Είναι γνωστό πως στα νεανικά του χρόνια ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε ασχοληθεί με τα θεατρικά πράγματα, ήταν μέλος ερασιτεχνικών θεατρικών θιάσων και ιδιαίτερα ότι έλαβε μέρος σε θεατρικές παραστάσεις1 τα έσοδα των οποίων διατέθηκαν σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, στα Χανιά.
Είναι επίσης γνωστά -τουλάχιστον για τον πρώτο καιρό- τα ονόματα των συντρόφων του ερασιτεχνών2 που, αφιερώνοντας τον ελεύθερο χρόνο τους δημιουργικά, για κάποιο ευγενή σκοπό, αποτέλεσαν τον πρώτο θίασο Χανιωτών, και ως πολιτιστικός φορέας μετά τη Σύμβαση της Χαλέπας το 1878, έδιναν παραστάσεις κυρίως στην αίθουσα της Αλληλοδιδακτικής Σχολής Χανίων (ελλείψει άλλου κατάλληλου χώρου) προς όφελος των δημοσίων καταστημάτων και ιδιαίτερα των σχολείων. Δεν είναι όμως γνωστό, ότι ο θίασος αυτός δεν σταμάτησε τις δραστηριότητές του μετά από ένα ή δύο χρόνια (συγκροτήθηκε το 1880) αλλά συνέχισε, με διακυμάνσεις, να προσφέρει τις υπηρεσίες του για το γενικό καλό της πόλης. Πρόκειται για τον Ελληνικό Δραματικό Θίασο Χανίων «Ευτέρπη».
Πριν την παράθεση των στοιχείων για την «Ευτέρπη» θα πρέπει να σημειωθεί πως ήταν μεν ο πρώτος, αλλά όχι ο μόνος ερασιτεχνικός θίασος στα Χανιά που έδινε παραστάσεις για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Το 1884 αναγγέλλεται η συγκρότηση στην Χαλέπα, όμοιου προς την «Ευτέρπη» θιάσου «….από την εγχώριον νεολαίαν, υπό τον τίτλον «ο Ορφεύς» που δίδει και αυτός παραστάσεις υπέρ των εκπαιδευτικών καταστημάτων της κωμοπόλεως». Διευθυντής του «Ορφέα» ήταν ο Αρτέμιος Αναστασάκης. Μαρτυρίες όμως για τον «Ορφέα» υπάρχουν για τα έτη 1884 και 1893, χωρίς η γράφουσα να έχει συναντήσει πολλά στοιχεία για την δράση του.3
Υπάρχουν ακόμη μαρτυρίες ότι -πάντα κατά τα πρότυπα της «Ευτέρπης»- δημιουργήθηκε και τουρκικός θίασος, που, με διευθυντή τον Αγκιάχ Εφένδη, έδωσε παράσταση υπέρ των οθωμανικών σχολείων τον Ιανουάριο του 1893.4
Κατά τον χρόνο ίδρυσης της «Ευτέρπης» και κατά τα επόμενα έτη, δεν υπήρχε αίθουσα θεάτρου στα Χανιά. Εμφανίσθηκε μάλιστα στον Τύπο και η ιδέα κατασκευής χειμερινού θεάτρου, για να βρει επί τέλους τον φυσικό χώρο της η θεατρική τέχνη. Σημειωνόταν ακόμη ότι η δαπάνη δεν θα υπερέβαινε τις 100.000 γρόσια και ότι επί Σακήρ Πασά είχαν εξοικονομηθεί χρήματα, αν δε η ανέγερση του θεάτρου γινόταν με το σύστημα των μετοχών, οι μέτοχοι θα είχαν ασφαλίσει τα χρήματά τους, αφού οι περιοδεύοντες ή οι τοπικοί θίασοι θα χρησιμοποιούσαν μόνιμα το ένα και μοναδικό θέατρο της πόλης. Στο δημοσίευμα η εφημερίδα υπερθεμάτιζε για το ζήτημα και ανέφερε ότι η σκέψη προερχόταν από αρμόδιους κύκλους, σημειώνοντας ότι το θεατρικό κτήριο ήταν απαραίτητο σε μια πόλη σαν τα Χανιά, και ότι όχι μόνο δεν ήταν αδύνατη η κατασκευή του, αλλά μάλλον εύκολη. Παρ’ όλα αυτά, καθώς φαίνεται, η ιδέα δεν πραγματώθηκε. Αργότερα (1895) γράφτηκε στον Τύπο ότι οι Χαλεπιανοί ετοίμαζαν θερινό θέατρο στη Χαλέπα δεν γνωρίζουμε όμως αν λειτούργησε ποτέ.
