Ο άνθρωπος, η κανονικότητα, οι άλλοι

Εκείνο που δεν αλλάζει είναι η φύση του ανθρώπου. Αλλάζει η συμπεριφορά του λόγω του ότι διαθέτει τον νου, με τη βοήθεια του οποίου όχι μόνο διαχειρίζεται όσα του επιφυλάσσει η ζωή, αλλά και προχωρεί σε επιλογές είτε ως άτομο είτε ως σύνολο, οι οποίες έχουν άλλοτε μόνιμο και άλλοτε πρόσκαιρο χαρακτήρα – χωρίς να αλλοιώνουν την ανθρώπινη φύση. Το ότι εξάλλου «επικοινωνεί» με τους γύρω του είναι επίσης απόρροια φυσικών γνωρισμάτων του («κοινωνικό ον»). Και έχουν βέβαια ξεχωριστή σημασία η ποιότητα και η διάρκεια της επικοινωνίας, το πόσο ανθεκτική και ειλικρινής ως προς τα κίνητρά της είναι – ανεξάρτητα από τα μέσα με τα οποία πραγματοποιείται. Ως προς την «κανονικότητα», έννοια της οποίας έχει γίνει κατάχρηση τα τελευταία χρόνια για λόγους άσχετους με την ουσία της, ας θυμόμαστε ότι δεν είναι κάτι μόνιμο, σταθερό και σαφώς προσδιορισμένο: σχετίζεται με κάποιους «κανόνες», θετούς ή εθιμικούς, οι οποίοι μέσα στο χρόνο μεταβάλλονται και προσαρμόζονται στα δεδομένα κάθε εποχής, δηλαδή, κατά προέκταση, στην εν γένει στάση και στις εκάστοτε ανάγκες και επιλογές του ανθρώπου. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τους τυπικούς νόμους.

Μάλιστα, απλά για να αλλάξει η γενική κανονικότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας μόνημα δεν φτάνει η επίδραση μιας προσωρινής επιδημίας, χρειάζονται δεκαετίες μιας ολικής αλλαγής συνθηκών, Η κανονικότητα πάντως της φυσικής επικοινωνίας και της ελεύθερης κίνησης είναι τόσο κοντά στην φύση μας που ταυτίζεται με αυτό που λέτε: πως δεν αλλάζει η ανθρώπινη φύση. Την κανονικότητα αυτή την εδραιώσαμε στην Δύση μαζί με την Δημοκρατία και νομίζω πως σε αυτήν θα γυρίζουμε μετά από κάθε υποχρεωτικό παραστράτημα.

Αγαπητέ κ. Γ. Κιαγιά,
αυτήν τη φορά θα συμφωνήσω με τις απόψεις του κ. Γεωργίου Λουπάση κι ωστόσο μη θαρρείτε ότι εμείς οι άνθρωποι κατέχουμε την ΑΛΗΘΕΙΑ. Βέβαια, εσείς καλά κάνετε κι επιμένετε στις δικές σας απόψεις, σκέψεις και τοποθετήσεις, παρότι πολλές φορές εκφράζεστε με απόλυτο και κατηγορηματικό τρόπο, με ό.τι αυτό συνεπάγεται κι αντανακλά. Όμως, πάντα με θάρρος και παρρησία εκφράζετε στις απόψεις και τις δικές σας φιλοσοφικές σκέψεις κι αναζητήσεις και μάλιστα έχετε δηλώσει, ότι δεν δεσμεύεστε από τις απόψεις και τις τοποθετήσεις των άλλων, των έτερων, των συνανθρώπων μας. Εμείς οφείλομε να σεβαστούμε αυτό το μοναδικό, το ελεύθερο και διαφορετικό σας πρόσωπο: ωστόσο, για την ολοκλήρωση και την πραγμάτωση του αληθινού ανθρώπινου προσώπου μας χρειαζόμαστε τέσσερα [4] στοιχεία δομικά: Την Ελευθερία, την Ευχαριστία, την Κοινωνικότητα [να μοιραζόμαστε με τους άλλους] και την πνευματική ή συναισθηματική ωριμότητα. Ωστόσο, σας συγχαίρω για την καθαρότητα και την τόλμη των απόψεών σας που σίγουρα άπτονται και των πολλών εμπειρικών γνώσεών σας [βιώματα]. Αν διαβάσετε το σημερινό φύλλο των “Χ.Ν.” θα βρείτε ένα σπάνιο κοινωνικό άρθρο – δοκίμιο του εκλεκτού συνεργάτη κ. Γιάννη Βουρδουμπά, για την “Κοινωνία της Διακινδύνευσης”, επισημαίνοντας το ατελείωτο των κοινωνικών προβλημάτων και ζητημάτων. Όμως, όπως πάντα, εντυπωσιάζομαι με την πληρότητα και το ήθος του λόγου του φίλου κι εκλεκτού Φιλολόγου κ. Γεωργίου Λουπάση και είναι ευτύχημα για όλους μας που συνυπάρχουμε και συμβιώνουμε με τόσο σπουδαίους και χρήσιμους συνανθρώπους μας. Με εκτίμηση και φιλική αγάπη Γ. Καραγεωργίου, συντ/χος νομικός, κοινωνιολόγος, οικονομολόγος ΧΑΝΙΑ.

