Ο Δασκαλογιάννης είμαστε εμείς*

Το 1725 γεννήθηκε ο Δασκαλογιάννης εδώ στην Ανώπολη, κάτω από την “κορφή του Θοδωρή’’ στα Λευκά Όρη, με το βλέμμα του στη θάλασσα.

H σημερινή επέτειος έχει αναγνωριστεί Παγκρήτια, (ΠΔ 34/2008), με τη Δημοτική Αρχή του Σήφη Λύκου και απώτερο στόχο την ίδρυση Μουσείου εδώ στην Ανώπολη, όπως αναφέρεται σε δημοσιεύματα της εποχής, ίσως σαν παράρτημα του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης.
Την πρώτη Κυριακή μετά τις 17 Ιουνίου γιορτάζουμε τον θάνατο του Εθνομάρτυρα όπως ενός Οσιομάρτυρα, όπως λέει ο Γερωνυμάκης Κανάκης για να ενισχύσει το επιχείρημα να τον θεωρούμε Άγιο. Ο Αντώνης Πλυμάκης προτείνει να δοθεί το όνομα του Δασκαλογιάννη στην κορυφή που θα καθιερωθεί η πανελλήνια ορειβατική συνάντηση κάθε χρόνο.
Βαριά η κληρονομιά του Δασκαλογιάννη.
Προσκύνησε τη γενέτειρά του το 1880, όταν πρωτόρθε στα Σφακιά ο ευεργέτης των Σφακίων Γεώργιος Ξενουδάκης και όταν πέρασε από την Ανώπολη το 1918 ο Μιχαήλ Δέφνερ διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκες, για τον Δασκαλογιάννη του μίλησαν, όπως γράφει στο Οδοιπορικό του στη Δυτική Κρήτη.
Ζωντανός θρύλος μέχρι σήμερα.
«Ήταν 17 Ιουνίου του 1771, το πρωί, όπως το έχει αποδώσει ελεύθερα, σύμφωνα όμως με την ιστορία και την παράδοση ο Νίκος Αγγελής στο βιβλίο του “Δασκαλογιάννης’’, όταν ο πασάς φώναξε ένα βάρβαρο Γιαννίτσαρο ειδικό στους βασανισμούς και του παράδωσε το Δάσκαλο. Τον πήραν, τον έσυραν στους δρόμους, φώναξαν, μαζεύτηκαν τα μπουλούκια απ’ όλες τις γειτονιές.
Άκουσαν οι Χριστιανοί τη βοή να σηκώνεται από τις τέσσερις άκρες της πολιτείας και μαντάλωσαν τα σπίτια τους.
Οι φονιάδες ξεκίνησαν για την πλατεία Ακ Μεϊντάν της ανατολικής πύλης του Μεγάλου Κάστρου. Ήρθαν μαραγκοί, έμπηξαν τέσσερις πασσάλους στο χώμα, κάρφωσαν σανίδες κι έκαναν ένα κάθισμα ψηλό.
-Γιάε που θα σε κάτσω, Δάσκαλε. Στο θρόνο, σαν το μητροπολίτη, έλεγε ο δήμιος.
Με τον φριχτό θάνατο που του ετοίμαζαν οι Τούρκοι, λογάριαζαν πως θα γελοιοποιούσαν τον πρώτο επαναστάτη της Κρήτης.
Αυτό το καταλάβαινε ο Δάσκαλος και μάζευε τη δύναμή του να δώσει την ύστερη μάχη.
Οταν τέλειωσε ο “θρόνος’’ τον σήκωσαν και τον κάθισαν επάνω. Του ‘δεσαν χέρια και πόδια. Του ‘δεσαν και το κορμί γερά να μην μπορεί να κινηθεί. Και σάλπισαν.
Τότε ήρθε ο Γιαννίτσαρος μ’ ένα ξυράφι στο χέρι. Ανέβηκε στο “θρόνο’’, άρπαξε τον μάρτυρα απ’ τα μαλλιά και άρχισε να τον γδέρνει, σιγά σιγά μαστορικά, σαν να τον ξύριζε. Έκοβε λουρίδες από το κεφάλι μέχρι το στήθος κι ύστερα άλλες προς την ωμοπλάτη.
Φρίκιασε ο όχλος να δει τέτοιο θέαμα. Πήδηξαν τα αίματα και γέμισαν τα χέρια των δήμιων. Ο “ειδικός’’ έπαιρνε τις λουρίδες και τις πετούσε πάνω στο πλήθος.