Έτσι, αν εξαιρέσει κανείς τους καλλιτέχνες που εμφανιζόταν στα θέατρα ποικιλιών, παρουσιάζοντας διαφορετικά είδη θεατρικής τέχνης, από κωμική παντομίμα και τραγούδι μέχρι ακροβατικά και ταχυδακτυλουργίες,5 οι ηθοποιοί της πρόζας και οι ερμηνευτές της όπερας δεν είχαν κατάλληλο χώρο για τις παραστάσεις τους. Υπήρχαν βέβαια κάποιοι χώροι όπου δινόταν παραστάσεις από ευκαιριακούς περιοδεύοντες «καλλιτέχνες».
Στα τέλη του 1880 λοιπόν συγκροτείται ο Ελληνικός Δραματικός θίασος «Η Ευτέρπη», που τον απαρτίζουν οι: Πάνος Χαϊδούλης, Γ. Κουφάκης, Ν. Μαυράκης, Αθαν. Αθανασόπουλος, Ν Κουφάκης, Ευσέβιος Μαρκάκης, Γ. Καλλιγέρης, Ηλίας Κοέν, Βίτας Δαλμέδικος, Ισραήλ Δαλμέδικος, Στεφ. Καλαμαρίδης, Γ. Αντωνακάκης, Αλεξ. Πατμίδης, Ν. Νικολαίδης, Γρηγ. Αγγελιδάκης, Χαράλ. Μαλατάκης, Εμμ. Σκουλουδάκης, Ελευθ. Βενιζέλος και Αθαν. Βλούμ.
Σκοπός του θιάσου ήταν η παρουσίαση από σκηνής διαφόρων θεατρικών έργων και συγχρόνως η ενίσχυση, με τα έσοδα των παραστάσεων, των Εκπαιδευτηρίων των Χανίων. Όλοι οι ρόλοι -ανδρικοί και γυναικείοι- ερμηνευόταν από τους άνδρες – μέλη του θιάσου, και πάντα υπήρχε μουσική κατά τα διαλείμματα, είτε από την Στρατιωτική Μουσική στην αρχή (που παρεχωρείτο ευγενώς από τον Στρατιωτικό Διοικητή), είτε από πλήρη ορχήστρα,6 αργότερα.
Παραστάσεις δόθηκαν μέχρι και τον Φεβρουάριο του 1881, ενώ τον Οκτώβριο και Νοέμβριο 1881 ανακοινώνεται από τον τοπικό Τύπο ότι οι νέοι που είχαν συγκροτήσει κατά το παρελθόν έτος τον Ελληνικό Δραματικό Θίασο «Ευτέρπη» θα αρχίσουν και πάλι την διδαχή από σκηνής διαφόρων δραμάτων και κωμωδιών.
Η περίοδος των παραστάσεων κράτησε και πάλι ως τον Φεβρουάριο (1882). Κατά τους τελευταίους μήνες του 1882, ο θίασος παρεκλήθη από την Τμηματική Εφορεία και από την Δημοτική Εφορεία να επαναλάβει τις παραστάσεις του, αποφασίσθηκε δε τα έσοδα να διατίθενται για την σύσταση μιας γυμνασιακής τάξης, αφού η έλλειψη Γυμνασίου στα Χανιά, προκαλούσε προβλήματα στην πρόοδο και μόρφωση της νεολαίας (ως γνωστόν το Γυμνάσιο Χανίων ιδρύθηκε το 1884).
