Εισαγωγική επιμέλεια: Γιάννης Κυριόπουλος
Μετάφραση κειμένων: Χρύσα Τσαλακίδου
Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών – Μελετών “Ελευθέριος Βενιζέλος” – Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας
2008, Εκδόσεις Παπαζήση
Με τον φετινό εορτασμό της επετείου της Ενωσης της Κρήτης με την Ελλάδα τιμάται η ολοκλήρωση σχηματισμού του νεοελληνικού κράτους. Ενα χρόνο πριν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και 9 χρόνια πριν την μικρασιατική τραγωδία.
O Ελευθέριος Βενιζέλος αγωνίσθηκε και για την ελευθερία της Κρήτης και για την Ενωσή της με την Ελλάδα. Τώρα μπροστά σε μέγιστους κινδύνους για την ελληνική πατρίδα, το πνεύμα της ένωσης για κοινή αντιμετώπιση των πολλών δυσκολιών που αντιμετωπίζουμε είναι απόλυτη ανάγκη να υπερ-ενισχυθεί.
Πέρα από τις σκοπιμότητες κομματικών και οικονομικών συμφερόντων τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού.
Με την ευκαιρία του φετινού εορτασμού αφιερώνουμε το σημερινό κείμενό μας για την υγεία και την κοινωνική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου.
Ενα βιβλίο εξαιρετικά επίκαιρο για τη σύγχρονη βαρύτατη κρίση της ελληνικής οικονομίας, της ευρωπαϊκής και της διεθνούς με τον Ελευθέριο Βενιζέλο (1928-32) να είναι ο πρωταγωνιστής της κοινωνικής πολιτικής.
Ιδιαίτερα στους τομείς της υγείας, της κοινωνικής πολιτικής, της εξουθενωτικής ανεργίας αλλά και του μεταναστευτικού-προσφυγικού. Καθοριστικά προβλήματα μέσα στις απάνθρωπες κοινωνίες που έχουν δημιουργηθεί από οικονομικά συμφέροντα, ενεργειακά, εξουσιαστικά και υπερεξουσιαστικά.
Αλλά και από προβλήματα χρέους πλείστων όσων ισχυρών και ανίσχυρων κρατών, με συνέπειες τη δημιουργία ενός αδιέξοδου πολιτισμού που άρχισε να δημιουργείται από την περίοδο του μεσοπολέμου, του επελθόντος Β’ παγκ. πολέμου, του μεταπολέμου, του ψυχρού πολέμου με επέλαση των μεγάλων συμφερόντων και εκμεταλλεύσεων της παγκοσμιοποίησης, της παραζάλης της υπερκατανάλωσης.
ΒΟΥΛΙΑΞΑΜΕ ΣΤΟΝ “ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟ” ΤΟΥ ΨΕΥΔΟΥΣ
Με τον ψευδαιμονισμό να έχει δραματική εξέλιξη των υπερδανεισμών όπως έγινε με την Ελλάδα, που αποδυναμώθηκε με απαράδεκτες πολιτικές και κοινωνικές ευθύνες.
Για να δημιουργηθεί μια Ελλάδα φτώχειας των μνημονίων, των ευρωπαϊκών και διεθνοταμειακών (Δ.Ν.Τ.) εκβιασμών, παραπλανήσεων και αθλιοτήτων.
Για να μην έχουμε πια εθνική κυριότητα, καμιά κοινωνική πολιτική, μια εξαθλιωμένη λειτουργία υγείας, όπως και καμιά ουσιώδη και επαρκή συνταξιοδοτική πολιτική – η οποία καταβαραθρώνεται εφιαλτικώς με τις δεσμεύσεις του τρίτου μνημονίου που εκβιαστικά επιβάλλανε οι δανειστές μας.
