«Οι στίχοι γράφονται με ταραχή, δεν είναι παιξεγέλασε η ψυχή».
ΠΟΙΗΤΙΚΗ
Οι στίχοι γράφονται με ταραχή,/δεν είναι παιξεγέλασε η ψυχή./Μια σκέψη για να πιάσεις ή μια λέξη, μπορεί να καρτερείς όσο να φέξει./Και πριν απ’ όλα ο πόνος, πρώτη αρχή,/ αυτός θα στέκει να καλοναρχεί∙/πρέπει να μείνεις άλαλος πεντέξι/φορές μπρος στο είδωλό σου για να στρέξει./Στο ποίημα θα ‘ναι η ίδια σου η καρδιά/που θα ξοφλά πρωτότυπα το κρίμα/δεμένη σαν καταδίκη στη ρίμα./Κι αφού με της εντέλειας τα κλειδιά/την ασφαλίσεις , πάρ’ τηνε και δος τη/χάρισμα σ’ όποιον όποιον αναγνώστη .(ποίηση Γ. Κοτζιούλα).
Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΤΖΙΟΥΛΑΣ ανήκει στους ποιητές του Μεσοπολέμου. Γεννήθηκε στην Πλατανούσα των Τζουμέρκων όπου και τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Συνέχισε φοιτώντας στο Σχολαρχείο στο Καλέντζι των Ιωαννίνων και στο Γυμνάσιο στην Άρτα. Εγγράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ συγχρόνως εργαζόταν ως διορθωτής, μεταφραστής και προγυμναστής. Παρά τις ποικίλες αντιξοότητες μπόρεσε να λάβει το πτυχίο του, όμως δυστυχώς αρρώστησε από τη μάστιγα της εποχής του, τη φυματίωση. Νοσηλεύθηκε σε σανατόρια και για μεγάλα διαστήματα έζησε σε καλύβες στην Πάρνηθα και στην Πεντέλη αναζητώντας τον καθαρό αέρα του δάσους. Η περίπτωσή του θυμίζει την τραγική ζωή του επίσης φυματικού ποιητή Ζώτου (ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ 5-10-2020 –Μίνως Μ. Ζώτος ο γλυκύς και θλιμμένος ποιητής από το Μεσολόγγι). Στην περιπέτεια της ζωής του φιλοξενήθηκε συχνά από φίλους, όταν ήταν -λόγω δυσχερειών- άστεγος. Στην Κατοχή έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση ακολουθώντας τον Άρη Βελουχιώτη. Το 1945 επιστρέφει στην Αθήνα κι εργάζεται σκληρά. Από τον γάμο του αποκτά έναν γιό, αλλά η επιδείνωση της υγείας του τον οδηγεί πρόωρα στον θάνατο το 1956.
ΤΗΣ ΕΞΟΧΗΣ
Μπορεί να τα στερώ από τίποτε αλεπούδες,/αλλά μου αρέσουνε τα κούμαρα πολύ/και σκύβοντας μαζώνω σύριζα στις φλούδες/που σκάσαν από τον κορμό τον κανελή./Μόνο ζουλάπια εδώ τρυπώνουν ή πουλάκι που του’ λειψε η καλοκαιριάτικη τροφή./Πήρε να βρέχει τώρα, δρόσισε λιγάκι-το ζώδιο άλλαξε, που λένε κι οι σοφοί./Χωρίς να με σκοτίζει εμένα για το γένι/που το’ χω αφήσει μια βδομάδα, τριγυρνώ/στην εξοχή μου πάλι την αγαπημένη/με το μαβύ κατά το σούρουπο βουνό./Τι να ζηλέψω απ’ τις σπουδαίες μεγαλοπόλεις/ όπου πληρώνεις αρμυρά το καθετί;/Δεν ήμουν έμπορας εκεί ούτε καπνοπώλης:/με τον αέρα ζούσα, τύπος ποιητή.