-Τζάμπα πετσί για τα στιβάνια σας!»
Γράφει ο Παπαδοπετράκης: “Περισσότερο από μισό αιώνα είχαν εδραιωθεί οι μωαμεθανοί στην Κρήτη το 1770, δείχνοντας σκληρότητα και θηριωδία σε όσους δεν ασπάζονταν το Κοράνι. Έβλεπαν οι Σφακιανοί που δεν ζούσαν αυτά τα δεινά, χωριά ολόκληρα γινότανε εξωμότες, χωρίς να μπορούν να κάνουν κάτι. Και πραγματικά όταν τους δόθηκε η περίσταση, δεν ολιγώρησαν του επιβαλλόμενου φιλανθρωπίας και πατριωτισμού καθήκοντος.
Ήταν εκείνη την εποχή ένας άντρας διάσημος, αρκετά πλούσιος, φιλόπατρης, φιλογενής και ακραία λάτρης της ελευθερίας. Έλεγε δακρύζοντας ότι θα εξαλειφθούν οι χριστιανοί σε 30- 40 χρόνια, εκτός των Σφακιανών αλλά και αυτοί θα είχαν την ίδια τύχη. Αυτά συζητούσε με άλλους πρόκριτους λες και είχαν αναλάβει την κηδεμονία της Κρήτης”.
Ο Γρηγόριος Παπαδοπετράκης, Επίσκοπος Ιεροσητείας, ήταν γεννημένος στα Σφακιά, δημοσίευσε το 1888 το βιβλίο του “Ιστορία των Σφακίων’’ που αποτελεί πολύτιμη πηγή για τα γεγονότα μαζί με το τραγούδι του μπάρμπα Μπατζελιου και το επίσημο αρχείο στο Ηράκλειο.
Λέγεται ότι μεροληπτεί, λόγος για τον οποίο τον επικαλούμαστε.
Λέει για τον Δασκαλογιάννη:
«Είχε τέσσερα τριίστια μεγάλα πλοία και ταξίδευε ως εμποροπλοίαρχος παντού στη Μεσόγειο, την Αδριατική, τον Εύξεινο Πόντο και μιλούσε Ελληνικά, Ιταλικά και Ρωσικά. Ήταν ο μόνος στην Κρήτη που φορούσε ευρωπαϊκή στολή και τον αποκαλούσαν ψαλιδόκολο. Μιλούσε με επιφανείς Ρώσους εμπόρους και πολιτικούς και ήξερε τα σχέδια των Τούρκων. Είχε βρεθεί στην Τεργέστη, τη Βενετία με ομογενείς και τον Θεόδωρο Ορλώφ για την υποκίνηση της Επανάστασης εναντίον των Τούρκων. Ο Δάσκαλος Ιωάννης αν και πλούσιος, φρόντιζε να αυξήσει την περιουσία του για τον μεγάλο σκοπό…»
“Νοικοκυραίος και κουζουλός’’, αμφισβήτησε τα λόγια του Καζαντζάκη, θα λέγαμε σήμερα.
Ο Μεγάλος Ρωσοτουρκικός Πόλεμος του 1768-1774 πυροδοτεί την επανάσταση στα Σφακιά και την Πελοπόννησο, καταλήγει σε νίκη των Ρώσων που αποτυπώνεται στη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Έτσι διαμορφώθηκε η διπλωματική βάση για περαιτέρω παρέμβαση στα εσωτερικά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δίνει ανεξιθρησκία, σημαία Οδησσού στα ελληνικά πλοία και μια ακμάζουσα ελληνική κοινότητα στην ευρύτερη περιοχή που σήμερα δοκιμάζεται από την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία.
Συνεχίζει ο Παπαδοπετράκης
Συνελθόντες αποφάσισαν με τη Ρωσία σύμμαχο να διακινδυνεύσουν.
«Μετά από αυτά προέβησαν στην εκλογή των ανωτέρων οπλαρχηγών του αγώνα, γιατί ήταν προσφιλής συνήθεια των Σφακιανών σε κάθε επανάσταση η εκλογή των αρχηγών που τους διάλεγαν οι μαχητές για να τους ακολουθήσουν.
Ο Δάσκαλος Ιωάννης από την οικογένεια των Βλάχων εκλέχτηκε παμψηφεί στρατάρχης και γενικός Διευθυντής των στρατιωτικών και πολεμικών δυνάμεων του αγώνα».
Λέει το νεοριζίτικο που συνθέτει ο Νίκος Κοπάσης.