ΝΟΤΕ: Παρακαλώ διορθώστε τα όποια λαθάκια μου. Αντί “στις απόψεις”, διαβάστε το ορθόν: τις απόψεις[Αιτιατ]. Ευχαριστώ Γ.Κ.

Πολύ σωστά αυτά που γράφετε Κ. Λουπάση, αλλά δεν βλέπω αντίθεση σε αυτά που έγραψα εγώ. Πως μίλησα για επιστροφή σε μια κανονικότητα δεν σημαίνει πως θεωρώ αυτήν την κανονικότητα αμετάβλητη στο χρόνο. Επίσης έγραψα πως η επικοινωνία με τα ηλεκτρονικά μέσα είναι πολύτιμη, όπως την θεωρείται και εσείς, εκεί βέβαια που γίνεται ποιοτική χρήση. Όμως πιστεύω πως αυτή η επικοινωνία δεν έχει τον υπαρξιακό χαρακτήρα που έχει η φυσική παρουσία του ανθρώπου. Επικοινωνώ με φίλους μου στην Γερμανία, όπου έζησα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου, τακτικά μέσω σκάιπ. Πολύ ωραία και σημαντική επικοινωνία. Αλλά όταν πάω ο ίδιος στην Γερμανία ή όταν έρθουν αυτοί εδώ, και βρίσκονται μπροστά μου είναι σαν να είχα χρόνια να τους δω, όπως τότε που δεν υπήρχε το σκάιπ. Έχω επίσης φίλους στο εξωτερικό που τώρα με την επιδημία εργάζονται από το σπίτι από το λεγόμενο home office, στην αρχή τους άρεσε, τώρα είναι κοντά στην κατάθλιψη πρώτον γιατί δεν έχουν συνάδελφους κοντά τους και δεύτερον γιατί όλη τους η ζωή λαμβάνει χώρα στο σπίτι, δουλειά και ελεύθερος χρόνος στο ίδιο μοναχικό περιβάλλον καταντά εφιάλτης. Τι θέλω να πω με όλα αυτά; Πως πρέπει να προσέχουμε όταν μιλάμε για τον “καινούριο άνθρωπο” που θα ζει με τις συνθήκες που τάχα θα του επιβάλει η ψηφιακή εποχή. Υπάρχουν ανθρωπολογικές σταθερές που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Προσωπικά πιστεύω πως ναι, στο μέλλον θα απομακρυνθούμε κάπως από αυτές, αλλά όχι στον βαθμό που θα τις ακυρώσουμε, πιστεύω πως ο άνθρωπος δημιουργεί την κανονικότητα του και θα την δημιουργεί πάντα έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στην φύση του, στις ανάγκες του και στις επιθυμίες του.