Ακολουθεί μικρό απόσπασμα από τη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ τχ.703, 15/10/1956 σς.1439-1440 , δημοσίευση-νεκρολογία του Μ. Δ. Στασινόπουλου: ‘’ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ’’
‘’Τα καλοκαίρια τριγύριζε άστεγος στην Πάρνηθα. Τις νύχτες, ακόμη και τις παγερές, κοιμόταν κάτω απόνα έλατο, με μια κουβέρτα, που δανειζόταν πότε από εδώ, πότε από εκεί. Στην κατοχή, τον είχα χάσει… ως που, καιρό αρκετά μετά το κίνημα του Δεκεμβρίου, είδα στα περίπτερα κρεμασμένο ένα φυλλάδιο δικό του, που ήταν η νεκρολογία του Άρη Βελουχιώτη .Ύστερα από λίγο καιρό, δημοσίευσα στη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ ένα ποίημά μου με τον τίτλο ‘’ΧΑΛΑΣΜΟΣ’’. Εκεί ήταν κι αυτή η στροφή: ‘’Οι νέοι οι αγνοί, που τόσο είχαμε νιώσει, τον κεραυνό στα χέρια έχουνε πάρει./Κι ο άκακος ‘’γιός του φτωχού ταχυδρόμου’’ γράφει τον επικήδειο του Άρη.’’….. δε μου είχαν φύγει ποτέ από τη μνήμη οι παλιοί στίχοι του Κοτζιούλα, όπου έγραφε αποτεινόμενος προς τον εαυτό του: ‘’Μες στη μεγάλη πρωτεύουσα,/γιε του φτωχού ταχυδρόμου,/μέσα στους κάλπηδες πούπεσες/τάχασες όλα.’’ Αλλά ο ‘’γιός του φτωχού ταχυδρόμου’’, που, κρυμμένος στη γωνιά του σαν το αγρίμι (τι αγαθό και παράξενο αγρίμι!) τα διάβαζε και τα παρακολουθούσε όλα… και, να, ένα πρωί, τον βρίσκω στον δρόμο… μούσφιξε το χέρι ….κι αμέσως μου είπε…. –‘Ε, βέβαια, συγκινήθηκα που με θυμήθηκες, και μάλιστα και τα λόγια του στίχου μου…’’
Ο Γιώργος Κοτζιούλας κυρίως ασχολήθηκε με την ποίηση. Η ποίησή του βιωματική και συναισθηματική επαναλαμβάνει συχνά μιαν άδολη ανθρωπιά στη στιχουργία του που παραμένει προσηλωμένη στην ομοιοκαταληξία δίχως νεωτερικές εκφάνσεις. Κρατώντας στη θεματολογία του το μοτίβο ενός πληγωμένου μποεμισμού μάς θυμίζει κάποια ποιήματα του Σαραντάρη. Μόνο που ο Κοτζιούλας αυτό το μοτίβο το διοχετεύει σε κοινωνική καταγγελία μέσα από την αριστερή ιδεολογία του. Και βέβαια το εκφράζει με παιδική αθωότητα και με την απόσυρσή του, αποζητώντας καταφύγιο στη φύση. Εκκεντρικός , γνήσιος ιδεολόγος , σπάνια περίπτωση ανθρώπου και ποιητή.
ΑΔΥΝΑΜΙΑ
‘’Αν ο καλός μου ο πατερούλης μου’ χε αφήκει/τίποτε χτήματα καλά, κάνα τσιφλίκι,/δε θα ήμουν έτσι. Τ’ αφεντόπουλο του τόπου/γνωρίζεται κι απ’ τα σημάδια του προσώπου./Θα μύριζε όλο ευγένεια τ’ όνομα Κοτζιούλας,/καρφί στο νου κάθε φτωχιάς κι αρχοντοπούλας …’’
Με εύθραυστη υγεία βγαίνει στο βουνό και συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του λαϊκού Θεάτρου του Βουνού. Ποιητικές συλλογές του: Εφήμερα, Σιγανή φωτιά, Η Δεύτερη ζωή, Ο γρίφος, Τρία ποιήματα προπολεμικά, Ο Άρης, Οι πρώτοι του Αγώνα, Φυγή στη Φύση, Ηπειρώτικα. Πεζά: Το κακό συναπάντημα κι άλλα διηγήματα, Θεσσαλικό παζάρι .Μελέτες: Ο Στρατής Μυριβήλης κι η πολεμική λογοτεχνία, Πού τραβάει η ποίηση; Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησαν σε τρεις τόμους τα Άπαντά του (εκδόσεις Δίφρος) και το αυτοβιογραφικό ‘’Όταν ήμουν με τον Άρη’’ και ‘’Το θέατρο στα βουνά’’ από τις εκδόσεις Θεμέλιο, ‘’Πικρή Ζωή και άλλα πεζογραφήματα’’ Δρόμων 2014, ‘’Ο Γιώργος Κοτζιούλας μεταφράζει και σχολιάζει αρχαίους Έλληνες ποιητές’’ Οδυσσέας, 2015,’’Με τον κόμπο στον λαιμό και άλλα διηγήματα’’Δρόμων, 2018, ‘’Αντάρτες’’ Ασίνη 2019,’’Κριτικά Α’-Η ασυλία του πνεύματος, Δρόμων 2020, ‘’Κριτικά Β’΄-Μορφές του πνεύματος’’, Δρόμων 2020 ‘’κ.α
Συνεργάστηκε και με περιοδικά κι εφημερίδες χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Γ. Ανέμης. Πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1926 στο περιοδικό Μπουκέτο.
