Η διερεύνηση και η μελέτη του Ελευθερίου Βενιζέλου ως δικηγόρου απαιτεί προσπάθεια, γιατί η εύρεση στοιχείων δεν είναι έργο εύκολο, όπως αντίθετα συμβαίνει σε περίπτωση που αναζητείς στοιχεία για την εθνική και πολιτική του δράση.
Η σημερινή μας παρουσίαση τέτοιων στοιχείων είναι μια απόπειρα προσέγγισης του συγκεκριμένου θέματος με το αίσθημα πάντα της φιλοδοξίας ότι θα πλαισιωθεί η προσπάθεια στη συνέχεια με συμπληρωματικά στοιχεία, που θα διαφωτίζουν και αυτή την πτυχή του μεγάλου Eλληνα Πολιτικού.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Μάρτιο του 1887 εγγράφεται μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων.
Χαρακτηριστικά “τα Λευκά Ορη”, εφημερίδα της εποχής εκείνης γράφει:
«Διά του τελευταίου ατμοπλοίου αφίκετο εξ Αθηνών ο εσχάτως αναγορευθείς εν τω Εθνικώ Πανεπιστημίω διδάκτωρ της νομικής επιστήμης Ελευθέριος Βενιζέλος πλήρης υγείας. Την άφιξιν του ειρημένου νέου εις την πατρίδα, πλήρους μέλλοντος και ευρέως σταδίου, χαιρετίζομεν εκ καρδίας».
Τον πρώτο καιρό ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα βιοπορισμού και τις δυσχέρειες που συναντά κάθε νέος δικηγόρος. Η επιθυμία του να αποκτήσει πείρα, αλλά και να υπηρετήσει το δημόσιο συμφέρον τον προσανατολίζει να επιδιώξει καριέρα δικαστικού λειτουργού.
Τέσσερις μήνες μετά την επιστροφή του στην Κρήτη, έβαλε υποψηφιότητα για Εφέτης, αλλά απέτυχε να εκλεγεί, όπως και στη συνέχεια εκ νέου δεύτερη υποψηφιότητά του ήταν ανεπιτυχής.
Μετά τα γεγονότα αυτά, χωρίς να απογοητευθεί, αποφάσισε να ανοίξει δικηγορικό γραφείο και να εργαστεί ως ελεύθερος επαγγελματίας. Η δικηγορική του καριέρα διαιρείται σε τρεις περιόδους, 1887 – 1896, 1901 – 1905, 1906 – 1909.
Η πρώτη περίοδος χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα παραγωγική. Η προσωπικότητά του σφυρηλατείται στους κόλπους της δικηγορίας, ασκεί το δικηγορικό επάγγελμα με ιδιαίτερο μεράκι, με εξαιρετική επίδοση, αλλά και με υποδειγματική αφοσίωση και αρετή.
Η δεύτερη περίοδος αρχίζει το 1901, όταν απολύεται από τη θέση του συμβούλου Δικαιοσύνης από τον πρίγκιπα Γεώργιο, και διακόπτεται με την επανάσταση του 1905 στο Θέρισο.
Είναι ιδιαίτερα δύσκολη περίοδος και επισκιάζεται από την πολιτικοστρατιωτική του δραστηριότητα. Είναι όμως και η περίοδος, που ο Βενιζέλος δοκιμάζει τους πραγματικούς συνεργάτες του και αποκτά και τους πιο έμπιστους φίλους.
Η τρίτη περίοδος είναι το 1906-1909, όταν πλέον ο Βενιζέλος έχει γίνει ευρύτερα γνωστός, όχι μόνο σαν δικηγόρος και δημοσιογράφος, αλλά κυρίως ως επαναστάτης με μεγάλη πολιτική προοπτική.
Η δικηγορική δράση του Ελευθέριου Βενιζέλου πιστοποιεί:
1) Οτι ο Βενιζέλος υπήρξε ένας πνευματικός άνθρωπος, που με πρωτόγνωρο ζήλο πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες μέσω του λειτουργήματός του σ’ ένα τόπο, που τις είχε ιδιαίτερη ανάγκη.
2) Η αγάπη για γνώση και μάθηση αυτού του ανθρώπου ήταν ανεξάντλητη. Ακόμη και τις λίγες ώρες που δεν εργαζόταν τις πέρναγε είτε κάνοντας διάλογο με τους φίλους του για κάποιο ειδικό θέμα, είτε διαβάζοντας κάποιο καινούργιο βιβλίο.