Ομως τώρα, με τις διαφωνίες για το ασφαλιστικό, συγκυριακά προβάλλει η ανάγκη όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, βουλευτές και επιβουλευτές να μελετήσουν την εποχή 1928-32 της κυβέρνησης Βενιζέλου, όπου με παρόμοιες συνθήκες πολιτικής ρευστότητας και σκληρών οικονομικών και κοινωνικών δυσκολιών ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανέδειξε σε κυβερνητική προτεραιότητα το κοινωνικό ζήτημα, όπου τότε, για πρώτη φορά στην πολιτική ατζέντα διατυπώθηκε η αναγκαιότητα για ενιαίο σύστημα ασφάλισης…
Για να γίνει ο πρώτος νόμος για το ΙΚΑ που τον ανέτρεψε η επόμενη κυβέρνηση της δεξιάς με νέο νόμο των συμφερόντων .
Με τελική εφαρμογή του ΙΚΑ από το δικτάτορα ΜΕΤΑΞΑ που το οικειοποιήθηκε ως “Σωτήρας”…
ΣΥΝΕΧΗΣ Η ΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΥΓΕΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Σε βαριά κρίση βρίσκεται το κοινωνικό κράτος εδώ και χρόνια πάλι στη χώρα μας, στην Ευρώπη, στην Αμερική και σε όλες τις ηπείρους της συνεχούς οικονομικής, κοινωνικής, πολεμικής, πολιτικής και γενικής πολιτισμικής ανθρωπιστικής κρίσης, εκτός από την Αυστραλία και κάπως του Καναδά.
Η κρίση της κοινωνικής πολιτικής στους τομείς εργασίας – ανεργίας, φτώχειας, ανισότητας, προστασίας υγείας και κοινωνικής ασφάλισης ήταν σε δραματική κατάσταση τους 3 τελευταίους αιώνες.
Ομως από το τέλος του 19ου αιώνα άρχισαν προσπάθειες για μελέτη και δημιουργία πολιτικών εφαρμογών κοινωνικής πολιτικής ιδιαίτερα για τον τομέα υγείας των πολιτών αλλά και για τη συνταξιοδοτική ασφάλισή τους.
ΟΙ ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΣΥΓΚΥΡΙΕΣ
Στο νέο ελληνικό κράτος μας έγιναν προσπάθειες και για τους δύο αυτούς τομείς, κυρίως από τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά σε κλίμα και συνθήκες πολέμων, εθνικού διχασμού, επανάστασης και της μεγάλης εθνικής κρίσης του 1922 με τη μικρασιατική καταστροφή.
Και την κατ’ ακολουθία μεγάλη έξοδο – μετά 3.000 χρόνια εγκατοίκησης των εκεί Ελλήνων που κατακλύσανε ως πρόσφυγες (περί το 1,5 εκατομμύριο) τη μητέρα πατρίδα για ν’ αρχίσουν μέσα σε μια φοβερή αβεβαιότητα μια καινούργια ζωή.
Ο ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΜΕ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΤΟΛΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΟ ΙΚΑ
Για να συνεχιστεί μαζί με αυτούς η κρίση των μετέπειτα καιρών, με εκτελέσεις, δικτατορίες, αγωνίες και τραγωδίες ως τον καιρό που ο Ελευθέριος Βενιζέλος σχημάτισε την κυβέρνηση μεγάλης πλειοψηφίας του 1928-1932 η οποία ανάμεσα στις μεγάλες νομοθετικές δημιουργίες της που πραγματοποίησε, αντιμετώπισε τη δημιουργία εθνικής κοινωνικής πολιτικής για δημόσια υγεία και στο ασφαλιστικό.
Ομως, παρά το αποφασιστικό ενδιαφέρον του Ελευθερίου Βενιζέλου για τα μείζονος σημασίας αυτά θέματα, η τεράστια οικονομική χρηματιστηριακή κρίση του 1929, του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης σημάδεψε την Ευρώπη ολόκληρη και την αδύναμη – αναζωογονούμενη Ελλάδα η οποία περιέπεσε -όπως και τώρα- στον ανελέητο καταναγκασμό των άλλων ομολογιούχων, με προσωπικές επιθέσεις κατά του ίδιου του Ελευθερίου Βενιζέλου.
ΒΑΡΥΝΟΥΣΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Σε αυτή την εξαιρετικά δύσκολη περίοδο της χώρας ο Βενιζέλος επιχείρησε ανασυγκρότηση των υπηρεσιών δημόσιας υγείας και ολοκλήρωση των θεσμών κοινωνικής προστασίας και ασφάλισης…
ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΥΓΕΙΑΣ Ο ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Αποδίδοντας βαρύνουσα σημασία στα θέματα υγείας, πρόληψης, αντιμετώπισης επιδημιών και κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην αρχή της τετραετούς του διακυβέρνησης ανέλαβε, συμβολικά και τα καθήκοντα του υπουργού υγείας. Για να τονίσει τότε την ανάγκη για μια αποτελεσματική υγειονομική και κοινωνική πολιτική.
Τώρα μέσα στο δεινό πλαίσιο της κρίσης για την Ελλάδα (στην οικονομία στο μεταναστευτικό – προσφυγικό πρόβλημα στην υγεία και στην πρόνοια, αλλά και στο κρισιμότατο πρόβλημα των συντάξεων, με απαράδεκτο καταναγκασμό των δανειστών και των θεσμών.
ΣΗΜΕΡΑ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΑΡΟΜΟΙΕΣ ΜΕ ΤΟ 1928-1932
Ομως σε συνθήκες παρόμοιες (όχι όμοιες) για τα θέματα υγείας, κοινωνικής ασφάλισης, δανειστών, προσφύγων κ.λπ. κρίναμε χρήσιμο να δούμε δεδομένα από την ιστορική περίοδο του Ελ. Βενιζέλου.
Αυτή την εξόχως σημαντική διερεύνηση (όπως έχει γίνει και για άλλους κρίσιμους καιρούς της βενιζελικής διακυβέρνησης) την πραγματοποιησε το Ιδρυμα “Ερευνών- Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος” μαζί με την εθνική σχολή δημόσιας υγείας.
«Για να προστεθεί ένας ακόμα πολύτιμος τόμος με τη δημιουργική κατεύθυνση και εποπτεία του γενικού Δ/ντή του Ιδρύματος Νίκου Παπαδάκη ο οποίος με εμμονή υψηλής ευθύνης ανέδειξε – με σημαντικές σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις αντικειμενικών εκτιμήσεων, το μέγα έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου ως σημαντική παρακαταθήκη για τις μέλλουσες γενεές»…
ΜΕ ΕΜΜΟΝΗ ΕΥΘΥΝΗσ Ο Ν. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΕΔΕΙΞΕ ΜΕ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Στον πρόλογό του ο κ. Παπαδάκης λέει: «Το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” έχει ως σκοπό του το συντονισμό σε εθνικό επίπεδο της συστηματικής έρευνας της εποχής, το έργο και της ζωής του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η σύγκλιση σε συνεργασία με την εθνική σχολή δημόσιας υγείας του συνεδρίου (13ου στη σειρά με τίτλο: “Δημόσια υγεία και κοινωνική πολιτική: Ο Βενιζέλος και η εποχή του” το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 8-10 Νοεμβρίου 2007 και το 2008 εκδόθηκε και κυκλοφόρησε ο τόμος των πρακτικών (550 σελίδες μεγάλου σχήματος).
Με όλα τα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα των εισηγήσεων με τα θέματα που περιλαμβάνονται σε αυτό τον τόμο να είναι τόσο επίκαιρα τώρα.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ
Ο μεγάλες ενότητες αυτού του συνεδρίου είναι οι κάτωθι επτά:
Πρώτη ενότητα: “Η Υγεία και η κοινωνική ασφάλιση στο μεσοπόλεμο – διδάγματα της ιστορικής εμπειρίας και μαθήματα για το μέλλον”.
Δεύτερη ενότητα: “Η Οργάνωση της ιατρικής περίθαλψης και της ασφάλισης υγείας”.
Τρίτη ενότητα: “Τα προβλήματα της δημόσιας υγείας και τα μέτρα αντιμετώπισής τους”.