ΚΑΡΙΚΑΤΟΥΡΑ
Το πρόσωπό του το’ χει πάντα σκοτεινό,/σε ξένα χέρια σάμπως να’ ξαινε, ορφανό./Καμιά φορά τινάζει απότομα τα φρύδια,/μην άλλαζε έκφραση∙μα τίποτε, μέν’ ίδια./Ή κρεμασμένος από τίποτε κλαδιά/είτε όλος φόβους, με το χέρι στην καρδιά,/μην τον λυπάσαι ούτε να πάς αποκοντά του∙/αυτά που κάνει είναι τερτίπια του θανάτου./Κάμποσες στάλες έχει στο αίμα του παλιές,/οι πίκρες από κει κρατούν κι οι ανεμελιές./Να’ ταν αργότερα απ’ τον κόσμο να περάσει,/που θα’ χε νεύρα ατσάλινα, άλλη κράση!/Αυτός δεν είμ’ εγώ, ποιος λέει πώς είμ’ εγώ;/Στο λόγγο μπαίνω και μπεκάτσες κυνηγώ./-Είν’ ένας νέος του περασμένου αιώνα,/που δεν τον ήθελε η αθλία η Δυσδαιμόνα.
ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ τον Νοέμβρη του 2023 και δυο πόλεμοι μαίνονται στη γειτονιά μας. Κι ίσως εμείς διάγουμε βίον κοινωνικής αμεριμνησίας. Το πολιτικό μας τοπίο όμως διατελεί εν συγχύσει αφού οι ιδεολογίες πλέον συμπλέκονται επικίνδυνα και σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργούν ψευδεπίγραφα. Και γιατί οι ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ αναζήτησαν τον ποιητή Γιώργο Κοτζιούλα;
Μέσα στη θολούρα προθέσεων συστηματικής προβολής ηγετικών(;), πολιτικών(;) και πολιτιστικών(;) προτύπων που στιγμή δεν εγκαταλείπουν τον κομφορμιστικό ευδαιμονισμό τους, ΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ αναζήτησαν την περίπτωση ενός λησμονημένου αντικομφορμιστή ιδεολόγου ποιητή που δεν εξαργύρωσε ποτέ και με τίποτα την ελεύθερη κοινωνική στάση του. Βγήκε στο βουνό όπως και τόσοι άλλοι κι επιστρέφοντας αγωνίστηκε ξανά για την επιβίωση κρατώντας ακέραιη κι αδιάφθορη τη ψυχή του. Μήπως έχουμε ανάγκη από ανιδιοτελείς πεισματάρηδες ιδεολόγους στη ζωή , στην τέχνη και στα γράμματα; Μήπως έχουμε ανάγκη από καθαρό άνεμο που θα φυσήσει μακριά το δήθεν και την πρόδηλη υποκρισία;Μήπως ο άκρατος καταναλωτισμός της μεταπολιτευτικής Ελλάδας άμβλυνε τα κοινωνικο-πολιτικά αντανακλαστικά μας;
Ο Γιώργος Κοτζιούλας -όπως και άλλοι Έλληνες ομότεχνοί του εκείνα τα χρόνια- αντιμετώπισε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες ζωής κι απεβίωσε νωρίς. Όμως άφησε έργο μεγάλο και πρόσφορο ακόμη και σήμερα για μελέτες. Με αγωνιστική ορμή πήγε κόντρα στους ανάποδους ανέμους της εποχής και του πεπρωμένου του. Πορεύτηκε με παρήγορη συντροφιά ένα δικό του τραγούδι:
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
‘’Κρατώ μια θύμηση και πάω/με βήμα μετρημένο ωσότου/το χώμ’ αυτό που τ’ αγαπάω/με πάρει ολότελα δικό του./Κάθομαι λίγο στο προσήλιο/και βλέπω γύρω ξεχασμένα:/στο φωτεινό σου το βασίλειο/μ’ έκλεισες, ήλιε μου, και μένα!/Αύριο μεθαύριο ίσως θα’ μια/ένα λουλούδι, ένα χορτάρι,/μια φούχτα γης και θα κοιμάμαι/κάτου απ’ ασήμαντο λιθάρι./Μα τι με νοιάζει για ό,τι γράφει/η Μοίρα αργότερα να κάμει, αφού γιομίζω με χρυσάφι/την ανοιγμένη μου απαλάμη!’’