3) Η οξυδέρκειά του και η διεισδυτικότητα της σκέψης του, που είχαν φανερωθεί από τα φοιτητικά του χρόνια, άστραφταν και πάλι στην άσκηση του επαγγέλματος, πράγμα που ήταν παραδεκτό και σεβαστό από τους πελάτες του, που δεν τύχαινε να ’ναι μόνο χριστιανοί αλλά και πολλοί μουσουλμάνοι.
4) Ανέπτυσσε άριστη συνεργασία με γνωστούς και παλαιότερους δικηγόρους της εποχής, που χαρακτήριζε και δασκάλους του, όπως τον Σπύρο Μοάτσο, τον Γιάγκο Ηλιάκη, το Θ. Μπλούμ κ.λπ.
5) Τις περισσότερες υποθέσεις τις ανελάμβανε και τις διεκπεραίωνε ο ίδιος με μεγάλη επιμέλεια και σχολαστικότητα. Αξια προσοχής είναι τα νομικά του έγγραφα, είτε πρόκειται για αγωγές, αιτήσεις, δικόγραφα. Η εργατικότητά του είναι παροιμιώδης. Δεν περιοριζόταν ποτέ στην οκτάωρη εργασία, που αργότερα ο ίδιος θεσμοθέτησε.
Το σημερινό αρχειακό υλικό μάς πληροφορεί ότι τα δύο πρώτα χρόνια της δικηγορίας του διεκπεραίωσε διακόσιες υποθέσεις και μέχρι το 1905 είχε στο ενεργητικό του 3.433 υποθέσεις, δηλαδή κατά μέσο όρο 245 το χρόνο.
Τα στατιστικά στοιχεία είναι εντυπωσιακά και φανερώνουν πως ο Βενιζέλος δεν πέρασε τη συνηθισμένη περίοδο αναδουλειάς και υποαπασχόλησης, που παρατηρείται στην αρχή της σταδιοδρομίας ενός νέου δικηγόρου.
Αντιθέτως, πολλές φορές ο φόρτος εργασίας τον ανάγκαζε να επιζητεί τη συμπαράσταση συναδέλφων του και συνεργατών του. Οι αμοιβές για τις υπηρεσίες του ήταν υψηλές και είναι απορίας άξιο που με τόσες υποθέσεις δεν πλούτισε.
Η απάντηση είναι ότι ουδέποτε υπήρξε στόχος της ζωής του ο πλουτισμός και ουδέποτε τον ενδιέφερε η οικονομική εξασφάλιση. Πολλές φορές συμπεριφερόταν σπάταλα, προκειμένου να ικανοποιήσει τους στόχους του και να εξυπηρετήσει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες του.
Ο ακαδημαϊκός Μιχάλης Στασινόπουλος χαρακτηρίζει τον Βενιζέλο καλό γνώστη των πηγών του δικαίου και βαθύτερων εννοιών των νόμων.
Ο Βενιζέλος και ως νομικός συνδυάζει τη θεωρία με την πράξη, τις αφηρημένες έννοιες με τις πρακτικές εφαρμογές. Στον καταρτισμό του Κρητικού Συντάγματος του 1899 και στα 9 κεφάλαια διαφαίνεται η προσωπική του συμβολή.
Σ’ αυτά τα εννέα κεφάλαια καθορίζονται τα της Κρητικής Πολιτείας, της κρητικής ιθαγένειας, της ανεξιθρησκίας, της καθιέρωσης της ελληνικής γλώσσας ως επίσημου, το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας, και τέλος η ελευθερία του Τύπου.
Αλλά και οι νόμοι που δημοσιεύονται στο διάστημα, που διατελεί υπουργός Δικαιοσύνης (1899-1901), είναι προϊόν της σκέψης του. Οπως οι νόμοι για την πειρατεία, ο νόμος που προέβλεπε την τιμωρία για παράνομη κατοχή όπλων, ο νόμος για τις εξετάσεις των συμβολαιογράφων, η κατάρτιση ποινικού κώδικα.
