Ο δρόμος του ταχυδρόμου στα Σφακιά

■ Μνήμες από μια άλλη εποχή

Μία ξεχωριστή διαδρομή, αυτή του ταχυδρόμου των Σφακίων που διένυε με τα πόδια 45 χιλιόμετρα περνώντας από βουνά και φαράγγια για να μεταφέρει τα γράμματα στα πιο απομακρυσμένα χωριά, αναδεικνύεται σήμερα μέσα από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα!

Η διαδρομή είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή.
Με κωδικό 230, ο αγροτικός διανομέας ήταν ο συνδετικός κρίκος των χωριών με τον υπόλοιπο κόσμο. Ακολουθούσε ένα δύσβατο μονοπάτι στα Δυτικά Σφακιά, δύο – τρεις φορές την εβδομάδα και διένυε -από το 1900 μέχρι το 1985- με τα πόδια 45 χιλιόμετρα με υψομετρική διαφορά 700 μέτρα από τα πάνω μέχρι τα κάτω χωριά, διασχίζοντας τρία φαράγγια!

Ξεκινούσε από τη Χώρα Σφακίων και περνούσε, μεταξύ άλλων, από την Ανώπολη, την Αράδαινα και τον Αγ. Ιωάννη για να ακολουθήσει το μονοπάτι που τον οδηγούσε στην Αγ. Ρουμέλη.

Αυτόν τον δρόμο, τον δρόμο του ταχυδρόμου, πληροφορήθηκε η συνοδός βουνού και ξεναγός ερμηνείας, Πηνελόπη Γκίνη συζητώντας, όπως μας λέει, με έναν κάτοικο των Σφακίων, τον Αντώνη Γεωργεδάκη, όταν είχε βρεθεί με ένα γκρουπ τουριστών.

Αμέσως, ανέλαβε την πρωτοβουλία να αναδειχθεί (και τουριστικά) αλλά και προστατευθεί αυτή η διαδρομή και ήρθε σε επαφή με τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Λευκών Ορέων ο οποίος ενδιαφέρθηκε άμεσα και στήριξε αυτή την πρωτοβουλία. Στη συνέχεια ήρθε σε επαφή με τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση: “Μεσογειακό Κέντρο Περιβάλλοντος” στην Αθήνα και κατατέθηκε σχετική πρόταση στο Πράσινο Ταμείο της Ε.Ε., το οποίο την ενέκρινε και τη χρηματοδότησε στο πλαίσιο του μέτρου: “Καινοτόμες δράσεις με τους πολίτες” του άξονα: “Καινοτόμες δράσεις” του χρηματοδοτικού προγράμματος: “Φυσικό περιβάλλον και καινοτόμες περιβαλλοντικές δράσεις 2018”.

Συντονιστής δικαιούχος είναι το Μεσογειακό Κέντρο Περιβάλλοντος και συνδικαιούχοι ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς και η Πρωτοβουλία για την πολιτιστική κληρονομιά.

Η ομάδα εργασίας του προγράμματος απαρτίζεται από την Πηνελόπη Γκίνη, τη διδάκτωρ Γεωγραφίας Ερασμία Καστανίδη και τον διδάκτωρ Ανθρωπολογίας, Αρη Αναγνωστόπουλο.
Ηδη, στο πλαίσιο του προγράμματος έχει δημιουργηθεί σχετική ιστοσελίδα με τα μέλη της ομάδας να χαρακτηρίζουν τη διαδρομή του ταχυδρόμου μοναδική με μεγάλη ποικιλία τόσο από πολιτισμική όσο και από περιβαλλοντική πλευρά. Μια διαδρομή μέσα από ένα μονοπάτι που συνδέει διαφορετικά τοπία, οικοσυστήματα, βουνίσιες και ναυτικές ιστορίες.

Όπως μας λέει η Πηνελόπη Γκίνη:
«Το πρόγραμμα παίρνει ως αφορμή τον ταχυδρόμο. Πήραμε περισσότερες από 20 συνεντεύξεις από τους κατοίκους για την εποχή που πέρναγε ο ταχυδρόμος.
Αυτή η εποχή σταμάτησε το 1984 – 1985 που μπήκε η γέφυρα στην Αράδαινα. Ουσιαστικά από το 1900, επί Κρητικής Πολιτείας, που ιδρύθηκαν οι ταχυδρομικές υπηρεσίες στην Κρήτη και μέχρι το 1985, αυτή η διαδρομή γινόταν με τα πόδια».

