Ενα νέο μουσικό βιβλίο που αφορά την εκκλησιαστική μας μουσική, εκδόθηκε πρόσφατα στο Ηράκλειο, από την “Εταιρεία Ελληνικής Γλώσσας και Μουσικής” με συγγραφέα τον ακαταπόνητο ερευνητή της μουσικής, συγγραφέα, πρωτοψάλτη και καθηγητή της Α.Ε.Α.Η.Κ. Ανδρέα Γιακουμάκη, με γενικό τίτλο “Ο Ακάθιστος Υμνος”.
Το έργο που διακρίνεται από ιδιαίτερη καλλιέπεια και μεθοδικότητα στο περιεχόμενο, σκοπεύει να βοηθήσει, αρχικά τους σπουδαστές της εκκλησιαστικής μουσικής, για μία σωστή μουσική απόδοση του Ακαθίστου καθώς και τους ασίγητους τέττιγες της ψαλτικής τέχνης τους ψάλτες, που έχουν την ευκαιρία μέσα από την εργασία αυτή, να ψάλουν «από διφθέρας», προς χάριν της ομαδικής και ασματικής ψαλμώδησης, για την ορθότερη ερμηνεία της αγαπημένης ακολουθίας των φιλακόλουθων πιστών. Η Εταιρεία Ελληνικής Γλώσσας και Μουσικής, προέβει στην εν λόγω έκδοση, εγκαινιάζοντας μία σειρά εκδόσεων με τίτλο «Υμνολογικές πηγές και Μελέτες 1» και λειτουργεί στο Ηράκλειο με βασικό σκοπό τη μέριμνα για την εκμάθηση, τη φύλαξη, τη διάδοση και προβολή της ελληνικής γλώσσας και μουσικής στη διαχρονική τους μορφή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ως βασικών στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού.
Τα μελίσματα του έργου, έχουν τονιστεί εμμελώς (εφαρμόζοντας τη ρήση του Μ. Αθανασίου «τετύπωκεν εμμελώς τας ωδάς ψάλλεσθαι») από τον συγγραφέα σε έναν καλαίσθητο τόμο σχήματος 4ου, με μουσική σημειογραφική διχρωμία (στοιχείο που αποτελούσε, χειρόγραφη παράδοση της παλαιάς σημειογραφίας) που περιλαμβάνει εκτός από το προλογικό σημείωμα της Εταιρείας και τον πρόλογο του δημιουργού αφιερώνοντας το πόνημά του στους διδασκάλους του, όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει «τόνισα λοιπόν την ως άνω ακολουθία, όπως είναι φυσικό, με μουσικές θέσεις και φράσεις που παραπέμπουν στους διδασκάλους μου Δ. Παναγιωτόπουλο και Β. Νόνη, αξιοποιώντας έτσι τις μουσικές παρακαταθήκες που εκείνοι μου κληροδότησαν». Η ταπεινόφρονα αυτή αναφορά, αφενός μας θυμίζει τη φυσική συνέχεια και εξέλιξη της ψαλτικής τέχνης στα χίλια και πλέον χρόνια της ύπαρξής της, που η προφορική της παράδοση εξαρτήθηκε με συνέπεια και ευλάβεια, από τον διδάσκαλο στον μαθητή, και αφετέρου μας παραπέμπει υφολογικά στο μουσικό περιεχόμενο του έργου, με κύριο κριτήριο την κατά «μίμησιν του ψάλλειν» των θέσεων και των φράσεων των διδασκάλων του.
Στους προσημειωμένους προλόγους, ακολουθεί μια λίαν ενδιαφέρουσα εισαγωγή του ομοτίμου καθηγητού του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Θεοχάρη Δετοράκη με τίτλο «ο Ακάθιστος Ύμνος – σύντομη αναφορά στον περιλάλητο ύμνο». Εδώ ο μεγάλος πανεπιστημιακός διδάσκαλος επισημαίνει τη σπουδαιότητα του Ακαθίστου ως «μιας σπάνιας και χαρακτηριστικής έκφρασης της ελληνορθόδοξης λατρείας», παραθέτει και σχολιάζει θέματα που αφορούν τον ύμνο ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο, τη θεματική του οργάνωση, την ονομασία, το λειτουργικό τυπικό, τα χειρόγραφα και εκδόσεις, τα προβλήματα του χρόνου και του ποιητή κ.ά. στοιχεία απαραίτητα και πολύτιμα για τον αναγνώστη.