Οι δύο έννοιες γύρω από τις οποίες περιστρέφονται οι κατατιθέμενες απόψεις είναι η «επικοινωνία» και η «κανονικότητα». Η πρώτη δηλώνει ενέργεια ή σύνολο ενεργειών, με τη δεύτερη επιχειρούμε να περιγράψουμε μια κατάσταση, σημαντική ψηφίδα της οποίας είναι και η επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους. Κοινό σημείο έχουν και το ότι μεταβάλλονται και (αναγκαστικά ή όχι) προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα που φέρνει η ζωή. Υπάρχει όμως και κάτι ουσιώδες που οδηγεί στη διάκριση της μιας έννοιας από την άλλη: η επικοινωνία (που παραμπέμπει στο «κοινόν», σε αυτό που μοιραζόμαστε, καθώς ανήκει σε όλους) είναι επακόλουθο ανάγκης φυσικής, όσο και αν αυτή η ανάγκη υπόκειται σε αλλαγές «τεχνικής» φύσεως, οι οποίες δεν επηρεάζουν την ουσία της. Σημαντικό είναι το ότι, επειδή πρόκειται για συστατικό της ανθρώπινης φύσης, λίγο πολύ όλοι οι άνθρωποι υποκύπτουν στην ανάγκη αυτή και αναλόγως ενεργούν. Η κανονικότητα, αντίθετα, ορίζεται από εξωτερικούς παράγοντες οι οποίοι δεν έχουν την ίδια αποδοχή από όλους τους ανθρώπους. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει ασάφεια ως προς το τι εννοούμε με τη συγκεκριμένη λέξη. Αυτό εκμεταλλεύονται κυρίως οι πολιτικοί, προκειμένου να δείξουν (αλλά δεν μπορούν και να αποδείξουν!) ότι αληθινή κανονικότητα είναι αυτή που προσβεύουν οι ίδιοι και όχι οι αντίπαλοί τους. Με βάση αυτήν την παρατήρηση, δεν μπορώ παρά να πω ότι εμείς οι «ακροατές» τους (όλοι δηλαδή…) γινόμαστε (έτσι τουλάχιστον νομίζουν) άθυρμα ταλαίπωρο και ταλαιπωρούμενο. Το μόνο που μας σώζει είναι με νηφαλιότητα και αξιοπρέπεια σύστοιχη με την αξία μας ως ανθρώπων, έλλογων όντων δηλαδή, να αρνούμαστε την αποδοχή κάθε σχετικού χαρακτηρισμού και στερεοτύπων που προσβάλλουν τη νοημοσύνη μας. Κύριε Κιαγιά, κύριε Καραγεωργίου, νομίζω πως, παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις μας, οι απόψεις μας συγκλίνουν. Σας ευχαριστώ, με την ελπίδα η ανταλλαγή τους να αποβεί χρήσιμη για όσους μας κάνουν την τιμή να τις διαβάζουν.

Αγαπητέ κ. Καραγεωργίου,νομίζω πως πάντα εκεί που εκφράζει ο άνθρωπος την άποψη του το κάνει κατηγορηματικά, για να οριοθετήσει την άποψη του απέναντι στις άλλες απόψεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα ακούσει και δεν θα μελετήσει και την άποψη του άλλου ανθρώπου, έτσι και εγώ διάβασα το αξιόλογο σχόλιο του κ. Λουπάση και κατάλαβα πως έτσι που έγραψα εγώ το κείμενο μου δεν ήταν αρκετά κατανοητό τι εννοούσα, και γι’ αυτό το λόγο το διευκρίνισα στην απάντηση μου προς τον κ. Λουπάση. Δεν νομίζω πάντως πως έχω ιδιαίτερα παράξενες απόψεις, προσπαθώ να τις βασίζω στον κοινό νου και όχι σε στερεότυπα και ιδεολογίες, αυτό ίσως τις κάνει να φαίνονται τολμηρές ή και παράξενες όταν τις δει κανείς δίπλα στις απόψεις του ρεύματος που κυριαρχεί και που δυστυχώς συχνά παραβιάζει την κοινή λογική γιατί αυτοί που το ακολουθούν δεν μπαίνουν στον κόπο να προσαρμόσουν τον κάθε προβληματισμό στο ιδιαίτερο του περιβάλλον.

