» Deborah Levy (μτφρ. Αργυρώ Μαντογλου, εκδόσεις Gutenberg)
Το κείμενο αυτό αναβλήθηκε αρκετές φορές ως σήμερα. Τόσο κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, όσο και μετά το τέλος της, αμφιταλαντευόμουν έντονα μήπως είχα πέσει θύμα απάτης, μήπως το κριτήριο μου λέπτυνε. Η σκέψη αυτή υπονόμευε το αίσθημα αναγνωστικής απόλαυσης, παρότι ούτε μια στιγμή δεν σκέφτηκα να εναποθέσω το βιβλίο στη στοίβα με τα παρατημένα, καθώς η έλξη που μου ασκούσε ήταν έντονη, μου άρεσε, θέλω να πω, αυτό που διάβαζα, ανησυχούσα ωστόσο μήπως η ανάγνωση αποδειχτεί αντίστοιχη μιας επίσκεψης στην Ιδιωτική πινακοθήκη του Περέκ. Παρέδωσα στον χρόνο το χρίσμα. Και η ανάγνωση άντεξε, δεν έχασε τη λάμψη της. Ό,τι και αν έκανε η Λίβι, το έκανε καλά.
Να πώς έχουν τα πράγματα, Σαούλ Άντλερ: Ήμουν είκοσι τριών, λάτρευα το άγγιγμά σου, αλλά όταν πλησίαζε η δύση του ηλίου, εσύ είχες ήδη απομακρυνθεί από μένα και άρχιζες να ψάχνεις για κάτι άλλο. Όχι, να πώς έχουν τα πράγματα, Τζένιφερ Μορό: Σε λάτρευα νυχθημερόν, αλλά εσύ φοβόσουν την αγάπη μου, όμως κι εγώ φοβόμουν την αγάπη μου. Όχι, είπε εκείνη, φοβόμουν τη ζήλια σου, που ήταν μεγαλύτερη από την αγάπη σου. Προσοχή, Σαούλ Άντλερ. Προσοχή! Κοίτα αριστερά, κοίτα δεξιά, διάσχισε τον δρόμο και πέρνα στην απέναντι πλευρά.
Λονδίνο, 1988. Η Τζένιφερ θα φωτογραφίσει τον Σαούλ να διασχίζει, ως άλλο σκαθάρι, την Abbey Road κοντά στα στούντιο της EMI. Εκείνος, καθηγητής ιστορίας, πρόκειται να ταξιδέψει στο Ανατολικό Βερολίνο για έρευνα. Τη φωτογραφία την προόριζε για δώρο στην αδερφή του μεταφραστή του εκεί· εκείνη του είχε ζητήσει μια κονσέρβα ανανά. Ο Σαούλ, στον δρόμο για τη φωτογράφιση, άυπνος και αφηρημένος στις σκέψεις του σχετικά με ένα άρθρο που έγραφε για το πώς ο Στάλιν φλέρταρε γυναίκες πετώντας τους στο τραπέζι μπαλάκια από ψωμί, θα δείξει αναποφάσιστος σε μια κοντινή, άσημη διάβαση πεζών, το ανέβα κατέβα στο πεζοδρόμιο θα μπερδέψει τον επερχόμενο οδηγό με αποτέλεσμα μια μικρή αμυχή και έναν ελάχιστο λεκέ από αίμα. Σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, ο Σαούλ θα επιχειρήσει να διασχίσει τη διάσημη ριγέ επιφάνεια, ένα αυτοκίνητο θα τον παρασύρει. Καθώς συνέρχεται από το κώμα, το παρελθόν θα διαρραγεί και θα πλημμυρίσει άτακτα το παρόν.
Η σύγχυση αυτή αποτελεί το κεντρικό εύρημα της συγγραφέως, τον άξονα περιστροφής. Η ιδέα από μόνη της δεν είναι πρωτότυπη, η εξασθένιση της μνήμης, είτε από κάποιο ατύχημα, είτε εξαιτίας του εκφυλισμού της από το γήρας, και η απόπειρα ανασύνθεσης του παρελθόντος συναντώνται συχνά. Η πλέον κρίσιμη και καθοριστική απόφαση που παίρνει η Λίβι είναι η επιλογή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, η απόρριψη της επιλογής ενός παντογνώστη αφηγητή. Ο Σαούλ, λοιπόν, αφηγείται την ιστορία αυτή, είναι άλλωστε ο άνθρωπος που τα είδε όλα, ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας του συνόλου της ζωής του, μάρτυρας που ωστόσο αποδεικνύεται αναξιόπιστος απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Η επιλογή αυτή, σε συνδυασμό με τη σύγχυση της μνήμης, δικαιολογεί και επιβάλλει εν πολλοίς τον μεταμοντέρνο χαρακτήρα της κατασκευής. Επιτρέπει επίσης στη συγγραφέα να επενδύσει στην ονειρική ατμόσφαιρα και στον αποσπασματικό χαρακτήρα της αφήγησης, το υποκείμενο (και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται) της προσδίδει την απαιτούμενη αληθοφάνεια και πειστικότητα, μην αφήνοντας άψυχη την εγκεφαλική κατασκευή.
Ταυτόχρονα όμως, η επιλογή αυτή είναι που φέρνει την ανάγνωση απέναντι στην υποψία εξαπάτησης. Παρότι αποδεικνύεται λειτουργική και απαραίτητη για το τελικό αποτέλεσμα, δεν μοιάζει να δικαιολογείται επαρκώς η ανάγκη του αφηγητή να πει κατά αυτό τον τρόπο την ιστορία του. Δεν έχει έναν επιτακτικό χαρακτήρα η απόφασή του, που θα βοηθήσει στην υποδοχή της σύμβασης από την πλευρά του αναγνώστη. Ο αφηγητής μοιάζει με πιόνι στα χέρια της δημιουργού του, εκείνη του βάζει τις λέξεις στο στόμα. Έτσι, ένας φαύλος κύκλος δημιουργείται, στον οποίο το αφηγηματικό πρόσωπο εξυπηρετεί αλλά δεν δικαιολογείται, με αποτέλεσμα η εγκεφαλική κατασκευή που με μαεστρία, η αλήθεια είναι, εμψυχώνεται από την αφήγηση, ταυτόχρονα να αποκαλύπτεται ως τέτοια. Η συγγραφή έχει πολλά κοινά με την ταχυδακτυλουργική, λειτουργεί όσο και η σύμβαση της μαγείας, όταν η τεχνική υπερισχύσει, το συναίσθημα υποχωρεί.
Η αφήγηση του Σαούλ διαθέτει μια ψυχρότητα που έρχεται σε αντίστιξη με τον υποκειμενικό χαρακτήρα της. Αυτή η συναισθηματική στεγνότητα, η λεκτική αποτύπωση της αδυναμίας του μηχανισμού της μνήμης, αυτού του κενού που η σύγχυση γεννά, αποδεικνύεται καθοριστική, ίσως και σωτήρια για τη συνολική πρόσληψη του μυθιστορήματος. Η Λίβι δεν κατασκευάζει έναν θάλαμο συναισθηματικής υποδοχής για τον Σαούλ, εκεί που το θαύμα της ανάκαμψης θα λειτουργούσε ως ο μοναδικός καταλύτης και θα τον μετέτρεπε στο επίκεντρο του σύμπαντος, που άπαντες θα έσπευδαν να τον παρηγορήσουν και να τον εμψυχώσουν. Η συγγραφέας τον αφήνει μόνο του απέναντι στην πλημμύρα και τη σύγχυση, την ενδιαφέρει να αντικρίσει τα παιχνίδια του μυαλού, τις υποσυνείδητες επιθυμίες και τα ανικανοποίητα απωθημένα μιας ζωής, και αυτός είναι τελικά ο υποκειμενικός χαρακτήρας της αφήγησης και όχι το συναίσθημα ή η νοσταλγία, αλλά η αγωνία για το πώς έγιναν εν τέλει τα πράγματα, αγωνία κρυμμένη καλά πίσω από την επιθυμία για το πώς θα ήθελε να έχουν γίνει τα πράγματα, κρυμμένη με τη μορφή της βεβαιότητας, τώρα που αυτά τα τριάντα χρόνια δεν βαραίνουν όπως συνήθιζαν να κάνουν, τώρα που ο χρόνος έγινε ακόμα πιο σχετικός. Και σε αυτή την απόπειρα του Σαούλ να αποκτήσει σταθερές, να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά, η Λίβι συνεισφέρει με την ευφυή χρήση του λάιτ μοτίφ.
Η Λίβι πετυχαίνει να αποδώσει μια ολόκληρη εποχή, με τις αντιφάσεις και τη μυθολογία της, χωρίς να βαρύνει το μυθιστόρημά της, χωρίς να αποπροσανατολιστεί. Γράφει για τις κατασκευές της μνήμης, για την εκ φύσεως αδυναμία μας, για την ανάγκη μας στην αγάπη και τις παραλλαγές της, για τις άπειρες εκδοχές. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης δεν έπαψα να εικονοποιώ με βάση την φωτογραφία από το Blow up του Αντονιόνι, στο τέλος δε αυτής σκέφτηκα πως το μυθιστόρημα της Λίβι κάνει ένα ενδιαφέρον ζευγάρι με το πολύ πιο φιλόδοξο Apollokalypse του Φάλκνερ. Τελικά, και παρ’ όλες τις επιφυλάξεις, η γραφή της Λίβι διαθέτει την ικανή γοητεία να εντυπώσει στον αναγνώστη την ιστορία του Σαούλ και της Τζένιφερ.