Η Πηνελόπη Γκίνη εξηγεί ότι «θέλουμε μέσα από το πρόγραμμα να αναδείξουμε ξανά αυτή τη διαδρομή ως ενιαία. Αντί να λέμε στους τουρίστες απλά για την ομορφιά του τοπίου της θάλασσας και του βουνού, η διαδρομή αυτή μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για το τι συνέβαινε, πως ζούσαν εκεί οι άνθρωποι. Ουσιαστικά να μιλήσουμε για το πολιτιστικό τοπίο αλλά και για την προστασία του στο μέλλον. Δηλαδή, πώς δεν θα χαλάσει αυτό το τοπίο λόγω της τουριστικής ανάπτυξης.

Ο ταχυδρόμος ξεκινούσε ξημερώματα από τη Χώρα Σφακίων, ανέβαινε μέσα από ένα μονοπάτι προς τον Ίλιγγα, διέσχιζε κάθετα το φαράγγι του Ίλιγγα και ανέβαινε μέσα από ένα ρέμα προς την πρώτη γειτονιά της Ανώπολης, μετά πέρναγε από δυο – τρεις γειτονιές της Ανώπολης όπου υπήρχαν συγκεκριμένα σημεία διανομής, μετά πήγαινε στην Αράδαινα, κατεβαίνοντας και ανεβαίνοντας το φαράγγι προφανώς αφού δεν υπήρχε γέφυρα, μετά πήγαινε στον Άγιο Ιωάννη, από τον Αη Γιάννη κατέβαινε το απότομο γκρεμό του Κακού Πόρου προς την (παλιά) Αγία Ρουμέλη, όπου πολλές φορές είχε δυσκολία να περάσει το ποτάμι και είτε σταμάταγε εκεί για βράδυ καθώς το επέτρεπε η υπηρεσία του, αλλά τις περισσότερες φορές γύρναγε πίσω, ανέβαινε στα Λιβανιανά, κατέβαινε στο Λουτρό και πριν φτιαχτεί το μονοπάτι για τη Χώρα Σφακίων ξανανέβαινε στην Ανώπολη. Από το 1952 που διανοίχτηκε η διαδρομή προς την Χώρα Σφακίων, επέστρεφε από εκεί».

Σύμφωνα με τα μέλη του προγράμματος, «ο ταχυδρόμος ήταν η παρηγοριά του κόσμου που είχε ξενιτεμένα παιδιά και αδέλφια. Έπαιζε την μουζίκα όταν έφτανε για να ετοιμαστούν όλοι να βγουν και όταν έφευγε σε κάθε χωριό».

Το συγκεκριμένο δρομολόγιο είχε κωδικό 230 και, σύμφωνα με την ομάδα του προγράμματος, το είχαν υπηρετήσει οι ταχυδρόμοι: Αντρέας Ψιλλάκης, Γιώργος Δαμανάκης, Καντιλεράκης, Παύλος Βοτζάκης και άλλοι, μεταφέροντας νέα, φωτογραφίες και καρτ ποστάλ από φαντάρους, από φοιτητές, από μετανάστες και μικροδέματα.

Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ

Τη συγκεκριμένη διαδρομή έκανε μέχρι το 1985 ο ταχυδρόμος Παύλος Βοτζάκης ο οποίος μιλώντας στα μέλη της ομάδας θυμάται μεταξύ άλλων: «Πήγαινα από πάνω Αγία Ρουμέλη και επέστρεφα από κάτω, από Λιβανιανά- Λουτρό. Ο ταχυδρομικός αποστολέας ερχόταν κανονικά με το λεωφορείο. Γινόταν ταξινόμηση εδώ και έβγαιναν τα δρομολόγια. Φόραγα τον ταχυδρομικό σάκο τον οποίο είχα φτιάξει με τέτοιο τρόπο ώστε να μην με κουράζει…

Η αλληλογραφία τότε είχε εφημερίδες αρκετές, αλλά και γράμματα σε ικανή ποσότητα δεδομένου ότι είχαμε πολλούς ξενιτεμένους. Τα περισσότερα γράμματα ερχόντουσαν από το εξωτερικό: Αμερική, Αυστραλία. Τον ταχυδρόμο τότε τον περίμενε το χωριό δεδομένου ότι τότε εμείς για να ξέρει ο κόσμος πότε πάμε και πότε ερχόμεθα μπαίνοντας στο χωριό παίζαμε τη μουζίκα (η σφυρίχτρα του ταχυδρόμου).

