Ο δημόσιος λόγος

Τον δημόσιο λόγο, θεμέλιο αλλά και απόδειξη ελευθερίας και δημοκρατίας, πολλοί συχνά τον μετατρέπουν σε λόγο αγοραίο μιμούμενοι ίσως τους «αγοραίους» της αρχαιότητας, εκείνους δηλαδή οι οποίοι, επειδή δεν είχαν, δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να κάμουν κάτι άλλο, σύχναζαν στην αγορά για να ξοδέψουν το χρόνο τους και στους οποίους οφείλεται σειρά από σημασίες μειωτικές που πήρε η λέξη, όπως κακός, ταπεινός, αγενής, πρόστυχος, φαύλος. Σήμερα συνηθίζουμε να μιλάμε για «αγοραίες εκφράσεις» στις οποίες επιδίδονται ορισμένοι, ακόμη και παράγοντες σημαντικοί της δημόσιας ζωής, όπως είναι (ορισμένοι τουλάχιστον) πολιτικοί.
Αφήνοντας στην άκρη τη θλίψη και την απογοήτευση που προκαλεί η διαπίστωση αυτή, βρίσκουμε στήριξη σε όσους είτε κατ’ ιδίαν είτε δημοσίως εκφέρουν λόγο ο οποίος χαρακτηρίζεται από καλλιέπεια και ευγένεια, είναι πλούσιος σε περιεχόμενο ευεργετικό, έχει αξία παιδαγωγική, λειτουργεί σαν πυξίδα για όσους τυχαίνει να βρεθούν σε δύσκολες περιστάσεις.
Δυστυχώς, μέσα στην παραζάλη της εποχής μας κατά την οποία τα σκύβαλα επιπλέουν κινδυνεύει με μόνιμο αφανισμό ό,τι αγαθό και ωφέλιμο παράγει η ανθρώπινη δημιουργικότητα στο πεδίο του λόγου. Παρήγορο όμως είναι το ότι υπάρχουν ακόμη εκείνοι που πιστεύουν στην αξία του ανθρώπου, γνωρίζουν παράλληλα τις αδυναμίες του και υποβάλλονται σε προσωπικές θυσίες προκειμένου να σταθούν αντάξιοι της αποστολής τους. Είτε σε τοπικό είτε σε ευρύτερο πεδίο εκφέρουν δημόσιο λόγο απευθυνόμενοι σε ακροατήριο το οποίο, χωρίς αμφιβολία, περιμένει σαν τη διψασμένη γη να ακουστεί φωνή ελπίδας, σύνθημα ζωής και ανάτασης.
Με αφορμή τις σκέψεις αυτές έρχονται στην επιφάνεια τα ονόματα δύο ανθρώπων που ζουν και κινούνται ανάμεσά μας – είναι κάποιοι «από εμάς». Συνοδοιπόροι σε ένα δύσκολο δρόμο, τάχθηκαν χωρίς ιδιοτέλεια στη διακονία του Θεού και στην υπηρεσία των συνανθρώπων τους.
Ο π. Στυλιανός Θεοδωρογλάκης και ο π. Ιγνάτιος Χατζηνικολάου εδώ και δεκαετίες τιμούν το ράσο που ενδύθηκαν, δεν παρέλειψαν όμως να τιμήσουν, και στον ίδιο βαθμό, και την ιδιότητα του εκπαιδευτικού με την οποία στρατεύθηκαν στους κόλπους της Πολιτείας. Καρπός αυτής της παράλληλης ακαταπόνητης δράσης, εκτός από την καλλιέργεια της προσωπικότητας των μαθητών τους, εκτός από τις άλλες παρεμβάσεις τους στη δημόσια ζωή, υπήρξε σειρά βιβλίων που εξέδωσαν «ιδίοις αναλώμασι» για στήριξη και φωτισμό των αναγνωστών τους.
Στη σειρά των εκδόσεων αυτών βρίσκουμε τελευταία (αλλά όχι έσχατα, ελπίζω) τα έργα τού μεν π. Ιγνατίου «Προσωπείον και προσωπικότης», του δε π. Στυλιανού «Ανάλεκτα δοκίμια ευθύνης». Τυπικά, δεν ανήκουν στην κατηγορία των «επιστημονικών» βιβλίων, ο αναγώστης τους όμως εύκολα διαπιστώνει ότι κάθε άλλο παρά άσχετα είναι με την ευρύτερη έννοια της επιστήμης. Οι συγγραφείς τους έχουν μεν ως αφετηρία (όπως είναι ευνόητο) το χώρο και τη ζωή της Εκκλησίας παράλληλα με την γραπτή παράδοσή της (Αγία Γραφή, Πατέρες), στη συνέχεια όμως εξακοντίζουν τη σκέψη, πρώτα τη δική τους και κατόπιν και του αναγνώστη, προς όλους τους χώρους και τα θέματα της καθημερινής ζωής. Κοινωνικές σχέσεις, οικονομική ζωή και αντίστοιχες δραστηριότητες, πολιτεία και πολιτική, παράδοση και σύγχρονη ζωή, εκπαίδευση και παιδεία με πολλές από τις επί μέρους πτυχές τους έρχονται μπροστά μας και μας προσκαλούν για διεργασία αναζήτησης και μελέτης.
Σε όλη την έκταση των περί ων ο λόγος βιβλίων είναι διάχυτη η προσωπική επί των θιγομένων θεμάτων άποψη των συγγραφέων. Δεν πρέπει όμως να θεωρούνται βιβλία προσωπικής γνώμης, για το λόγο ότι το βάρος και η αλήθεια της γνώμης αυτής βρίσκουν σύμμαχο σε πλήθος γραμματειακών πηγών του παρελθόντος. Με περικοπές, φρασεολογία, γνωμικά τόσο από την Αγία Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας όσο και από μεγάλα πνεύματα της κλασικής αρχαιότητας και όλων γενικά των ιστορικών περιόδων η προσωπική άποψη περιβάλλεται με κύρος αντικειμενικής αλήθειας και υψώνεται ως οδηγός πολύτιμος, τουλάχιστον για τον απροκατάληπτο αναγνώστη.
Ακόμη και η επιλογή των τίτλων, εύστοχη κατά πάντα, είναι προϊόν προσεκτικής αναζήτησης, για το λόγο δε αυτό έχουν τη δική τους αξία. Στο έργο του π. Στυλιανού δεσπόζει η λέξη «ευθύνη» σηματοδοτώντας τήν μετά παρρησίας επικοινωνία συγγραφέα και αναγνώστη. Στο έργο του π. Ιγνατίου η παράλληλη προβολή των ομόρριζων εννοιών «προσωπείον» και «προσωπικότης» προϊδεάζει για διαδρομή η οποία θα οδηγήσει στην αποκατάσταση της αληθινής σημασίας των λέξεων αυτών, επομένως και στην εξάλειψη της σύγχυσης και της συνακόλουθης πλάνης. Μάλιστα, κατά συγκυρία ίσως ανέλπιστη, ο ένας τίτλος συμπληρώνει τον άλλο, αφού ευθύνη (και) των «ηγουμένων» είναι να υποδεικνύουν σφάλματα και να ορθοτομούν την αλήθεια.
Είθε οι πνευματικοί καρποί του π. Ιγνατίου και του π. Στυλιανού να αυξάνουν εις έτη πολλά, να βρίσκει δε μιμητές ο ανύστακτος ζήλος με τον οποίο ανταποκρίνονται στην αποστολή τους και υπηρετούν το κοινωνικό σύνολο.
*φιλόλογος