Ο Χριστός «σημάδεψε» την Κρήτη, την καθηγίασε και την κατέστησε αγιοτόκον και ηρωοτόκον. Η Κρήτη των θρύλων και των παραδόσεων, η Κρήτη η εκατόμπολις και θαλασσοκράτειρα, με τον πανάρχαιο και ένδοξο μινωικό πολιτισμό, μεταμορφώνεται σε χριστιανική και αναδεικνύει πλήθος αγίων μαρτύρων, οσίων, αναχωρητών και ερημιτών.
Οργανο της θείας βουλήσεως για την εδραίωση της χριστιανικής αλήθειας στην Κρήτη υπήρξε ο απόστολος Παύλος, ο οποίος όρισε τον Τίτο πρώτο επίσκοπο αυτής. Ο Τίτος ήταν ακόλουθος και συνεργός του Παύλου στο κήρυγμα του Ευαγγελίου, καθώς και ο Τιμόθεος, και είχε πατρίδα την Κρήτη, καταγόμενος εκ της βασιλικής οικογένειας του Μίνωος, σύμφωνα με τον Ζηνά που έγραψε τον βίο του (βλ. Συναξαρ. 25 Αυγούστου). Αυτός επρόκειτο να υλοποιήσει το όραμα του Παύλου για την ευρύτερη διάδοση του Ευαγγελίου στην Κρήτη, τη σύσταση Επισκόπων και τη στελέχωση της εν Κρήτη Εκκλησίας από ικανούς επισκόπους και πρεσβυτέρους.
Ο Παύλος φιλοξενήθηκε στην Κρήτη, προφανώς κατά θεία οικονομία, όταν κατά το ταξίδι του στη Ρώμη ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα επί δεκατέσσερις ημέρες και νύχτες και εκινδύνευσαν οι επιβαίνοντες στο πλοίο κατά το φοβερό εκείνο ναυάγιο. Με χαρά και αισιοδοξία αντίκρισαν τα Νότια της Κρήτης και προσάραξαν στους Καλούς Λιμένες, μέχρι να περάσει η μεγάλη κακοκαιρία. Έτσι είχε την ευκαιρία ο Παύλος να γνωρίσει την περιοχή αυτή και να επισκεφθεί την περίφημη πόλη Λασαία, που τώρα βλέπουμε μόνο τα ερείπια της, αλλά θαυμάζουμε τους ανεκτίμητους θησαυρούς από τους τάφους των βασιλέων της, όπως μας τις παρουσίασαν οι ανασκαφές των τελευταίων χρόνων. Ο Παύλος επέμενε να παραμείνουν περισσότερο στην Κρήτη, λόγω της κακοκαιρίας, αλλά έβρισκε αντίδραση από τον πλοιοκτήτη, ο οποίος φοβόταν μήπως καταστραφεί το φορτίο. (Πραξ. κζ’-κη’,10).
Ο Παύλος συγκινημένος αποχωρεί από την Κρήτη, χωρίς τη θέληση του, μπροστά στην επιμονή του κυβερνήτη του πλοίου και των συνεπιβαινόντων σ’ αυτό. Φαίνεται όμως στη συνέχεια πόσο δίκιο είχε, καθόσον λίγο μετά την αναχώρηση τους, και πριν ακόμη διέλθουν το ακρωτήριο Μάταλα, ξεσπά στο πλοίο ισχυρός ανεμοστρόβιλος και βορειοανατολικός τυφώνας, ο φοβερός «Ευροκλείδων», που ερχόταν ορμητικά από το όρος των θεών Ίδη.
Μακριά αντίκριζαν με καρδιοχτύπι το νησάκι Κλαύδη (Γαύδος) και αποκόμιζαν μια αμυδρά ελπίδα να προσορμίσουν σ’ αυτό, αν εκεί τους οδηγούσε ο άνεμος. Η όλη τους πορεία μέχρι τη Ρώμη ήταν περιπετειώδης και άκρως επικίνδυνη. Όμως ο Παύλος τους ενεθάρρυνε, ότι όλοι τους θα εσώζονταν, καθώς τον διαβεβαίωσε ο Χριστός ή ο άγγελος. Τους παρέθεσε μάλιστα τροφή για ενίσχυση των δυνάμεων τους. (Βλ. Joseph Holzner, Παύλος, Μεταφρ. τ. Αρχιεπ. Ιερώνυμου Α, έκδ. 16Η, Αθήνα 2001, σελ. 401 κ.ε.)
