Μεγάλη μαγική είναι η δύναμη της λέξης μπορούμε με αυτή να σώσουμε και να σωθούμε.
“Ο ανήφορος”
Νίκος Καζαντζάκης
«Γιώργο, θέλω να σε ρωτήσω κάτι».
«Σε μένα απευθύνεσαι γιαγιά;» ρωτάει το νήπιο.
«Ναι, φυσικά».
Όταν μου μετέφερε τον διάλογο τους η γιαγιά Μαρία τη συγχάρηκα επειδή ο εγγονός της μιλάει σωστά Ελληνικά.
Την ενθάρρυνα να προικίζει το λεξιλόγιο του εγγόνου της και να τον μυεί στους θησαυρούς της γλώσσας μας.
Στο σημείωμα σχολιάζω τις αναφορές του Καζαντζάκη για τη γλώσσα στο νέο βιβλίο του “Ο ανήφορος” και ευρήματα από παρατηρήσεις μας.
Οι αμύητοι
Την περασμένη εβδομάδα διαπιστώσαμε ότι δύο μεγάλες ομάδες μαθητών της Γ’ Γυμνασίου δεν γνώριζαν τη λέξη μυώ και τα παράγωγα της π.χ. μύηση, μύστης, μυημένος αμύητος.
Το αποτέλεσμα ήταν το μάθημα των Αγγλικών να γίνει μάθημα Ελληνικών. Ο λόγος;
Για να μπορέσουν οι μαθητές μας να κατανοήσουν ένα μικρό κείμενο στα Αγγλικά που αναφερόταν στην Αντίσταση των Κρητικών κατά των Γερμανών. «Εσείς γνωρίζετε τι σημαίνει η λέξη “μπιντζάρω”»; αντερώτησαν οι μαθητές.
Ο καθηγητής τους δήλωσε άγνοια.
Η έκφραση “μπιντζάρω” είναι παραφθορά της Αγγλικής binge και αναφέρεται σε κάποιου είδους υπερβολή – κραιπάλη σε ποτό ή φαγητό.
Η δύναμη των λέξεων
Στο μικρό απόσπασμα που παραθέτω ο Κοσμάς -ο ήρωας του Ανήφορου- υπερασπίζεται τις λέξεις με τόση θέρμη που ο αναγνώστης θαρρεί πως είναι καταδικασμένες σε θάνατο…
«…Ένας ραβίνος έλεγε στο μαθητή του…
Όταν προφέρεις μία λέξη πρέπει να μπαίνεις μέσα στη λέξη με όλο σου το κορμί.
“Και πώς μπορεί να μπει αλάκερος ένας άνθρωπος σε μία λέξη;” ρώτησε ο μαθητής.
“Όποιος θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο από μία λέξη” αποκρίθηκε ο ραβίνος “είναι ανάξιος να μιλάει κανείς μαζί του”.
Πολλές φορές από τότε αναστορήθηκα με ευγνωμοσύνη τα λόγια τούτα του ραβίνου. Ένιωθα και εγώ πάντα τη λέξη συμπυκνωμένη δύναμη όπως λένε σήμερα οι σοφοί πώς είναι η ύλη, όχι μάζα νεκρή παρά τεράστιες αντίδρομες δυνάμες που είναι τόσο ισορροπημένες που φαίνεται να ακινητούν.
Τέτοιες κι οι λέξεις. Όποιος διαβάζει ένα κείμενο αν θέλει να το νιώσει ένα και μόνο έχει να κάνει:
Nα συντρίβει τη φλούδα σκληρή η μαλακιά, της κάθε λέξης και να αφήνει το νόημα της να ξεσπάει μέσα στην καρδιά του.
Όλη η τέχνη του δημιουργού είναι να στριμώχνει μαγικά μέσα στα γράμματα του αλφαβήτου ανθρώπινη ουσία και όλη η τέχνη του αναγνώστη είναι να ανοίγει τις μαγικές αυτές παγίδες και να ελευθερώνει το φλογερό και γλυκύτατο περιεχόμενό τους.
Και είμαι βέβαιος…
Όποιος μπορεί καλά να κυβερνήσει τη λέξη μπορεί να σώσει τον κόσμο.’
Οι εραστές των κειμένων υπερτερούν
«Μπορούν οι νέοι μας να καλοπροικιστούν γλωσσικά διαβάζοντας κείμενα στο κινητό τους;»
Η απάντηση είναι Όχι.
