ΤΟ 1920, παρά τη θριαμβευτική πορεία του στις ευρωπαϊκές αυλές με αποκορύφωση την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (Ιούλιος, 1920), ο Ελ. Βενιζέλος υπέστη -οδυνηρή για τη χώρα- ήττα στις εκλογές του Νοέμβρη του ίδιου χρόνου! Ακολούθησε η αυτοεξορία στο Παρίσι, η Μικρασιατική Εκστρατεία με τη Μεγάλη Καταστροφή (1922). Αργότερα, το εσπευσμένο κάλεσμά του να ηγηθεί της ελληνικής αντιπροσωπείας στις πολύ κρίσιμες διαπραγματεύσεις της συνθήκης της Λωζάννης, για να περισώσει ό,τι μπορούσε να περισωθεί (1923).
ΤΟ 1928 επιστρέφει στην πολιτική ως “παράκλητος” σχηματίζοντας την τελευταία και πιο γόνιμη κυβέρνησή του. Με τις δε καινοτομίες, τα έργα και τη λύση του προσφυγικού κατέστησε την Ελλάδα ευρωπαϊκό κράτος. Προηγουμένως, πέτυχε να υπογράψει διακρατικές συμφωνίες με τους γείτονές μας (άλλοτε εχθρικούς απέναντί μας- Ιταλία, Βαλκάνια, Τουρκία.
… ΠΕΝΗΝΤΑ χρόνια μετά το θάνατό του, η “Λέσχη Φιλελευθέρων” (Αθήνα, 1986) εξέδωσε ένα βιβλίο 70 σελίδων προς τιμήν του, με τίτλο “Ελευθερίου Βενιζέλου Υποθήκες για τους νέους”, σε επιμέλεια Στεφάνου Ι. Στεφάνου *. Μεταξύ άλλων, στο βιβλίο υπάρχουν και 2 ομιλίες του Εθνάρχη για τα εκατόχρονα από το 1821 (σ.25-28 και 29-31). Το βιβλίο είναι γραμμένο στο μονοτονικό, κάτι με το οποίο ίσως να διαφωνούσε ο λάτρης της ελληνικής γλώσσας Ελ. Βενιζέλος. Όμως, το μονοτονικό ήταν αίτημα των καιρών: τη χώρα κυβερνούσε απ’ το 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου (ΠΑΣΟΚ) και μια από τις πρώτες ενέργειές του ήταν η κατάργηση του πολυτονικού στη γλώσσα.
ΤΑ ΕΚΑΤΟΧΡΟΝΑ από την Ελληνική Επανάσταση (1921) δεν γιορτάστηκαν, λόγω της Μικρασιατικής Εκστρατείας και του τραγικού της τέλους. “Γιορτάστηκαν” το 1930, έστω και υποτυπωδώς. Στην ομιλία του στην Αγία Λαύρα (Καλάβρυτα, 28 Μαϊου 1930) ο Ελ. Βενιζέλος, έχοντας ως μότο την παρακάτω αισιόδοξη φράση, είπε τα εξής:
“Η Ελλάδα μπαίνει με αισιοδοξία και νέα ιδανικά στη δεύτερη εκατονταετία του ελευθέρου βίου της”
“ (…) Αναλογισθήτε προς στιγμήν υπό ποίας περιστάσεις εξερράγη και διεξήχθη ο αγών του ‘21, με ποια πενιχρά μέσα και ποίαν τρομεράν διαίρεσιν των ανδρών εκείνων. Διότι γνωρίζετε ότι οι φρονιμώτεροι και όχι οι ολιγώτερον πατριώται ήσαν αντίθετοι προς την κήρυξιν της επαναστάσεως, οι δε τολμηροί εχαρακτηρίζοντο παρ’ αυτών με επίθετα τα οποία δεν θέλω να αναφέρω.
Και όμως αυτοί οι άνθρωποι κατόρθωσαν να συγκλονίσουν την μεγάλην οθωμανική αυτοκρατορίαν και να εξαναγκάσουν την Ευρώπην να αναγνωρίση την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.
Πρέπει τώρα να ομολογηθή ότι το δημιούργημα του αγώνος εκείνου δεν ήτο αντάξιον της προσδοκίας των αγωνιστών. Οπωσδήποτε ο αγών εστέφθη υπό επιτυχίας και το μικρόν κρατίδιον απετέλεσε τον πυρήνα της περαιτέρω εθνικής δημιουργίας. Αναλογισθήτε ότι το κρατίδιον εκείνο είχε πληθυσμόν 700.000 κατοίκων και έκτασιν φθάνουσαν το τρίτον του σημερινού εδάφους μας. Η πτωχεία ήτο αφάνταστος. Αι Αθήναι είχον πληθυσμόν 10.000 κατοίκων. Εις τον Πειραιά υπήρχαν τρία καλύβια.
Έλειπεν η πολιτική εμπειρία. Και εν τούτοις με πεποίθησιν πρέπει να πάμε μπροστά. Παρ’ όλα τα αλλεπάλληλα σφάλματα τα γενόμενα εν τω μεταξύ, κατορθώσαμεν να έχωμεν σήμερον ένα κράτος 7 εκατομμυρίων και εκτάσεως 130 χιλιάδων χιλιομέτρων.
Είμεθα σήμερον έθνος που επέρασε την παιδικήν ηλικίαν, συμπληρώνει την νενανικήν και εισέρχεται εις την ανδρικήν.
Όποιος έχει αυτό υπ’ όψιν, πώς είναι δυνατόν να αμφιβάλλη ότι η σταδιοδρομία κατά την δευτέραν εκατονταετίαν του ελευθέρου βίου δεν θα είναι καλλιτέρα της πρώτης;
Εγώ είμαι βέβαιος ότι κατά την δευτέραν εκατονταετίαν θα φθάσωμεν εις μεγάλα αποτελέσματα, προς άλλην εννοείται κατεύθυνσιν, όχι προς εδαφικήν επέκτασιν ή απελεύθερωσιν υποδούλων αδελφών οι οποίοι δεν θέλω να εξετάσω πώς συνεκεντρώθησαν εντός των συνόρων της ελευθέρας πατρίδος, αλλά προς δημιουργίαν ενός κράτους συγχρονισμένου το οποίον εάν δεν είναι πρωτοπόρον, θα ευρίσκεται πάντως ακολουθούν εις την πρωτοπορείαν των άλλων εθνών που πρωτοστατούν εις τον πολιτισμόν.
Ήθελα τώρα να επιστήσω την προσοχήν σας εις κάτι άλλο. Αι νέαι ιδέαι ζητούν να πείσουν ότι η ιστορία διευθύνεται αποκλειστικώς υπό του υλισμού. Κανείς βέβαια δεν παραγνωρίζει την δύναμιν των υλικών αναγκών, αλλά όποιος τας θεωρεί κύριον παράγοντα της ιστορικής εξελίξεως είναι τυφλός.
Οι άνδρες του’ 21 εξηγέρθησαν ορμηθέντες από κίνητρα ηθικά κυρίως και όχι υλικά. Απόδειξις τούτου είναι και μια άλλη σελίς της ιστορίας μας. Γνωρίζετε ότι η Κρήτη ιδία μετά το ‘97 όχι μόνον δεν επιέζετο αλλ’ ήτο σχεδόν ανεξάρτητος. Δεν είχε χρέος δημόσιον, δεν είχε ανάγκην στρατού και στόλου, υπήρχον δε πολλοί καλοθεληταί που την απέτρεπον να πραγματοποιήση την ένωσιν με την Ελλάδα. Αλλ’ ημείς απαντήσαμεν ότι θέλομεν να γίνωμεν ελεύθεροι. Δεν είναι ανάγκη να μνημονεύσω και τους υποδούλους αδελφούς μας οι οποίοι υπέστησαν τόσα δεινά διότι επέμεναν εις την πραγμάτωσιν ενός υψηλού ιδανικού. Εκείνοι λοιπόν που κηρύσσουν αυτάς τας θεωρίας δια να τας συνδέσουν μάλιστα με άλλας ιδέας περί καταργήσεως της πατρίδος, της θρησκείας, της οικογενείας, είναι αληθινά τυφλοί άνθρωποι.
Ημείς έχομεν κάθε δικαίωμα να προσέλθωμεν με υψηλόν το μέτωπον εις τους τάφους εκείνων των οποίων γεραίρομεν την μνήμην διότι εσυνεχίσαμεν τον αγώνα των και επραγματοποιήσαμεν πολλά. Με ικανοποίησιν ημπορούμεν να λέγωμεν ότι υπήρξαμεν άξιοι των προγόνων μας.”
ΣΤΗ δε ομιλία του στην Τρίπολη (12 Οκτωβρίου 1930), ο Ελ. Βενιζέλος, κάνοντας πολλές παραινέσεις στους νέους της εποχής, κατέληξε:
“…Το επ’ εμοί είμαι βέβαιος ότι κανέν καλλίτερον μνημόσυνον δεν ημπορούμεν να κάμνωμεν εις τους μεγάλους ήρωας του έθνους οι οποίοι μας εχάρισαν την ελευθερίαν, παρά να εμπνευσθώμεν από τας αρχάς τας οποίας διετύπωσα ατέχνως ίσως και ολωσδιόλου εκ του προχείρου· και ελπίζω ότι η δευτέρα εκατονταετηρίς από της ανεξαρτησίας θα είναι μια εποχή μεγάλης προόδου δια την Ελλάδα, εφ’ ό σ ο ν κ α ν ε ί ς κ ί ν δ υ ν ος δ ε ν θ α α π ε ι λ ε ί τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή ν μ α ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ν (σ.σ. η υπογράμμιση είναι του Βενιζέλου) δια να καταλάβη μίαν θέσιν, δεν λέγω βέβαια την πρώτην, αλλά μιαν από τας πρώτας μεταξύ των πεπολιτισμένων εθνών και να παράγη μεγάλους τεχνίτας οι οποίοι θα καταστήσουν γλυκυτέραν την ζωήν του ανθρώπου· αλλά και μεγάλους επιστήμονας οι οποίοι θα δαμάσουν τα στοιχεία της φύσεως και οι οποίοι θα μας δώσουν τα μέσα να ζήσωμεν με μεγαλυτέραν ευημερίαν”
ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ ειρήνης, προόδου και “ευημερίας” που παραμένει αίτημα όλων των λαών του κόσμου. Γι αυτό, η αξία των παραπάνω λόγων είναι διαχρονική, έστω κι αν απευθύνεται σε νεαρές ηλικίες εκείνης της εποχής. Ήταν-και είναι- αυτές που πρέπει να ενστερνισθούν τα λόγια του Εθνάρχη, γιατί σ΄αυτές, παρά τις κατά καιρούς αντιξοότητες (όπως τώρα με τις οικονομικές ή υγιεινομικές κρίσεις), ανήκει η διαμόρφωση του μέλλοντος μιας χώρας. (16-7-21)
* Πρόκειται για το μικρό βιβλίο “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, Υποθήκες για τους νέους”, 1936-1986, Για τα 50 χρόνια από το θάνατό του”. Επιμέλεια: Στεφ. Ι. Στεφάνου, έκδοση “Λέσχης Φιλελευθέρων-Μνήμη Ελ. Βενιζέλου, Αθήνα, 1986.