Μετά υπήρχαν σημεία επαφής. Το αγροτικό δρομολόγιο δεν προβλέπει διανομή ανά οίκο. Στην Ανώπολη ήταν 5 σημεία επαφής. Στον κεντρικό δρόμο όλα. Γνωρίζουν οι κάτοικοι ότι θα περιμένουν τον ταχυδρόμο εκεί.

Στην Ανώπολη πήγαινα στις 6 το πρωί. Έφευγα 4.30 – 5 τα ξημερώματα από τη Χώρα Σφακίων. Μία ώρα έκανα για να πάω στην Ανώπολη».

Ο κ. Βοτζάκης θυμάται ότι μία φορά όταν πέρασε από το Λουτρό, νύχτα, κάηκε η μπαταρία του φακού του και έκανε ένα τμήμα της διαδρομής με αναπτήρα!

Σε ένα σημείο της διαδρομής υπάρχει ποταμός και, όπως λέει ο ταχυδρόμος, «για να ξέρεις από πού θα περάσεις πρέπει να επιλέξεις τον χώρο. Για να περάσεις θέλεις πολλή υπομονή, είναι παγωμένο το νερό». Ο παλιός ταχυδρόμος θυμάται ένα περιστατικό όπου βρισκόταν στην Αγ. Ρουμέλη και ενώ είχε φουρτούνα από τη θάλασσα και είχε ανέβει η στάθμη του ποταμού από το φαράγγι και με τη βοήθεια κατοίκου πέρασε από τον ποταμό.

Το ταχυδρομείο της Χώρας Σφακίων ήταν αναβαθμισμένο καθώς τα Σφακιά ήταν κέντρο εμπορίου και υπήρχε μεγάλη κίνηση. Το λιμάνι της Χώρας Σφακίων ήταν το μοναδικό στη νότια Κρήτη όπου ξεφόρτωναν εμπορεύματα.

Παλαιότερα, επί Κρητικής Πολιτείας υπήρχε έφιππος ταχυδρόμος. Ο ταχυδρόμος που πήγαινε στο ανατολικό διαμέρισμα είχε ιδιόκτητο άλογο.

Εκπαιδευτικά προγράμματα και ψηφιακή εφαρμογή

Στο πλαίσιο του προγράμματος δημιουργήθηκαν τα εξής εργαλεία :
• Ενα τουριστικό φυλλάδιο στα αγγλικά για την προώθησή της διαδρομής στο εξωτερικό.
• Δύο εκπαιδευτικά προγράμματα για δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο με ηλεκτρονικό οδηγό και τυπωμένο φυλλάδιο προώθησής τους.
• Μία εφαρμογή για κινητά με χάρτη της περιοχής και τα σημεία ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν το πολιτιστικό τοπίο διαθέσιμη στο google play.
• Ενα μικρού μήκους ντοκιμαντέρ.
• Μία ιστοσελίδα όπου φαίνονται οι επιμέρους δράσεις και συμπεριλαμβάνει όλο το υλικό πυ δημιουργήθηκε: postmansfakia.eu
• Μία σελίδα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης για την επικοινωνία με τους κατοίκους και επισκέπτες της περιοχής: https://www.facebook.com/

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Το πρόγραμμα έχει στόχο την ανάδειξη του πολιτιστικού περιβάλλοντος της περιοχής Σφακίων μέσα από το παλιό μονοπάτι του αγροτικού ταχυδρόμου. Στόχοι του έργου είναι:
● Η ανάδειξη φυσικού περιβάλλοντος και πολιτισμικού περιβάλλοντος
● Η επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στην επικοινωνία και τον κοινωνικό ιστό της περιοχής
● Η ανάδειξη συλλογικής ιστορίας μέσω της προσωπικής/οικογενειακής αλληλογραφίας
● Η ευαισθητοποίηση ως προς την πολιτισμική κληρονομιά και το περιβάλλον και η προστασία τους.