Οι Καλοί Λιμένες μας φέρουν στη σκέψη την παρουσία και τα πρώτα βήματα του Παύλου στην Κρήτη. Ήταν η πύλη εισόδου του Αποστόλου σ’ αυτήν, από όπου ο Τίτος θα άρχιζε το ιεραποστολικό του έργο. Το λιμάνι αυτό ήταν ένας πλατύς κόλπος που το έκλειναν δύο νησιά, όπου το ένα μέχρι και σήμερα έχει ένα εκκλησάκι του Αγίου Παύλου. Η παρουσία του Παύλου στα νότια της Κρήτης είχε μια ιδιαίτερη σημασία. Από εκεί αναπτύσσονται έντονα οι δραστηριότητες της Εκκλησίας, τοποθετείται ο Τίτος πρώτος Επίσκοπος Κρήτης στη Γόρτυνα, η οποία αναδεικνύεται σε Μητρόπολη της Μεγαλονήσου. Ο Τίτος είχε να επιτελέσει υψηλό έργο και μεγάλη αποστολή. Η Εκκλησία της Κρήτης ήταν πολύ νέα και δεν είχε ούτε καλή διάρθρωση ούτε πρεσβυτέριο. Οι ευρισκόμενοι εκεί Εβραίοι μισοχριστιανοί είχαν μετατρέψει τη θρησκεία σε επιχείρηση (Τιτ. α’ 11).
Ο Τίτος ήταν ο πλέον κατάλληλος για την καλή οργάνωση της Εκκλησίας της Κρήτης. Είχε αποσταλεί στα Ιεροσόλυμα από τον θείο του, ανθύπατο Κρήτης, για να εξαγγείλει όσα θαυμαστά θα άκουε και θα έβλεπε περί του Δεσπότου Χριστού. Εκεί ο Τίτος άκουσε για τη γέννηση του Χριστού, είδε τα θαύματα του, τα Πάθη, την Ταφή και την Ανάσταση, τη θεία Ανάληψη, την επιδημία του Πανάγιου Πνεύματος στους Αποστόλους και συναριθμείται στους 3.120 που πίστευσαν στον κύριο κατά τη διδασκαλία του Πέτρου (Συναξ. 25 Αυγούστου).
Ο Παύλος με επιστολή του καθοδηγεί τον Τίτο για την αποστολή και το έργο του. Ο Τίτος και ο Τιμόθεος είναι αντιπρόσωποι του Παύλου και ενεργούν σύμφωνα με την εντολή του.
Εκείνοι δικάζουν και διορίζουν πρεσβυτέρους και διακόνους. Υπάρχει το συμβούλιο των πρεσβυτέρων που λέγονται «επίσκοποι», από όπου αργότερα προέρχεται το επισκοπικό αξίωμα. Μέχρι τότε δεν υπήρχαν μόνιμοι επίσκοποι. Ο Παύλος δεν είχε δώσει ολοκληρωτική αυτονομία στις Εκκλησίες. Ο ίδιος αποτελεί τον ανώτερο πνευματικό ποιμένα, τον υπεράνω όλων Επίσκοπο της Εκκλησίας του Χριστού. Όλα εξακολουθούσαν να είναι «ιεραποστολή».
Ιεραποστολικά ενεργούσαν τότε ο Τίτος και ο Τιμόθεος. Δεν υπήρχαν ακόμη οι επισκοπικές περιφέρειες. Έτσι και ο Τίτος ενεργεί κατ’ εξουσιοδότηση και εντολή του Παύλου (Βλ. Παύλος, σελ. 472 κ.ε.). ο Παύλος επισημαίνει στον Τίτο, μεταξύ άλλων, να λάβει υπόψη του την ιδιαιτερότητα που υπάρχει στην Κρήτη και να διορθώσει τα κακώς έχοντα. Αναφέρει τον χαρακτηρισμό του Επιμενίδη: «Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί». «Η μαρτυρία αύτη εστίν αληθής» (Τιτ., 12, 13).