Όμως η «Ευτέρπη» δεν μερίμνησε μόνο για τη σύσταση της γυμνασιακής τάξης στα Χανιά, ή τη συντήρηση των άλλων εκπαιδευτηρίων. Συνέχισε να δίνει παραστάσεις – κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες – και διένειμε τα έσοδα σε άπορες οικογένειες7 ή τα διέθετε για άλλους κοινωφελείς σκοπούς. Χρηματικά ποσά διατέθηκαν ακόμη για τους σεισμοπαθείς της Ελλάδας, ενώ ένα μεγάλο ποσό δόθηκε για την αγορά οικοπέδου «εις τα πρόθυρα» της πόλης, για την κατασκευή κτηρίου γυμναστικής, το οποίο στοίχισε 200 λίρες και τελείωσε το 1889. Στο κτήριο – στην κατασκευή του οποίου επιστάτησε επιτροπή της «Ευτέρπης» (με ζήλο εργάσθηκε το μέλος της Στέφανος Καλαμαρίδης) – τοποθετήθηκαν και όργανα γυμναστικής που είχαν έλθει από τη Γερμανία.
Το 1889 επίσης, η «Ευτέρπη» αναγγέλλει ότι προτίθεται να δημιουργήσει Φιλαρμονική από 20 έως 25 όργανα. Ο θίασος θα αγόραζε τα μουσικά όργανα, θα αναλάμβανε την μισθοδοσία ειδικού μουσικοδιδασκάλου και θα πρόσφερε δωρεάν μουσική παιδεία σε άπορους νέους, οι οποίοι και θα μπορούσαν αργότερα να χρησιμοποιήσουν την μουσική για βιοποριστικούς σκοπούς. Τα έξοδα θα αντιμετωπιζόταν από τις εισπράξεις των παραστάσεων του θιάσου, από μηνιαίο έρανο τρία γρόσια από τα μέλη, και από οποιονδήποτε άλλο φιλόμουσο, ενώ επρόκειτο να ζητηθεί και η συνδρομή της Δημοτικής Εφορείας. Είχε συγκροτηθεί μάλιστα και οκταμελής επιτροπή, στην οποία είχε ανατεθεί όλη η προπαρασκευαστική εργασία, και την οποία αποτελούσαν οι Αν. Μενεγίδης, Γ. Στρατηγάκης, Γεωργ. Καλαϊσκάκης, Ν. Κουφάκης, Κων. Φούμης, Στ. Καλαμαρίδης, Γ. Καλλιγέρης και Αν. Μαρκουλάκης. Δεν είναι γνωστό αν η προσπάθεια τελεσφόρησε.
Για ένα διάστημα ο θίασος μένει αδρανής, χωρίς να ξέρουμε τι προκάλεσε αυτή την ολιγωρία του. Το 1892 αναγγέλλεται η ανασύσταση του θιάσου, που με νέα ορμή θα επαναλάμβανε τις δραστηριότητες του. Όμως, υπήρχαν, καθώς φαίνεται, συγκρουόμενες γνώμες και τα μέλη του θιάσου Ι. Σουμαρίπας, Γ. Καλαϊσάκης και Π. Μανταδάκης παραιτούνται, ύστερα από διαφωνία τους, σχετικά με το ζήτημα της εν γένει διαχείρισης των εσόδων των παραστάσεων. Η «Ευτέρπη» συνεχίζει να δίνει παραστάσεις με διάφορα έργα (όπως και παλαιότερα, συνήθως δύο κάθε φορά – δράμα και κωμωδία), εισπράττει αξιόλογα ποσά, δανείζεται, τα τοκίζει, σε ορισμένες περιπτώσεις, για να τα αυξήσει8 και παραδίδει, τον Φεβρουάριο του 1893, 50 χρυσά εικοσόφραγκα στην Επιτροπή των δημοσίων οικοδομημάτων.
Όμως αρχίζουν να παρουσιάζονται ελλείμματα στο ταμείο. Τα έξοδα είναι περισσότερα από τα έσοδα, όπως φαίνεται στο σχετικό βιβλίο του θιάσου.9 Μέλη της «Ευτέρπης» προσλαμβάνονται σε θιάσους που δίνουν παραστάσεις στα Χανιά, και προσφέρουν την αμοιβή τους για την ενίσχυση του ισχνού ταμείου του δικού τους θιάσου. Το 1893 συνεργάζονται με τον θίασο Σταματοπούλου – Δημητρακοπούλου, που δίνει μάλιστα και ευεργετική παράσταση, και τα έσοδα (1252 ½ γρόσια) ενισχύουν το ταμείο του θιάσου.