«Χριστέ κι είντα νε η μάζωξη στα Ανώπολης, τον κάμπο, στο πέργυρο τ’ Αη Γιωργιού κι αρματοστολισμένη.
Θωρώ το Δάσκαλο Γιαννιό τον πρώτο καπετάνιο, και τσ’ αρχηγούς, τον Κούτσουπα, τον Μόρο, το Σκορδύλη, Το Χούρδο, τον Μανούσακα και τον Δασκαλογιώργη, τον Βολουδάκη, Βουρδουμπά, τον Πάτερο τον Γιώργη, και απού την Αράδαινα τον Μπουνατομανούσο.
Θωρώ και τον Πρωτόπαπα με τον Σταυρό στο χέρι, στο λάβαρο του σηκωμού να δίνει την ευχή του».
Κι αν ήταν δείγμα αυτοοργάνωσης και δημοκρατίας η εκλογή των αρχηγών, ήταν δείγμα στρατιωτικής ευφυίας του Δασκαλογιάννη το σώμα των Νυκτοπολεμιστών, οι εκατό νέοι Σφακιανοί που διάλεξε, τους πιο ζωηρούς γενναίους και γρήγορους σε ένα εφεδρικό σώμα με αρχηγό τον Γεωργακομάρκο, που ήταν άφοβος σαν το πατέρα του, διαβάζουμε. Οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν σώμα δαιμόνων, αφού κατεβαίνουν νύχτα στα τουρκικά χωριά και γύριζαν νύχτα αθέατοι, τρομοκρατώντας τους Τούρκους.
Στις 25 Μαρτίου 1770 σήκωσαν τις σημαίες, εδώ στην Ανώπολη, με χίλιους πυροβολισμούς, σύμφωνα με το έθιμο.
Η προσπάθεια του Πασά να κατευνάσει την επανάσταση με απεσταλμένους τον Ηγούμενο της Μονής Πρέβελη και τον επίσκοπο της Μεσσαράς δεν απέδωσαν. Σύμφωνα με την επίσημη αναφορά του αρχηγού του εκστρατευτικού σώματος των Τούρκων από το αρχείο του Ηρακλείου, η απάντηση του Δασκαλογιάννη ήταν: «Κατ’ ουδένα τρόπο ησυχάζομεν. Ήμεθα έτοιμοι δια τον πόλεμον και προπαρασκευασμένοι δια την μάχην. Κατ’ ουδένα τρόπο υποτασσόμεθα».
Έτσι στις 28 Μαΐου σύμφωνα με τα τουρκικά αρχεία ή σύμφωνα με τον γέρο Μπατζελιό
«Στσ’ εικοσιέξε τ’ Απριλιού πριχού σηκώση η μέρα, μπαίνουν οι Τούρκοι στα Σφακιά με το σπαθί στη χέρα…»
Η πρώτη μάχη έγινε στο οροπέδιο της Κράπης, όπου παρατάχτηκαν οι καλύτεροι καπετάνιοι των Σφακίων με πρώτο τον Δασκαλογιάννη και δώδεκα ή δεκαοκτώ χιλιάδες Τούρκους από τα Χανιά και το Ρέθυμνο. Έκαναν τρεις εφόδους να πατήσουν το σελί, αλλά τσακίστηκαν. Μπροστά από τον τούρκικο στρατό προπορεύονταν εκατοντάδες εξαθλιωμένοι άοπλοι που φώναζαν “έλεος”, χριστιανοί των κάμπων που οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν για σακουλιέριδες, να κουβαλούν τις προμήθειες, και στις μάχες του έριχναν πρώτους.
Προσπερνώ τα ιστορικά γεγονότα για τις μάχες, παρότι συναρπαστικά όπως και η οδυνηρή έκβασή τους που αποτυπώνεται στο τραγούδι του μπάρμπα Μπατζελιού.
«Πού είναι οι γι άντρες τω Σφακιώ, οι γι άξιοι κι αντριωμένοι, σ’ ούλο τον κόσμο ξακουστοί, περίσσα τιμημένοι;
πού ειν’ οι γι άντρες τω Σφακιώ, ούλοι, μικιοί, μεγάλοι, απού πρωτοσηκώσασι του Βασιλιά κεφάλι;
Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη λέγεται ήταν η κολυμπήθρα των επαναστάσεων του γένους, η απαρχή της επανάστασης του 1821 και η θυσία που έγινε σύμβολο αυταπάρνησης, ανδρείας και ελευθερίας, για τη συνέχιση του αγώνα της σκλαβωμένης Ελλάδος, που δεν σταμάτησε μέχρι τη νίκη- μέχρι σήμερα.