Αν δεν είχα κάνει μια τελευταία περιδιάβαση στο διαδίκτυο , το αφιέρωμα θα ολοκληρωνόταν δίχως την ακόλουθη θλιβερή επίγευση. Όμως η τελική αναζήτησή μου για περισσότερες πληροφορίες σχετικές με τον ποιητή με οδήγησε στην είδηση του πρόσφατου θανάτου του γιού του , του Κώστα Κοτζιούλα . Ο Κώστας Κοτζιούλας(1951-2023) δυστυχώς έφυγε από τη ζωή στις 23 Αυγούστου. Ήταν εξαίρετος φιλόλογος,χαρισματικός εκπαιδευτικός και ιδρυτής του Γυμνασίου μέσα στο Νοσοκομείο Παίδων ‘’Αγία Σοφία’’. Με αγωνιστικότητα και συνέπεια αφιέρωσε τη ζωή του στην εκπαίδευση και στην ανάδειξη του έργου του πατέρα του που τον έχασε μόλις στα πέντε του χρόνια κι ως φαίνεται ύστερα τον αναζητούσε στους δρόμους που άνοιγε η ποίησή του. Τώρα πατέρας και γιός συναντώνται στο φως του επέκεινα… Αιωνία τους η μνήμη!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: 1/2: Ο ποιητής /3:ο ποιητής με τον Άρη Βελουχιώτη/4/5/6: εκδόσεις /7: με τη σύζυγό του Ευμορφία Κηπουρού και τον γιό του Κώστα/8: στη Δεξαμενή το 1941. Διακρίνονται οι λογοτέχνες: (από αριστερά προς τα δεξιά): Γαλάτεια Καζαντζάκη , Γιώργος Κοτζιούλας , Σταύρος Τσακίρης , Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης και (πλάτη) Κώστας Βάρναλης./9: ανάμεσα στους συγγραφείς Κώστα Καλαντζή και Γεράσιμο Γρηγόρη. /////- Ποιήματα και βιογραφικές πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο ‘’Ελάσσονες ποιητές του Μεσοπολέμου’’ του Σωτήρη Τριβιζά –εκδόσεις Καστανιώτη////-Γιώργου Κοτζιούλα –ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ-Εκδόσεις Κείμενα 1980///-Επίσης αντλήθηκαν πληροφορίες και από τ.30 (ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA) όπου για τη ζωή και το έργο του ποιητή γράφει ο Κώστας Στεργιόπουλος
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Ανδρομάχη Εμμανουήλ Χουρδάκη είναι εκπαιδευτικός – φιλόλογος και Υπεύθυνη του Παραρτήματος Κισσάμου του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Χανίων. Αρθρογραφεί για θέματα λογοτεχνίας και προωθεί με δράσεις τη φιλαναγνωσία. Το 2018 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή της ‘’Τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης” και το 2020 το θεατρικό έργο της ‘’Φεύγουσα”από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς
Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή ποιητών.
Ευχαριστούμε για άλλο ένα πολύ επιτυχημένο άρθρο σας. Ο ποιητής Κοτζιούλας είναι από αυτούς που το παράδειγμα ζωής του δικαιολογούν την φιλοδοξία της ρομαντικής Αριστεράς για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη. Οι στίχοι που παραθέτετε από το ποίημα ΑΔΥΝΑΜΙΑ τα λένε όλα. Μιλάνε για το δράμα των φτωχόπαιδων από τα Τζουμέρκα (όπως ο φίλος και μέντοράς του συντοπίτης Τέλλος Αγρας), που το άγχος για καθημερινή επιβίωση ανταγωνίζεται τις πνευματικές ανησυχίες τους. Κι αυτό σε αντίθεση με κάποιους άλλους που η ζωή τα έφερε η ποιητική μούσα τους να ήταν πορφυρογέννητη. Ίσως έχει στο μυαλό του τον Προβελέγγιο όταν αναφέρεται σε “τσιφλίκια”. Τον Προβελέγγιο, η γνωριμία με τον οποίο δεν τον άφησε ανέγγιχτο όταν του πήρε την γνωστή συνέντευξη. Ευχαριστούμε που η στήλη σας δεν διστάζει να θίξει ζέοντα σημερινά θέματα, όπως η περιρρέουσα “καλή χαρά” εν μέσω κοσμογονικών πολεμικών γεγονότων (για μια ακόμη φορά). Οι ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ άλλωστε δεν λειτουργούν σε εργαστηριακό κενό. Αναμένουμε να μας γνωρίσετε και άλλους “τυρρανισμένους” ποιητές (π.χ. Μητσάκης) μέσα από τα ενδιαφέροντα αφιερώματα σας. Καλό κατευόδιο στους Κοτζιούλες. Υπάρχει άραγε διάδοχος;
Σας ευχαριστώ για τις πολύτιμες πληροφορίες σας για τη γνωριμία Κοτζιούλα-Προβελέγγιου- Άγρα.Οι λογοτέχνες εκείνης της εποχής επικοινωνούσαν δίχως όμως την υπερβολή των ημερών μας σε προβολή δημοσιων σχέσεων. Θα αναζητήσω υλικό και για τον Μητσάκη. Καλή συνέχεια και στο δικό σας ερευνητικό έργο! Με χαρά διαβάζω τις δημοσιεύσεις σας!