Παρά τις οικονομικές δυσκολίες της, η «Ευτέρπη» διοργανώνει, στα τέλη Ιουνίου του 1893, εορτή για τους αριστεύσαντες μαθητές του Γυμνασίου και χορηγεί τα βραβεία. Στην εορτή (στην οποία παραβρέθηκαν ο Τοποτηρητής της Γενικής Διοικήσεως, ο Επίσκοπος Κυδωνίας, οι Γενικοί Γραμματείς, και εκφωνήθηκε λόγος από τον Γυμνασιάρχη – με αντιφώνηση των μαθητών), ο Τοποτηρητής απένειμε τα ενδεικτικά και απολυτήρια, ενώ τα βραβεία της «Ευτέρπης» απονεμήθηκαν ως εξής: Δ΄ Τάξη: Δημ. Γεωργακάκης (5 λίρες),10 Γ΄ Τάξη: Ιω. Ροκάκης (χρυσόδετη Ελλ. Ιστορία Παπαρηγοπούλου, ένα αντίτυπο του « Σύμπαντος» και ένα χάρτη Κίππερτ), Β΄ και Α΄ Τάξη: Αλεξ. Καλεμικιαράκης και Θεόδ. Κουκουράκης (από μια χρυσόδετη Ελλ. Ιστορία Παπαρρηγοπούλου και ένα χάρτη Κίππερτ, στον καθένα). Η Στρατιωτική Μουσική είχε πλαισιώσει την όλη εκδήλωση, ενώ προσφέρθηκαν και άλλα χρυσόδετα βιβλία σε άλλους διακριθέντες μαθητές, από τον σύλλογο «’L’ Alliance».
Οι τελευταίες μαρτυρίες που έχουμε για το θίασο είναι και πάλι σχετικές με τη συμμετοχή μελών του σε Ελληνικούς θιάσους που έδιναν παραστάσεις στα Χανιά το 1894. Είχαν συμμετάσχει στις παραστάσεις του θιάσου Δεσπ. και Δημοσθ. Πρόκου, ενώ στην παράσταση «Χίος Δούλη» του θιάσου Κολυβά έλαβαν μέρος οι Δ. Βουγάς. Γ. Γεννάδης, Αθαν. Αθανασόπουλος και Β. Μπαρνιαδάκης. Στην παράσταση του δράματος «Λέων Καλλέργης» συμμετείχαν οι Δ. Βουγάς, Γ. Γεννάδης, Β. Μπαρνιαδάκης, Αθαν. Ανανασόπουλος και Α. Βαρδίδης.
Μετά το 1894 δεν απαντώνται στοιχεία για την τύχη της «Ευτέρπης». Το πιθανότερο είναι να έσβησε απλά η μεγάλη αυτή προσπάθεια τόσων χρόνων. Τα μέλη, οι ορμητικοί νεαροί, θα πρέπει να είχαν μεγαλώσει πια – ας μην ξεχνούμε ότι οι πρωτοπόροι ερασιτέχνες είχαν δημιουργήσει την «Ευτέρπη» πριν από δέκα τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Και παρ’ όλη την ανανέωση – αφού υπάρχουν στοιχεία ότι η «Ευτέρπη» είχε ενισχυθεί με νέα μέλη στο διάστημα αυτό – ίσως οι συνθήκες να υποχρέωσαν τον θίασο στη διάλυσή του. Αυτό που έμεινε, ήταν σίγουρα η αφιλοκερδής προσπάθεια για συνδρομή των απόρων και η προσφορά των ερασιτεχνών Χανιωτών για το κοινό καλό. Εκδηλώθηκε έτσι η ευαισθησία τους προς τα θέματα της Παιδείας των Χανίων, αλλά παράλληλα και ο υψηλός δείκτης καλαισθησίας, θεατρικής παιδείας και φιλολογικής μόρφωσης των μελών του θιάσου, που, αν και ερασιτέχνες, έδιναν τον καλύτερο εαυτό τους για την επιτυχία των παραστάσεων.