Μόνο 4 χρόνια πέρασαν και το 1774 ξαναμαζεύτηκαν οι Σφακιανοί, αυτή τη φορά χωρίς ξομπλιαστές στολές με στραπατσαρισμένα τ’ άρματα, μα άφοβοι και με γυναίκες αρματωμένες, ίσως για πρώτη φορά σε επιθετικό πόλεμο και καταλύσαν τον τύραννο Αλιδάκη στον Αποκόρωνα.
Το 1821 στο Λουτρό, η Καγκελαρία των Σφακίων, μια νέα γενιά Σφακιανών και Κρητικών απ’ όλη την Κρήτη κήρυξαν την επανάσταση στη Θυμιανή την Παναγιά. Το 1828 ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης που στάλθηκε από την Ελλάδα με τους Σφακιανούς αντιμετωπίζουν τους Τούρκους στο Φραγκοκάστελλο.
Το 1866 ξαναμπήκαν οι Τούρκοι στα Σφακιά πριν την εθελοθυσία στο Αρκάδι.
Ξανά και ξανά. Εδώ είναι και η αναμνηστική πλάκα για τον καπετάνιο του Μακεδονικού Αγώνα Ιωάννη Καραβίτη και το σώμα του με τους Ανωπολίτες.
Ο σπουδαίος δημοτικιστής, ομότιμος καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς, κλείνει την ομιλία του στην επέτειο για τον Δασκαλογιάννη το 2010, σε ηλικία 104 ετών λέγοντας «…συγκροτείται η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία, θα ακολουθήσει το Θέρισο και δεν θα αργήσει η Ένωση με την μητέρα Ελλάδα. Η Κρήτη θα αξιωθεί με την είσοδο στον εικοστό αιώνα να δώσει στο έθνος ένα μεγάλο πολιτικό άνδρα, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και ένα μεγάλο συγγραφέα με παγκόσμια ακτινοβολία το Νίκο Καζατζάκη. Ας ευχηθούμε και στο μέλλον να συνεχίσει την ίδια πορεία».
Ο μεγάλος Κωστής Παλαμάς στο ποίημά του “Κρητικός Απρίλης” το 1899 λέει με αφορμή τους στίχους του μπάρμπα Μπατζελιού για την μόνη χάρη που ζήτησε ο Δασκαλογιάννης πριν τον μαρτυρικό του θάνατο από τον Χουσεΐν Πασά. Ήταν το μήνυμα αποχαιρετισμού στη γυναίκα του, που δεν έφτασε ποτέ.
«…να πη τση Σγουρομάλλινης να μη με περιμένη, και να φορέση φορεσιά μαύρη σκοτεινιασμένη. Να κόψη τα ξανθά μαλλιά…»
Πάνω σ’ αυτό γράφει ο Παλαμάς,
«…κι ας απλωθούν τα λιόφυτα κι ας κρύψουν φουντωμένα το κάθε ξεθεμέλιωμα, το κάθε αποκαΐδι!
Κ’ εσύ, κορφή της κρητικής θυσίας, Δασκαλογιάννη, βρόντα απ’ τα βάθια των καιρών την άτρεμη λαλιά σου:
Πέταξε, Σγουρομάλλινη, της λύπης το στεφάνι και λευκοφόρα ανέμισε τ’ ολόξανθα μαλλιά σου».
Αντιστρέφοντας το μήνυμα, που συμφωνεί με την ιστορική εξέλιξη, γιατί έπιασε ο σπόρος που φύτεψε ο εθνομάρτυρας.
Θρηνούμε για τις Χαμένες Πατρίδες, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά πιστεύουμε στην κληρονομιά του Δασκαλογιάννη που καθόρισε τη μοίρα μας και υπακούουμε στον Παλαμά, να αναγεννιόμαστε λεύτεροι και να προοδεύουμε στις σύγχρονες απαιτήσεις, υπηρετώντας τις πανανθρώπινες αξίες, ετοιμοπόλεμοι στις σύγχρονες προκλήσεις, και περήφανοι.
Γιατί ο Δασκαλογιάννης είμαστε εμείς και οφείλουμε να ανταποκριθούμε στο παράδειγμα του.

*Από την ομιλία που εκφωνήθηκε στην εκδήλωση στην Ανώπολη, την Κυριακή 18 Ιουνίου.