Αξιοσημείωτο εδώ, είναι να τονιστεί η πρωτοτυπία και η σπουδαιότητα των προλογικών σημειώσεων σε μουσικά βιβλία (στοιχείο σπάνιο των νεώτερων μουσικών εκδόσεων) καθώς έτσι επιτυγχάνεται η βαθύτερη μουσικολογική και φιλολογική γνώση του όλου περιεχομένου προς τους μελλοντικούς κατόχους της βίβλου. Ακολουθεί η τυπική διάταξη του μικρού Αποδείπνου καθώς και όλα τα αναγιγνωσκόμενα και ψαλλόμενα μέρη της ακολουθίας. Τα ψαλλόμενα μέλη είναι: α) Οι οκτώ ωδές του κανόνα, ποίημα του Ιωσήφ του Υμνογράφου, στην κλασική τους μελική ανάπτυξη με μερικές προσωπικές του συγγραφέως θέσεις, σε φράσεις όπως «ουρανών υψηλοτέρα», «χαίρε βάθος», «την άνω ζωήν» κ.ά. β) Το αργό δίχορο κοντάκιο «Τη Υπερμάχω» του Ραιδεστηνού καθώς και το σύντομο. γ) Οι στάσεις των χαιρετισμών -με τους οίκους (σε πεζό κείμενο), σε σελίδες στολισμένες και αγιογραφικά φιλοτεχνημένες για κάθε στάση, με τις λεπτομερείς παραστάσεις της εικόνας της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας (έργο του Γ. Καστροφύλακα 1748), δ) Οι Επωδοί των οίκων και τα Εφύμνια σε μελοποιήσεις διαφόρων διδασκάλων (Κουτσαρδάκη, Νόνη, Παναγιωτόπουλου κ.α) καθώς και μέλος «γλυκαίνον τα των ευσεβών αισθητήρια», του συγγραφέως ε) Άσπιλε αμόλυντε με την καταγραφή του ιδίου σε κλίτιον μέλος, στ) Την ωραιότητα και το προσταχθέν. Κρίθηκε απαραίτητο επίσης, να συμπεριληφθεί και η τυπική διάταξη του Ακαθίστου μετά του όρθρου.
Το τελευταίο μέρος του έργου, επισφραγίζεται με ένα σημαντικό παράρτημα, στοιχείο σπάνιο σε ομοειδείς μουσικές εκδόσεις. Πρόκειται για ένα μικρό δείγμα ενός ανέκδοτου και καλαίσθητου χειρόγραφου στη νέα αναλυτική γραφή, από τον πρώτο τόμο της Ανθολογίας ( 1818), του περίφημου θεωρητικού και κωδικογράφου του 19ου και 20ου αι., Απόστολου Κώνστα του Χίου (κωδ. αρ. 1 Ιερά Μονή Πρέβελη φφ. 110r – 120r) . Ο συγγραφέας, έπειτα από έρευνα που πραγματοποίησε στη Μονή (η εργασία του παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο B’ International Congerence of the American Society of Byzantine Music and Hymnology), έκρινε σκόπιμο να παραθέσει τον κώδικα αυτό με αργά μαθήματα του Ακαθίστου, «μελουργηθέντα παρά τοις αρχαίοις», «…για να έχουμε προ οφθαλμών τις ρίζες μας» όπως αναφέρει. Ακολουθώντας ο συγγραφέας σταθερά την πατροπαράδοτη εκδοτική τακτική των έντυπων μουσικών βιβλίων, ως χρεωλύτης αρχαίων ωφελημάτων (24ος οίκος – Δ’ στάση), μας παραδίδει σήμερα, δένδρον αγλαόκαρπον, εξ ου τρέφονται οι πιστοί και μάλιστα οι ασματόφθογγοι ιεροψάλτες, διανθίζοντας έτσι τον ευρύ κατάλογο των κατά καιρών, από το 1820 και εντεύθεν εκδιδόμενων μουσικών βιβλίων.
Ιωάννης Καστρινάκης διδάσκων καθηγητής της Α.Ε.Α.Η.Κ. – καλλιτεχνικός δ/ντής του Ωδείου “Ι. Μανιουδάκης”