Η αναφορά στον Ελληνικό Δραματικό Θίασο «Ευτέρπη» θα κλείσει με την παράθεση όσων στοιχείων προέκυψαν από την έρευνα, για τις παραστάσεις που δόθηκαν από το θίασο στο διάστημα 1880-1894. Σημειώνεται ότι όπου υπάρχει παύλα, δεν στάθηκε δυνατός ο ακριβής καθορισμός της ημέρας της παραστάσεως:
30 Δεκεμβρίου 1880 – «Τα τέκνα του Δόξα –Πατρή» (βραβευμένο δράμα) – Κωμωδία: «Αγαθόπουλος» (Μολιέρου). Παραβρέθηκαν ο Γεν. Διοικητής με την κόρη του Ραλλού, κ.ά. Έσοδα: γρ. 2.165 και 25 παράδες –Έξοδα: γρ. 1.978 και 20 π.
8 Ιανουαρίου 1881 – Κωμωδίες: «Τα δικηγορικά γελοία» και «Αγαθόπουλος». Παραβρέθηκαν ο Γεν. Διοικητής με την κόρη του, ο Στρατ. Διοικητής Εδέμ Πασάς, ο Διοικητής Ναυτικού Χουσεϊν Πασάς, οι Πρόξενοι Ρωσίας, Γαλλίας, Ελλάδας με τους Γραμματείς των Προξενείων, ο Συνταγματάρχης Εμίν Βέης, κ.α. Έσοδα: γρ. 2.505 – Έξοδα: γρ. 546 και 20 παρ.
17 Ιανουαρίου 1881 – Κωμωδίες: «Χαρτοπαίκτης» (μονόπρακτο) και «Αρχοντοχωριάτης» (τρίπρακτο). Έσοδα: γρ.2.870 – Έξοδα: γρ. 570 και 35 παρ.
5 Φεβρουαρίου 1881 – (Δεν είναι γνωστό ποια έργα παρεστάθηκαν). Έσοδα: γρ. 2.274- Έξοδα: γρ. 405 και 15 παρ.
5 Φεβρουαρίου 1881 – (Δεν είναι γνωστό ποια έργα παραστάθησαν). Έσοδα: γρ. 2.274- Έξοδα: γρ. 405 και 15 παρ.
17 Φεβρουαρίου 1881 – Κωμωδίες: «Τρείς γαμβροί και μια νύφη» και «Φιάκας». Έσοδα: γρ. 1.822 – Έξοδα: γρ. 404 και 10 παρ.
21 Φεβρουαρίου 1881 – Κωμωδίες: «Αρχοντοχωριάτης» και «Ακούσιος ιατρός». Ήταν η τελευταία παράσταση της περιόδου και ο Τύπος απένειμε πολλούς επαίνους στους φερέλπιδες νέους. Έσοδα: γρ. 1.026 – Έξοδα: γρ. 423 και 45 παρ.
Δεκέμβριος 1881 – Κωμωδία: «Μυλωνάδες». Μετά το τέλος της παράστασης ακολούθησε απαγγελία, από μέλος της «Ευτέρπης», του ποιήματος το Αχιλ. Παράσχου «Ρεμβασμοί επί του τάφου».
26 Δεκεμβρίου 1881 – Κωμωδία: «Αρχοντοχωριάτης» – Χωρίς μεγάλη επιτυχία, ίσως εξ αιτίας της κατά κόρον επανάληψης του έργου.
Φεβρουαρίου 1882 – Δράμα: «Οι δύο Λοχίαι» και κωμωδία: «Η κόρη του παντοπώλου». Μεγάλη επιτυχία πολύς κόσμος και σημαντικά κέρδη.
Φεβρουαρίου 1882 – Κωμωδία: «Αρχοντοχωριάτης».
28 Νοεμβρίου 1882 – Δράμα: «Λουκρητία Βοργία». Διά του Τύπου απονεμήθηκαν ευχαριστίες στους Ιάκ. Τσέλε και Μ. Ωρολογά για την κατασκευή των σκηνικών. Ενθουσιώδεις κριτικές. Έσοδα : 128 αργυρά μετζήτια.
