Πορεία για την Ενωση
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
Σύμβαση της Χαλέπας 1878
Επανάσταση 1889 – Μεταπολιτευτική Επιτροπή 1895
Η νέα κρίση του Ανατολικού ζητήματος με την έκρηξη του Ρωσο-τουρκικού πολέμου 1877 και η αναθεώρηση της αγγλικής πολιτικής με την επιβολή της ιδέας ίδρυσης αγγλικού προτεκτοράτου στην Κρήτη -ήδη έχουν αρχίσει έργα στο Ναύσταθμο της Σούδας από τους Τούρκους- οδήγησε τους Κρητικούς να επαναστατήσουν με υποκίνηση του “Κρητικού Κέντρου” των Ελλήνων αλλά και τις ευλογίες της κυβέρνησης Χαριλάου Τρικούπη.
Η κατάρρευση της Τουρκίας στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο είχε σαν συνέπεια να υπογραφεί η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου αρχικά και Βερολίνου έξι μήνες αργότερα (13 Ιουνίου 1878), όπου υπό την πίεση της Διεθνούς Διπλωματίας μετά την απαίτηση των εξεγερμένων Κρητικών, η Υψηλή Πύλη θα υποχρεωθεί να υπογράψει την Σύμβαση της Χαλέπας (Οκτώβριος του 1878) και την παραχώρηση νέου Οργανικού Νόμου (τροποποίηση του προηγούμενου), με διατάξεις όπως: ο Γενικός Διοικητής Κρήτης θα μπορούσε να είναι και χριστιανός, ίδρυση Κρητικής χωροφυλακής, χορήγηση γενικής αμνηστίας, φορολογικές ελαφρύνσεις, δικαίωμα ίδρυσης φιλολογικών Συλλόγων και έκδοση εφημερίδων, μέτρα προστασίας για τις αρχαιότητες του νησιού.
Από το 1886, στην εκλογική παλαίστρα της Κρήτης, έχουμε δύο πολιτικές παρατάξεις, των Ξυπόλυτων και των Καραβανάδων, που οξύνουν τα πολιτικά πάθη. Το 1889, η Οθωμανική Κυβέρνηση, εξαιτίας των κομματικών διαιρέσεων, θεώρησε ευκαιρία να ανακαλέσει τα προνόμια της Σύμβασης της Χαλέπας επιβάλλοντας στρατιωτικό νόμο που κλήθηκε να εφαρμόσει ο Σακήρ Πασάς.
Εξαγριωμένοι άτακτοι Οθωμανοί, οι Βασιβουζούκοι και φανατισμένοι Τουρκοκρητικοί σπείρουν το φόβο και τον τρόμο, προβαίνουν σε λεηλασίες και βεβηλώσεις ναών και μοναστηριών καθώς και διώξεις ιερέων. Ενωμένοι οι Κρητικοί αντέδρασαν με το σχηματισμό της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής, στην οποία προΐστανται ο Μανούσος Κούνδουρος, ο ιεράρχης Παρθένιος Κελαϊδής και ξανατίθεται το θέμα της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας. Η ενέργεια αυτή ερμηνεύτηκε από την Οθωμανική κυριαρχία ως πράξη Επαναστατική και οι διώξεις των Χριστιανών ήταν συνεχείς και ανελέητες. Τα συμβάντα αυτά ώθησαν τις Μεγάλες Δυνάμεις να απαιτήσουν την προστασία των Χριστιανικών πληθυσμών.
Μετά την πολιορκία της τουρκικής φρουράς στο Διοικητήριο του Βάμου, Μάιος 1896, από τους επαναστάτες, οι Τούρκοι προέβησαν σε φοβερά αντίποινα μέσα στις πόλεις που ήλεγχαν. Κακοποίησαν χριστιανούς, έσφαξαν άοπλους, ενώ με διαταγές των Τούρκων πασάδων πυρπολούσαν ό,τι έβρισκαν στο διάβα τους. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αποβίβασαν στρατεύματα στις πόλεις του νησιού και ανέλαβαν την προστασία του χριστιανικού πληθυσμού, διαμορφώνοντας καθεστώς διεθνούς κατοχής.
Η Επανάσταση του 1897
Οι επαναστάτες στη Δυτική Κρήτη δημιούργησαν στρατόπεδο στο Ακρωτήρι με ηγετική μορφή τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Διακήρυτταν την κατάλυση της τουρκικής κατοχής και ζητούσαν την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Το σύνθημα που κυριαρχούσε στον παλλαϊκό ξεσηκωμό ήταν “Ενωσις ή Θάνατος”. Η ελληνική κυβέρνηση Δηλιγιάννη απέστειλε εκστρατευτικό σώμα 1.500 ανδρών με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο, που αποβιβάστηκε στο Κολυμπάρι Χανίων στις 3 Φεβρουαρίου 1897. Σημαντικές επιτυχίες του ελληνικού σώματος είχαμε στο φρούριο των Βουκολιών και στον Πύργο της Αγιάς. Μετά από σύσταση των Μεγάλων Δυνάμεων, το εκστρατευτικό σώμα του Βάσου δεν προχώρησε στην κατάληψη της πόλεως των Χανίων αλλά στρατοπέδευσε στον Αλικιανό και στον Πλατανιά.
Στο Ακρωτήρι, οι Επαναστάτες προωθούνται στη θέση Φρούδια, σημερινό Προφήτη Ηλία. Εκεί εξελίσσεται το κορυφαίο γεγονός της Επανάστασης. Ενώ το Ακρωτήρι βομβαρδίζεται από τον στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων κατόπιν εντολής του αρχιναυάρχου Κανεβάρο, μια οβίδα σπάει τον ιστό της κυματίζουσας γαλανόλευκης στο Ακρωτήρι. Ο θρυλικός Καγιαλές αρπάζει την πεσμένη σημαία και με το λεβέντικο παράστημά του υποκαθιστά το σπασμένο ιστό, διατρανώνοντας για μια ακόμη φορά τη χαλύβδινη αποφασιστικότητα των Κρητικών για μια ελεύθερη ελληνική Κρήτη.
Στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο που ακολούθησε την Άνοιξη του 1897, η ηττημένη Ελλάδα θα αναγκαστεί να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Κρήτη και θα προκριθεί τη δύσκολη εκείνη στιγμή για το έθνος, η Αυτονομία της Κρήτης (1898).
Εγκαθιδρύεται νέο πολίτευμα της Κρητικής Πολιτείας με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο, δευτερότοκο γιο του Έλληνα βασιλιά, Γεωργίου Α΄ χωρίς να καταργείται η επικυριαρχία του Σουλτάνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
– Ζαμπέλιος και Κριτοβουλίδης, Ιστορία των Επαναστάσεων της Κρήτης, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 2004.
– Βενιζέλος Ελευθέριος, Η Κρητική Επανάστασις του 1889 (σχόλια Ιωάννη Μανωλικάκη), Αθήνα 1971.
– Θεοδωράκης Εμμ., Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως εθνικός ηγέτης, Αθήνα 1996.
– Μακράκη Λιλή, Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1910. Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη, Αθήνα 1992.
– Μανουσάκης Γιώργης – Μπλαζουδάκη-Σταυρουλάκη Αθηνά, Επαναστατικές κινητοποιήσεις 1821-1905, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, Χανιά 2009.
– Παπαντωνάκης Γεώργιος, Η πολιτική σταδιοδρομία του Ελευθερίου Βενιζέλου τ. Α΄: 1814-1910, Αθήνα 1929.