Οι λόγοι είναι ποικίλοι.
Κατ’ αρχήν γνωρίζουμε ότι η ανάγνωση είναι ένας μοναδικός ευχάριστος τρόπος να μάθουμε να διαχειριζόμαστε πληροφορίες και να ανακαλύπτουμε τα υπονοούμενα. Για παράδειγμα, μελετώντας τη Συνθήκη των Πρεσπών μπορούσες να ανακαλύψεις σε ποια σημεία είναι ετεροβαρής.
Ο σημαντικότερος λόγος ανάγνωσης κειμένων σε βιβλία είναι η ανάπτυξη της μνήμης εργασίας μας.
Οι αναγνώστες βιβλίων όπως ο “Ανήφορος” μοχλεύουν το μυαλό τους για να αποκρυπτογραφήσουν τα δυνατά μηνύματα μέσα από τις Κρητικές φράσεις και τη Δημοτική.
Το έργο των αναγνωστών είναι ανηφορικό, γι’ αυτό ακριβώς βοηθάει στην αύξηση της χωρητικότητας της μνήμης εργασίας.
Υποχρεώνονται να τρέχουν πάνω κάτω σε κάθε έντυπη σελίδα για κατανοήσουν το κείμενο, να προβλέψουν το επερχόμενο, να υπογραμμίσουν το ασύμβατο, το περίεργο και το αξιοσημείωτο.
Οι αναγνώστες ανταγωνίζονται τον εαυτό τους όταν διαβάζουν απαιτητικά περιγραφικά κείμενα που αναπάντεχα αποκαλύπτουν μαργαριτάρια σοφίας.
Είναι βέβαιο ότι μετά από κάθε παρόμοια ανάγνωση όπως με το “Ανήφορο” αισθάνονται πιότερο ερωτευμένοι με το γραπτό λόγο.
Ένας έρωτας που δεν φθίνει με το χρόνο.
Οι ανέραστοι κατηφορίζουν
Στον αντίποδα οι αναγνώστες των κινητών περπατάνε κατηφορικά. Τα κείμενα με τα οποία ασχολούνται καθημερινά δεν είναι απαιτητικά γλωσσικά και το μέγεθος τους δεν είναι πρόκληση.
Είναι μια μη απαιτητική εργασία για τη μνήμη εργασίας τους, έτσι η ανάγνωση μπορεί να γίνεται με διαλείμματα ή ταυτόχρονα με άλλη ασχολία.
Στο τέλος της ημέρας δεν θα υπάρχει κάτι που να χρειαστεί αποθήκευση από τον αρχιμάστορα της μνήμης μας, τον ιππόκαμπο.
Δυστυχώς, ο έρωτας για τη γλώσσα δεν τους λάβωσε.
Συμπερασματικά
Κάθε ένα από τα τρία μέρη του “Ανήφορου” στέλνει μοναδικά μηνύματα με αποδέκτες όλους μας.
Είναι 1945 όταν ο ήρωάς του, ο Κοσμάς…
-Προβλέπει ότι οι εύγλωττοι είναι άξιοι διαπραγματευτές και κυβερνήτες.
-Κάνει προβολές των προβλημάτων της Ελλάδας στο μέλλον.
-Οραματίζεται διεξόδους, ανακαλύπτει ευρετικές και στρατηγικές επίλυσης των προβλημάτων σαν έμπειρος ψυχολόγος.
-Καθορίζει με μοναδικό τρόπο την δική του θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών σαν άλλος κοινωνιολόγος.
-Διαπιστώνει ότι «Σκλάβοι γεννηθήκαμε και πολεμούμε όλη μας τη ζωή να γίνουμε ελεύτεροι».
-Αναγνωρίζει ότι υπάρχει δυσαρμονία ανάμεσα στην διανοητική και την ηθική εξέλιξη του ανθρώπου.
-Τέλος, αναρωτιέται «Ποιος είναι ο σωστός δρόμος;» κι αποφασίζει ότι είναι “Ο ανήφορος”.
*Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη Διά Βίου Μάθηση.
Τα βιβλία του ‘Μαθαίνω εύκολα΄ ‘Θυμάμαι εύκολα’ ‘Μελετώ αποτελεσματικά’ διατίθενται από το βιβλιοπωλείο Libraire. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