12 Δεκεμβρίου 1882 – Κωμωδίες: «Εξηνταβελόνης» και «Κοντέ Πανάδας». Ο Πάνος Χαϊδούλης χειροκροτήθηκε πολύ για την άριστη ερμηνεία του ως «Εξηνταβελόνης». Έσοδα: 92 μετζήτια.
26 Δεκεμβρίου 1882 – Κωμωδίες: «Πεινασμένος ποιητής» και «Αγαθόπουλος». Έσοδα: 110 τάλληρα.
6 Ιανουαρίου 1883 – Δράμα: «Οι δύο Λοχίαι»- Κωμωδία: «Τρείς Δεκανείς». Έσοδα: 85 μετζήτια.
16 Ιανουαρίου 1883 – Κωμωδία: «Ζωρζ Νταντέν». Εξαιρετική παράσταση με υπέροχα σκηνικά, αλλά μικρή προσέλευση κόσμου, λόγω ψύχους.
Ιανουαρίου 1883 – Δράμα: Λουκρητία Βοργία» – κωμωδία. «Πως θα τελειώσει». Έσοδα: 130 μετζήτια.
19(;) Φεβρουαρίου 1883 – Δράμα: «Ροβέρτος ο Αρχιληστής» – κωμωδία: «Η κόρη του Παντοπώλου». Παρά την ραγδαία βροχή, μεγάλη προσέλευση κόσμου. Κληρώθηκαν κοσμήματα για τα οποία είχαν διανεμηθεί δωρεάν λαχνοί.
26(;) Φεβρουάριος 1883 – Κωμωδίες: «Ακούραστος ιατρός» και «Δικηγορικά γελοία». Κωμωδία: «Αγαθόπουλος». Η παράσταση δόθηκε ύστερα από παράκληση της επιτροπής θεάτρου, και θα ακολουθούσαν κι άλλες, αφού το ποσόν που αποκόμισαν δεν ήταν αρκετό για την συντήρηση γυμνασιακής τάξεως.
28 Αυγούστου 1883 – Μουσική συναυλία από δεσποινίδες της πόλης και παράσταση της «Ευτέρπης» υπέρ των σχολείων των Χανίων. Κωμωδία: «Βίαιος Γάμος». (Σγαναρέλος: Ε. Σκούφος, Φιλόσοφος Παγκράτιος: Χαρ. Μαλατάκης. Διακόσμηση αίθουσας: Α. Μενεγίδης, Πάνος Χαϊδούλης). Παραβρέθηκαν: Ο Γεν. Διοικητής Φωτιάδης Πασάς, ο Υποπρόξενος της Ελλάδας στο Ηράκλειο Μερτούδ, ο Στρατ. Διοικητής Εδέμ Πασάς, κ.ά.
Φεβρουαρίου 1884 – Δράμα: «Αρματωλαί και Κλέπται» – Κωμωδία: «Τα βάσανα του Βασιλάκη» (μονόπρακτο).
25 Μαρτίου 1884 – Δράμα: «Λουκρητία Βοργία». Αίθουσα διασκευασμένη «επί το καλαισθητικώτερον».
26 Δεκεμβρίου 1884 (Δεν είναι γνωστό ποια έργα παρεστάθηκαν).
12 Ιανουαρίου 1886 – Δράμα: «Κοριολανός» – Υπέρ των σχολείων της Χαλέπας. Παραβρέθηκαν οι Πρόξενοι των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Πρωταγωνιστής Κοριολανός: Ελευθ. Βενιζέλος, Βασιλέας Αμφιστρίωνας: Φραντζεσκάκης, Κήρυκας της Ρώμης: Γ. Βλασιάδης.12
14 Σεπτεμβίου 1886 – Υπέρ σεισμοπαθών. Δράμα: «Ο Διάβολος» ή «Κόμης του Αγ. Γερμανού» (πεντάπρακτο) και κωμωδία: «Με την συμφωνία να ρογχαλίζεις».
Οκτωβρίου 1886 – Κωμωδίες: « Βαβυλωνία» και «Σκύλος αντεραστής».
26 Οκτωβρίου 1886 – Επανάληψη των παραπάνω έργων υπέρ του Παρθεναγωγείου Χαλέπας. «Βαβυλωνία»: Ανατολίτης: Ηρ. Περάκης, Κρητικός: Στυλ. Κωνσταντακάκης, Αλβανός: Οδυσ. Μπήτζος, Αστυνόμος: Π. Χαϊδούλης, Πελοποννήσιος και Κύπριος: αδελφοί Κουφάκη, Λογιώτατος: Ν. Μαυράκης, Χιώτης: Στεφ. Καλαμαρίδης.
Οκτωβρίου 1886 – Δράμα: «Ο υιός του καρατομηθέντος» (πεντάπρακτο) – κωμωδία: «Κάτι τι» (μονόπρακτο).
21 Νοεμβρίου 1886 – Πανηγυρική εκδήλωση προς τιμήν του Γεν. Προξένου της Ελλάδος Ιω. Γρυπάρη.
Δράμα: «Τα τέκνα του Δόξα- Πατρή» και κωμωδία: «Κηδεία και χορός».
Φεβρουαρίου 1889 – Δράμα: «Η Σαμία ορφανή» – κωμωδία: «Η δημοπρασία». Υπέρ αποπερατώσεως του κτηρίου γυμναστικής. Παρόντες: ο Γεν. Διοικητής και ο Γεν. Πρόξενος Γρυπάρης.
Μαρτίου 1889 – Δράμα: «Η τριακονταετής ζωή ενός χαρτοπαίκτου» – κωμωδία: «Νύμφη και φοράδα». Υπέρ της Ισραηλιτικής Σχολής Χανίων και προς τιμήν των Ισραηλιτών μελών του θιάσου, με την φροντίδα των Ελευθ. Βενιζέλου, Κων. Φούμη και Γ. Λασιώτη. Παρόντες: ο Γεν. Δοικητής, ο Σύμβουλος της Γ/Δσεως Εσάτ Πασάς, ο Γ. Πρόξενος Ελλάδας Γρυπάρης. Ανανέωση του θιάσου με νέα μέλη.
ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ «ΕΥΤΕΡΠΗΣ»
24 Μαϊου 1892 – Δράμα: «Οι δύο Λοχίαι». Έσοδα: γρ. 1.088- Έξοδα: γρ. 1.330.
14 Ιουνίου 1892 – Κωμωδία: «Ο Φιάκας». Στο τέλος, κλήρωση διαφόρων αντικειμένων. Χωρίς μεγάλη προσέλευση. Έσοδα: γρ. 973 και ½.- Έξοδα: γρ.565 και 15π.
13 Σεπτεμβρίου 1892 — Βίκτωρος Ουγκώ: «Ερνάνης». Έσοδα: 1.824 και 30 π.- Έξοδα: γρ.1.275 και 30 π.- Έξοδα: γρ. 739.
18 Οκτωβρίου 1892 – Κωμωδία: «Εξηνταβελόνης». Έσοδα: γρ. 1.275 και 30 π.- Έξοδα: γρ.739.
7 Νοεμβρίου 1892 – «Γαλάτεια». Έσοδα: γρ.501 και 30 π.- Έξοδα: γρ. 599 και 10 π. – Έλλειμμα: γρ. 97 ½.
21 Νοεμβρίου 1892 – «Γαλάτεια» ( επανάλ.). Έσοδα: γρ. 577 – ‘Εξοδα: γρ. 587. Έλλειμα: γρ. 10.
Ιανουαρίου 1893 – «Λουϊζα Μύλλερ». Έσοδα: γρ. 308- Έξοδα: γρ. 409 και ½. Έλλειμα: γρ.101 και ½.
5 Φεβρουαρίου 1893 – Δύο παραστάσεις του θίασου Σταματοπούλου με συμμετοχή μελών της «Ευτέρπης».
Α΄: Έσοδα: γρ. 391 και ½, Β΄: Έσοδα: γρ. 575 και ½- Έξοδα: γρ. 214 και ½. Ευεργετική παράσταση υπέρ της «Ευτέρπης» – Έσοδα 1.253 και ½.
18 Απριλίου 1893 – Κωμωδία: «Αναπαραδιάρης». Έσοδα: γρ. 500 και 10 π.
Σ.Σ.: Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από τη μεγάλη έρευνά μου, προσεχώς υπό έκδοση “Το Θέατρο στα Χανιά 1880 – 1930”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ν.Β. Τωμαδάκη: «Ο Βενιζέλος έφηβος».
2. Ι. Μανωλικάκη: «Ελ. Βενιζέλου: Η Κρητική Επανάσταση του 1889».
3. Ο «Ορφέας» παρουσίαζε στην αίθουσα της Δημοτικής Σχολής στην Χαλέπα, δράματα («Πάνθεια η Σουσίς», «Οι γάμοι του Αττίλα», «Η Μαρία Δόξα- Πατρή») και κωμωδίες («Τα κόκκινα παντελόνια», «Η μύτη του αφέντου μου», κ.α). Σε πέντε παραστάσεις είχαν εισπραχθεί 6.400 γρόσια που μετά την αφαίρεση των εξόδων θα διετίθεντο για τα σχολεία.
4. Παρεστάθη ένα «μελοδραμάτιον» και μια κωμωδία. Τα έσοδα ήταν 5.000 γρόσια και την επιτροπή του θιάσου αποτελούσαν οι Μπεχτσέτ Βέης Αγαζαδές, Νουρετίν Βέης Καουρζαδές και Χουσείν Βέης Λιμανρεϊζαδές
5. Σημειώνεται η λειτουργία θεάτρου στην Σπλάντζια υπό την διεύθυνση του Μουσταφά Αγά Λεϊλακάκη και άλλου θεάτρου στην συνοικία Καστέλλι υπό την διεύθυνση και κυριότητα Λουτζάτου και Στ. Λουπάκη (1898).
6. Για την ανεύρεση και διασταύρωση των στοιχείων ερευνήθηκε όλος ο Κρητικός Τύπος της εποχής (εφημερίδες «΄Αμυνα», «Πατρίς», «Αλήθεια», «Λευκά Όρη», «Μεσόγειος» κ.α), ενώ πολύτιμα στοιχεία αντλήθηκαν και από το βιβλίο εσόδων-εξόδων (1892-1893) της «Ευτέρπης».
7. Το 1886 δόθηκαν με την ευκαιρία των εορτών, υπέρ των απόρων οικογενειών πάνω από 95 αργυρά μετζήτια.
8. Σε ισολογισμό στο βιβλίο εσόδων-εξόδων φαίνεται ότι από 24/5/1892 έως 15/9/1892 τα έσοδα ήταν 7.939 γρόσια και 35 παράδες και τα έξοδα 4.043 γρόσια και 25 παράδες. Καθαρό κέδρος 3.896 γρόσια και 10 παράδες. Πήραν δάνειο 103 γρ. και ½, συμπλήρωσαν 4. 000 γρόσια και τα έδωσαν με τόκο 9% ετησίως στον Κ. Κωνσταντόπουλο.
9. Δανείσθηκαν 400 γρόσια για να δώσουν στις 24/10/1892 στην Εφορεία του Τμήματος Χανίων 1.467 γρόσια, για την πληρωμή των διδάκτρων των απόρων μαθητών (24 Οκτωβρίου 1892).
10. Στην στήλη «Έξοδα» του βιβλίου εσόδων-εξόδων αναγράφεται δαπάνη για την αγορά ενός πορτοφολιού για τον αριστεύσαντα μαθητή της Δ’ Τάξης. Άγνωστο αν επιδόθηκε.
11. Έσοδα από έξη παραστάσεις: 12.662 και 25 παράδες. Έξοδα: (συν τοις άλλοις) για ξυλική σκηνής, για ενοίκιο λαμπών κ.λ.π.: 4.864 γρόσια και 25 π.
12. Τον επόμενο χρόνο ο Βενιζέλος αναγορεύθηκε διδάκτωρ της Νομικής και διορίσθηκε ως δικηγόρος στα Δικαστήρια της Κρήτης.
13. Στις 16 Αυγούστου 1892 ο θίασος Γ. Μελίδου είχε δώσει ευεργετική παράσταση υπέρ της «Ευτέρπης». Έσοδα: γρ. 3.ο76 και 25π. Έξοδα: γρ. 599 και 30 π.
- Η Ζαχαρένια Σημανδηράκη είναι Ειδ. Συνεργάτις των Γεν. Αρχείων του Κράτους