Επιτρέψτε μου, κ. Κιαγιά, να σημειώσω τα εξής σχετικά με την «οριοθέτηση» των εκφερομένων απόψεων για την οποία κάματε λόγο. Πρόκειται, βέβαια, για τα επιχειρήματα με τα οποία προσπαθούμε να στηρίξουμε τη γνώμη μας. Και είναι αυτά τριών κατηγοριών: λογικά (στηριζόμενα στη λειτουργία του νου), συναισθηματικά (σχετιζόμενα με το το συναίσθημα είτε του πομπού είτε του δέκτη) και ηθικά (αναφερόμενα σε θέματα και πτυχές της ηθικής όπως αυτή ισχύει εν τόπω και εν χρόνω). Δεν επενεργούν όλα με τον ίδιο τρόπο, δεν έχουν την ίδια δύναμη και την ίδια διάρκεια. Η ζωή μάς έχει διδάξει ότι τα συναισθηματικά επιδρούν βιαίως,αλλά εξασθενούν και καταρρέουν εύκολα. Τα ηθικά πρέπει να βρουν σύμμαχο την αποδοχή ηθικών κανόνων, κάτι αβέβαιο. Τα λογικά είναι και τα πιο ισχυρά, με αντοχή στο χρόνο, δεν ενεργούν όμως με τρόπο άμεσο. Αυτά ασφαλώς τα έχουν υπόψη τους όσοι ζητούν την επιδοκιμασία των πολιτών (π. χ. στις εκλογές) και επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν τα κατά το συμφέρον τους πιο αποτελεσματικά. Εννοείται ότι για κάθε επιχείρημα είναι δυνατόν να υπάρχει και αντεπιχείρημα. Σε αυτές τις διεργασίες θεμελιώνεται η δημοκρατία, αλλά και για τους λόγους που εκτέθηκαν μέσω των γνωρισμάτων που έχουν τα επιχειρήματα είναι ευάλωτη και συχνά κακοποιείται από φαρισαίους και υποκριτές.

Κύριε Λουπάση, επιχειρήματα που δεν ακολουθούν την λογική δεν είναι επιχειρήματα. Μια συζήτηση για κοινωνικά θέματα που δεν έχει το συναίσθημα και μια κοινά αποδεχτή ηθική ως βάση δεν έχει νόημα. Για παράδειγμα: Όταν θέλουμε να πείσουμε κάποιον πως είναι σωστό πως θυσιάζουμε την ελευθερία μας για κάποιο διάστημα, του εξηγούμε λογικά πως πρέπει να περιωρίσουμε την ελευθερία της κίνησης για να μην μεταδίδουμε τον ιό. Αν όμως ο άλλος μας πει πως αυτοί που πάμε να προστατέψουμε δεν αξίζουν τόσες θυσίες διότι είναι γέροι και άρρωστοι, δεν θα μπορέσουμε να τον πείσουμε. Όλες μας οι απόψεις και επιλογές σε κοινωνικά θέματα βασίζονται στο συναίσθημα και στην ηθική. Δεν υπάρχει κανένας λογικός λόγος να σώσει ο ένας άνθρωπος τον άλλο, το κάνει καθαρά από αγάπη. Η λογική είναι ένα αδιάφορο εργαλείο που από μόνο του δεν οδηγεί πουθενά, εκτός στα μαθηματικά. Όταν κάνουμε ανάγνωση της ανθρώπινης πραγματικότητας, λογική, συναίσθημα και ηθική ( που σε τελευταία ανάλυση και αυτή έχει ως βάση της την υπερβατική πραγματικότητα της αγάπης για τον άλλο) λειτουργούν ως ενότητα. Βλέπετε, εγώ δεν είμαι καθόλου επιστημονικός τύπος, έχω παρατηρήσει πως οι επιστήμονες των επιστημών που ασχολούνται με τον άνθρωπο και με τον άνθρωπο στην κοινωνία, συχνά παγιδεύονται από τους όρους και τις θεωρίες της επιστήμης τους και αντίς να ακολουθούν μια ολική ανάγνωση χωρίς προϋποθέσεις του αντικείμενου που εξετάζουν παραστρατούν και χάνονται σε άσχετα μονοπάτια. Δεν ισχύει βέβαια για όλους τους επιστήμονες των επιστημών αυτών αυτό, υπάρχουν λίγοι που διατηρούν την καθαρή ματιά και που επωφελούνται και από τις ιδικές τους γνώσεις, πιστεύω πως ένας από αυτούς είστε κι’ εσείς, εγώ πάντως είμαι ένας απλός πολίτης που λέει όσο απλά μπορεί την γνώμη του σε θέματα που αφορούν την ζωή μας ως πολίτες. Επιστρατεύω την λογική μου, την εμπειρία μου, τις γνώσεις μου, το συναίσθημα μου, την κοινή μας ηθικη ( που δεν πιστεύω πως είναι τόσο ρευστή όσο μας λέει ο σχετικισμός ). Και εγώ ευχαριστώ εσάς και τον αγαπητό κύριο Καραγεωργίου για τον πολιτισμένο και φιλικό διάλογο.