Τέταρτη ενότητα: “Τα δίκτυα υποδομής και η δημόσια υγεία στην Ελλάδα και την Ευρώπη (19ος και 20ος αιώνας)”.
Πέμπτη ενότητα: “Οι πολιτικές και τα θεσμικά μέτρα για τις συνθήκες εργασίας και την επαγγελματική παθολογία”.
Εκτη ενότητα: “Η κοινωνική πολιτική και η πρόνοια για τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού”
Εβδομη ενότητα: “Το κράτος πρόνοιας και οι κοινωνικές ασφαλίσεις”.
Από αυτή την ενότητα για το κοινωνικό κράτος πρόνοιας και το κρίσιμο θέμα πάντα της κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων θα παραθέσουμε ορισμένα σημαντικά αποσπάσματα.
ΤΗΝ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΑΝΔΡΕΑ ΖΑΚΚΑ ΕΚΑΜΕ Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΝΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΙΚΑ
Ο πρώτος και δεύτερος νόμος για το ΙΚΑ: η θέση των Φιλελευθέρων για την κοινωνική ασφάλιση στον μεσοπόλεμο.
Αυτό το μέρος το πραγματεύτηκε ο Γιώργος Τσαλίκης επισκέπτης καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης.
Στις σελίδες 421-432 γράφει και τα εξής στην περίληψη του κειμένου του: «Το 1920 η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων ανακοίνωσε ότι σχεδίασε ένα πρόγραμμα κοινωνικών ασφαλίσεων. Εχασε όμως τις εκλογές και η νέα κυβέρνηση των λαϊκών πέρασε τον Νόμο 6298/1934 για την ασφάλιση μικρού αριθμού μισθωτών, ο οποίος απέτυχε να καρποφορήσει ακολούθησε όμως η ευκαιριακή ίδρυση κλαδικών ταμείων για εύπορους επαγγελματίες.
Το 1928 στη Νέα Κυβέρνηση Βενιζέλου με σχέδιο του εμπειρογνώμονα δ/ντού του Υπουργείου Εργασίας Ανδρέα Ζάκκα απετέλεσε τη βάση νόμο του Ελ. Βενιζέλου.
ΤΟ ΙΚΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΕΓΙΝΕ ΜΕ ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΗ ΤΑΜΕΙΩΝ
Η ίδρυση του ΙΚΑ έγινε όμως 5733/1932 με συγχώνευση των κλαδικών ταμείων. Στην πολιτική Βενιζέλου αντέδρασαν σφόδρα η αντιπολίτευση, οι εργοδότες, οι γιατροί, οι φαρμακοποιοί και τα κλαδικά ταμεία. Ακολούθησε η κοινοβουλευτική κρίση, που τερμάτισε την πολιτική δραστηριότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου και επανέφερε τους λαϊκούς σε συνεργασία με τον φασίστα Μεταξά. Η Νέα Κυβέρνηση με διάφορες προτάσεις ανέστειλε την εφαρμογή του νόμου των Φιλελευθέρων. Πέρασε το νόμο 6928/1934 ο οποίος ικανοποίησε τις ομάδες συμφερόντων που αντέδρασαν στον νόμο Βενιζέλου.
Μετά 3 χρόνια προετοιμασίας άρχισε να λειτουργεί το ΙΚΑ του δεύτερου νόμου του 1937. Στο μεταξύ είχε εδραιωθεί η δικτατορία Μεταξά η οποία προπαγάνδισε το μύθο ότι το ΙΚΑ ήταν έργο του δικτάτορα “εμπνευσμένο από το Θεό” κατά ένα εμπειρογνώμονα..