Δεν πρωτοείπε ο Παύλος τη φράση αυτή. Είναι του Επιμενίδη του Κρητός και την επαναλαμβάνει για να προσέχει ο Τίτος κυρίως τους εξ Ιουδαίων Κρήτες. Και συνεχίζει «μη προσέχοντες Ιουδαϊκοίς μύθοις και εντολές ανθρώπων αποστρεφομένων την αλήθειαν» (Τιτ. 14). Ο χαρακτηρισμός λοιπόν αυτός δεν αφορά όλους τους Κρήτες, εφόσον μάλιστα μεταξύ αυτών θα εύρει ο Τίτος τους κατάλληλους, για να γίνουν κληρικοί πρεσβύτεροι κι επίσκοποι. Αφορά μάλλον εκείνους τους Κρήτες που προέρχονται από τους Ιουδαίους, τους οποίους χαρακτηρίζει ανυπότακτους, ματαιολόγους και συσκοτιστές. Αυτή την ερμηνεία δίνει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και είναι αυθεντική (Βλ. Ε.Π.Ε. Ι. Χρυσοστόμου έργα, τομ. 24, Ομιλίες Β’ και Γ’). Είναι φανερό ότι ο Τίτος αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα εξαιτίας των μελών της τοπικής Εκκλησίας που προέρχονταν προφανώς από τον Ιουδαϊσμό, τα οποία όμως επέλυε με σύνεση κι επιτυχία. Ο Τίτος, πιστός στην εντολή του Παύλου, οργάνωσε τέλεια την Εκκλησία της Κρήτης, όπου κατέστησε επισκόπους και πρεσβυτέρους και «εν αυτή αποστολικώς διαπρέψας ανεπαύσατο εν Κυρίω», εν συνόλω εννενήκοντα τέσσερα έτη (Συναξ. 25 Αυγ.). Είναι ο πρώτος επίσκοπος και διαχρονικός Απόστολος της Κρήτης, του οποίου η Τιμία Κάρα υπάρχει στον εν Ηρακλείω Καθεδρικό του Ναό.
Η Γόρτυνα εξακολουθούσε επί αιώνες να είναι η Μητρόπολη Κρήτης και σώζεται ακόμη εκεί ένα τμήμα (το Ιερόν) του Παλαιού Ναού του Αγίου Τίτου. Ο ναός αυτός εορτάζει την Τρίτη του Διακαινησίμου ως εορτή Παναγίας της Κεράς για ιστορικούς λόγους, που σχετίζονται με την εποχή της εικονομαχίας. Σ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο τιμώνται και οι επί Δεκίου αθλήσαντες Δέκα Άγιοι Μάρτυρες στο ομώνυμο χωριό της Γόρτυνας. Την ίδια περιοχή είχε ως ορμητήριο και ο ισαπόστολος Όστος Νίκων ο Μετανοείτε, ο οποίος ήλθε στην Κρήτη, όταν την απελευθέρωσε από τους Άραβες το 961 μ.Χ. Ο Νικηφόρος Φωκάς, για να επιτελέσει μέγα ιεραποστολικό έργο και να επαναφέρει στον χριστιανισμό τους εξισλαμισθέντες κατοίκους.
Στην πόλη του Ηρακλείου τιμάται επάξια και ο Απόστολος των Εθνών Παύλος. Τα τελευταία χρόνια ανεπαλαιώθη και ανεκαινίσθη ο πλησίον του λιμένος ευρισκόμενος Μέγας ερειπωμένος Ενετικός Ναός των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, όπου κατά την εορτή τους πραγματοποιείται πολυήμερον θρησκευτικών εκδηλώσεων. Οι εορτές του Αγίου Τίτου (η κοίμηση και η ανακομιδή της Τιμίας Κάρας) γίνονται επίσης με λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια. Δίκαια καθιερώθηκε εσχάτως να ψάλλεται ανελλιπώς σε όλους τους ιερούς ναούς της Κρήτης το απολυτίκιο του πρώτου επισκόπου της Αποστόλου Τίτου: «Του Παύλου συνέκδημος και μαθητής γεγονώς, την Κρήτην κατηύγασας, Τίτε Απόστολε, την αίγλη των λόγων σου…»