Κύριε Κιαγιά, αν καλά κατάλαβα, με όσα γράψατε τελευταία,αν και φαίνεται πως διαφωνείτε με την περί επιχειρημάτων γνώμη μου, αποδέχεστε πως υπάρχει διάκρισή τους σε κατηγορίες με σαφή τα γνωρίσματά τους. Δεν έκαμα λόγο για το ποια είναι ή όχι «σωστά» αλλά για τα αποτελέσματα που έχουν. Είναι άλλο θέμα το αν κάποιος προκρίνει π. χ. το συναίσθημα έναντι της λογικής ή των ηθικών κανόνων. Είναι, επιπλέον, προφανές πως δεν υπάρχουν στεγανά – ίσα ίσα, πολλές φορές παραθέτουμε επιχειρήματα από τις τρεις κατηγορίες τα οποία συμπλέκονται και (πιστεύουμε ότι έτσι) ενισχύονται. Επειδή γράφετε ότι «επιχειρήματα που δεν ακολουθούν την λογική δεν είναι επιχειρήματα», θυμίζω την επισήμανσή μου για τη δύναμη της λογικής. Αλλά και τα έξω από λογική έχουν τη δική τους (μικρότερη) δύναμη. Αρκεῖ να σκεφτούμε πόσες σελίδες της Ιστορίας γράφτηκαν από ανθρώπους που ακολούθησαν την ώθηση που πήραν από αισθήματα φόβου ή αισιοδοξίας ή ελπίδας κλπ. Ασφαλώς πριν από τις αποφάσεις τους θα είχαν εξετάσει τα πράγματα με βάση τη λογική, αλλά… Καλό είναι επίσης να θυμηθούμε πόσες σελίδες επίσης της Ιστορίας με αρνητικό περιεχόμενο οφείλονται στο ότι οι άνθρωποι κινήθηκαν από τη λογική. Κάτι τελευταίο: η λογική έλεγε ότι ο Λεωνίδας δεν είχε καμιά τύχη απέναντι στον πολυάριθμο στρατό των Περσών – δεν την ακολούθησε. Το 1821 η λογική έλεγε να μη σηκώσουν οι ραγιάδες τα όπλα – έγινε το αντίθετο («ο κόσμος μάς έλεγε τρελούς…» διαβάζουμε σε Απομνημονεύματα). Ξέρουμε τα αποτελέσματα που υπήρξαν και στις δύο περιπτώσεις. Ίσως, τελικά, και εδώ όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος.