πολυβίου, θυµίζοντας τα λόγια του ποιητή για την ποίησή του: «Είναι µια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. ∆εν µπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. ∆εν είµαι επαγγελµατίας ποιητής». «Αυτό είναι ύψιστη εντιµότητα. Εντιµότητα απέναντι στον εαυτό σου» υπογραµµίζει ο κ. Πολυβίου.
«Πραγµατολογικά στοιχεία
στο έργο του»
Ο Μίλτος Πολυβίου, στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις του µε τον Μανόλη Αναγνωστάκη, προσπαθούσε να πάρει όσο τον δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τα πρόσωπα και τις καταστάσεις, στα οποία αναφέρεται το έργο του. «Επειδή αυτό το πράγµα µε απασχολούσε, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να κάνω µια συστηµατική καταγραφή των εξοµολογήσεών του, έτσι εγώ τον ρωτούσα, αυτός απαντούσε και εγώ σηµείωνα» λέει ο κ. Πολυβίου. «Για να συµπληρωθεί η έρευνα, όταν για παράδειγµα έγραφε σε ένα του ποίηµα για κάποιον, τον ρωτούσα ποιο ήταν το πραγµατικό όνοµα του αναφερόµενου και στη συνέχεια έψαχνα να βρω στοιχεία γι’ αυτόν και γι’ αυτό που αναφέρεται. Αυτή τη δουλειά την άρχισα µόνον από προσωπικό ενδιαφέρον, χωρίς άλλο συγκεκριµένο στόχο. Αφού τελείωσα τη βασική καταγραφή, ήθελα να κάνω ακόµα µία συζήτηση για τη διευκρίνιση κάποιων σηµείων, όµως δεν πρόλαβα γιατί πέθανε» σηµειώνει.
Το κοµµάτι των σχολίων του κ. Πολυβίου για το βιβλίο του ποιητή «Το Περιθώριο 68-69» δηµοσιεύτηκε πριν από χρόνια στο περιοδικό «Φιλόλογος», ενώ η έρευνα για το σύνολο του έργου του ποιητή, θα κυκλοφορήσει σύντοµα µε τον τίτλο: «Πραγµατολογικά σχόλια στο έργο του Μανώλη Αναγνωστάκη».
Το πρώτο «µνηµόσυνο» στον φίλο του, ο κ. Πολυβίου το έκανε δέκα χρόνια µετά τον θάνατό του, όταν, µετά από δική του πρόταση, το µικρό πλάτωµα που βρίσκεται στη συµβολή των οδών Φιλίππου, Αµύντα και Πλάτωνος, ονοµάστηκε Πλατεία Μανόλη Αναγνωστάκη. «Το τρίστρατο αυτό είναι στο ενδιάµεσο της απόστασης από το σπίτι του και το Πειραµατικό Γυµνάσιο όπου πήγαινε, δηλαδή ένα µέρος απ’ όπου περνούσε κάθε µέρα. ∆εν είχε όνοµα έως τότε, οπότε δεν θα δηµιουργούσε πρόβληµα µετονοµασίας. Κάποιες φορές όµως σκέφτοµαι ότι µάλλον τον αδίκησα, γιατί θα του άξιζε να δοθεί το όνοµά του σε κάτι µεγαλύτερο» καταλήγει ο Μίλτος Πολυβίου.