ΟΙ ΑΝΑΔΙΑΝΕΜΗΤΙΚΕΣ ΣΤΟΧΕΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Ακόμα, για τη θεσμική συγκρότηση του κράτους πρόνοιας στον μεσοπόλεμο, ο Ξενοφών Ι. Κοντιάδης και ο Κυριάκος Ν. Σουλιώτης, του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού δικαίου ο πρώτος και της εθνικής σχολής δημόσιας υγείας ο δεύτερος, αναλύουν
α) την περιοδολόγηση της μεσοπολεμικής κοινωνικής πολιτικής με βάση τις αφετηρίες της στρεβλής ανάπτυξης και
β) τις επιμέρους θεσμικές παρεμβάσεις κατά το μεσοπόλεμο για να καταλήξουν οι δύο συγγραφείς στο τέλος της περιλήψεως του κειμένου τους να επισημάνουν ότι:
«Λέξεις κλειδιά στη δυσκολότατη περίοδο 1929-34 για υγεία – κοινωνική πολιτική ήταν: ασφάλιση υγείας, κοινωνική πολιτική, υγειονομική προστασία, ευπαθείς ομάδες, ασφαλιστικά ταμεία…».
Ομως η αναζήτηση του πολιτικού πρωταγωνιστή της περιόδου όσον αφορά τη ρύθμιση του κοινωνικού ζητήματος, οδηγεί αναμφίβολα στον Ελευθέριο Βενιζέλο του οποίου οι αντιλήψεις εξέφραζαν απροσχημάτιστα τις αναδιανεμητικές στοχεύσεις της πολιτικής του.
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: «ΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΩΜΕΝ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΝΥΧΑΣ ΤΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΩΝ»
Ο ιδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε πει: «Καθ’ ημέραν βελτίωσις της εργατικής τάξεως θα συμβαδίση με την αληθινήν πρόοδον της χώρας όταν θα κατορθώσωμεν ν’ αποσπάσωμεν τους εργάτας από τους όνυχας των νυν εκμεταλλευτών…».
Στις υποσημειώσεις (αρ. 50, σελ. 482) αναφέρεται το εξής αποκαλυπτικό:
«Είναι ενδεικτικό ότι στην έκθεση που συντάχθηκε από την επιτροπή υγειονολόγων της οργάνωσης υγείας της Κ.Τ.Ε. το 1929 για την απεικόνιση της υγειονομικής πραγματικότητας στην Ελλάδα, αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι η Ελλάδα είναι επικίνδυνη χώρα από άποψη υγιεινής» και επιπλέον ότι «η παρούσα κατάσταση εγκυμονεί κινδύνους για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη γενικότερα».
ΝΑ ΞΑΝΑΘΥΜΗΘΟΥΝ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΜΑΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Για να τονισθεί συμπερασματικά (σελ. 482-483) ότι:
«Την περίοδο του μεσοπολέμου (με πρωταγωνιστή τον Ελευθέριο Βενιζέλο) μέσα σ’ ένα περιβάλλον το οποίο συντίθεται από τις εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, τις οικονομικές και κοινωνικές δυσχέρειες και το ρευστό πολιτικό, το κοινωνικό ζήτημα αναδείχθηκε σε κυβερνητική προτεραιότητα…
Γεγονός το οποίο θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αποτελεί “ριζοσπαστικό νεωτερισμό” την περίοδο αυτή διατυπώνεται για πρώτη φορά στην πολιτική ατζέντα η αναγκαιότητα για ενιαίο σύστημα ασφάλισης το οποίο και ολοκληρώνεται θεσμικά ενώ λαμβάνονται μέτρα τόσο για την υγειονομική προστασία όσο και για την προστασία της εργασίας…
Σήμερα όμως μέσα στην βαρύτατη κρίση της Ελλάδας και στον τομέα υγείας, ασφάλισης και συνταξιοδοτικού είναι διαφορετικές.
Σήμερα πιστεύουμε πως θα ήταν χρήσιμο για όλους τους πολιτικούς ηγέτες μας να ανατρέξουν στα οράματα του Ελ. Βενιζέλου για μια καλύτερη κοινωνική πολιτική, για υγεία κοινωνικού κράτους και όχι για χειροτέρευση όπως οι δανειστές και οι θεσμοί μας επιβάλλουν.