Βασικό του “πιστεύω” και αρχή που διακηρύττει διακαώς, είναι ότι οι νόμοι πρέπει να υπηρετούν τα εξελισσόμενα και μεταβαλλόμενα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. Το φιλελεύθερο προοδευτικό πνεύμα του τον οδηγεί στο να εναντιωθεί στην πάγια Αρχή του Ρωμαϊκού Δικαίου, ότι τα συμφέροντα του κράτους είναι πάνω από τα συμφέροντα των πολιτών.
Ο Βενιζέλος δικηγόρος, δεν περιορίστηκε σε μια συγκεκριμένη εξειδίκευση. Ηταν εξίσου ικανός στη διεκπεραίωση υποθέσεων ποινικών, αστικών, εμπορικών, αλλά η μεγάλη του αγάπη ήταν το Συνταγματικό Δίκαιο.
Ο λόγος του, είτε προφορικός είτε γραπτός, φανερώνει την άρτια γνώση των ελληνικών του και εντυπωσιάζει με τη σαφήνεια και την περιεκτικότητά του.
Επισημαίνοντας την πνευματική του ευστροφία και το ετοιμόλογον του χαρακτήρα, αναφέρουμε την υπόθεση που ανέλαβε μιας ανήλικης Μουσουλμάνας, η οποία πήγε στο σπίτι του χριστιανού αγαπητικού της με σκοπό την εκούσια απαγωγή. Ο Βενιζέλος επιστράτευσε γερμανικά κείμενα ποινικού δικαίου, για να αποδείξει ότι η απόφαση να εγκαταλείψει κάποιος το σπίτι του δε συνιστά νομική αξιόποινη πράξη. «Volenti non fit injuria», έγραφε σχετικά.
Η πιο δραματική υπόθεση, όμως, της δικηγορικής σταδιοδρομίας του ήταν η δολοφονία του Τεβφίκ Μπέη, στο χωριό Λουτράκι από δύο Χριστιανούς. Κανένας δικηγόρος δεν ανελάμβανε να συμπαραταχθεί με την πολιτική αγωγή και να προσφέρει υπηρεσίες σε Μουσουλμάνους. Ο Βενιζέλος τόλμησε. Πολλοί αντίπαλοί του επωφελήθηκαν να τον κατηγορήσουν ως εργολάβο κερδοφόρας νομικής υπόθεσης, άλλοι είπαν ότι ήταν απόδειξη της ακεραιότητας και αμεροληψίας του χαρακτήρα του και της ικανότητάς του να χωρίζει τα προβλήματα κοινού ποινικού δικαίου και στοιχειώδους ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Σήμερα παραμερίσαμε το μεγάλο κεφάλαιο της εθνικής και πολιτικής δράσης του μεγαλύτερου Ελληνα πολιτικού, του εθνάρχη μας και παρουσιάσαμε μια όχι και τόσο ιδιαίτερη φωτισμένη πτυχή του, τη νομική.
Είναι όμως απαραίτητη, ως επιμύθιο η ακόλουθη διαπίστωση, ότι η νομική του μόρφωση και εμπειρία έγινε το υπ’ αριθμόν ένα εργαλείο της μετέπειτα πολυκύμαντης και πολυσήμαντης πολιτικής του σταδιοδρομίας.
*καθηγητής – συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Κοθρής Ε.: “Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως δημιουργός του Νεοελληνικού Κράτους”. Τετράδια Ευθύνης ΙΙ, Αθήνα 1976
Κορδογιαννόπουλος Παύλος: “Ο Βενιζέλος ως Νομικός”. Ελεύθερος Κόσμος, 26 Μαρτίου 1968.
Μαρής Αντώνιος: “Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου”. Επιμέλεια Στρ. Παπαμανουσάκη, Χανιά 1985.
Μακράκη Λίλη: “Ο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1910”. Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1992.
Παπαμανουσάκης Στρατής: “Αναδρομή στην Ιστορία του Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων 1884-1984”.
Στεφάνου Στεφ. “Ο Ελευθέριος Βενιζέλος όπως τον έζησα από κοντά”. Τόμος 1, Αθήνα 1975. Ι.Α.Κ. (Ιστορικό Αρχείο Κρήτης).
Δημοτική Βιβλιοθήκη, Αρχείο Νομικό Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ξυριτάκης Δημ.: “Ο Ελ. Βενιζέλος ως νομικός”, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 2003.
