Ο έπαινος: Μια μορφή ανατροφοδότησης στη διδασκαλία

H ανατροφοδότηση αναφέρεται στην πληροφορία που δίνεται στους μαθητές, σχετικά με την απόδοσή τους, από κάποια εξωτερική πηγή, όπως ο δάσκαλος, ο προπονητής, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, ή μια βιντεοταινία. Όταν η ανατροφοδότηση είναι γενικόλογη και θετική αναφέρεται κι ως έπαινος. Μερικά παραδείγματα επαίνου είν’ οι ακόλουθες φράσεις: «Αρκετά καλό», «Όχι κι άσχημα», «Καλή προσπάθεια», «Αυτό είν’ ακόμα καλύτερο», «Υπέροχα!».
Ο κοινός νους θα έλεγε ότι τα παραπάνω σχόλια συντελούν στη μάθηση και στηρίζουν τον μαθητή. Είν’ όμως ο έπαινος πάντα ωφέλιμος για τον μαθητή και για τη διαδικασία της μάθησης; Μήπως υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να παρακωλύει τη μαθησιακή διαδικασία; Κι αν ναι, κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να συμβαίνει αυτό;
Σε αρκετές μελέτες, πραγματοποιημένες στη σχολική τάξη, βρέθηκε ότι ο έπαινος έχει μειωμένη επίδραση πάνω στην απόδοση του μαθητή και τούτο γιατί (α) ο έπαινος δεν περιλαμβάνει πληροφορίες που συντελούν στη μάθηση και (β) μπορεί να κατευθύνει την προσοχή του μαθητή στον ίδιο του τον εαυτό και ταυτόχρονα να τον απομακρύνει απ’ τη διδακτική δραστηριότητα και κατ’ επέκταση απ’ τη διαδικασία της μάθησης. Επομένως, προτείνεται να χρησιμοποιείται σποραδικά και να αποφεύγεται όταν είναι γενικόλογος και περιορίζεται μόνον σε θετικά/ευχάριστα σχόλια. Παρ’ όλ’ αυτά, τα θετικά σχόλια δεν πρέπει να θεωρηθούν ως ανούσια κι ανώφελα καθώς μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός πιο ανθρώπινου και ζεστού κλίματος μες στην τάξη.
Στον βαθμό που ο έπαινος είναι σημαντικός, η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται απ’ την ποιότητά του παρά απ’ τη συχνότητα εμφάνισής του. Σε κάποιες έρευνες βρέθηκε ότι η συσχέτιση ανάμεσα στους ρυθμούς εμφάνισης επαίνου και στη μάθηση ήταν πολύ χαμηλή. Παρομοίως, τα παιδιά που επαινούνται πολύ είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην αποτυχία κι έχουν περισσότερες πιθανότητες να τα παρατήσουν μπροστά σε μια πρόκληση. Παράλληλα, οι μαθητές μπορεί να αντιληφθούν τον έπαινο όχι ως μια προσπάθεια του δασκάλου να ενισχύσει μια συμπεριφορά τους αλλά ως μια επιθυμία του να χτίσει μια καλή σχέση με αυτούς, ιδιαίτερα στην περίπτωση που είναι αποξενωμένοι. Επίσης, μπορεί να δοθεί στους μαθητές λανθασμένη εντύπωση όταν ο δάσκαλος επαινεί πολύ συχνά διάφορα μικρά τους επιτεύγματα, δείχνοντας έτσι ότι δεν έχει και πολύ εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους.
Τέλος, ο έπαινος που απευθύνεται δημόσια και ταυτόχρονα επικεντρώνει την προσοχή όλων σε παραδειγματικές συμπεριφορές κάποιου μαθητή, μπορεί να φέρει σε δύσκολη θέση αυτόν τον μαθητή και να του προκαλέσει προβλήματα. Ο κατ’ ιδίαν έπαινος είναι πιο γνήσιος, πιο αυθεντικός και δεν καθιστά τον μαθητή παράδειγμα προς μίμηση για τους υπόλοιπους μες στην τάξη.
Σ’ αντίθεση με τη διαδεδομένη αντίληψη ότι ο έπαινος, που επικεντρώνεται στην υψηλή ικανότητα ή στην επίτευξη ως απόρροια της ευφυΐας και των έμφυτων ικανοτήτων του μαθητή, βοηθάει στην παρακίνησή του για επιτυχία, μια σειρά από έρευνες έδειξαν ότι αυτή η μορφή επαίνου μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα στην επιτυχία, στην επιμονή, και στην ικανοποίηση απ’ τη συμμετοχή σε μια δραστηριότητα. Αντίθετα, ο έπαινος που επικεντρώνεται στην προσπάθεια, στην απόκτηση γνώσης και δεξιοτήτων μπορεί να επηρεάσει θετικά αυτούς τους παράγοντες. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που συνιστούν τον έπαινο τον επικεντρωμένο στην προσπάθεια παρά στην ικανότητα του μαθητή, καθώς το μήνυμα που μπορεί να περάσει ο δάσκαλος μες απ’ αυτή τη μορφή επαίνου είν’ ότι η προσπάθεια οδηγεί στη μάθηση και την απόδοση κι ότι τα λάθη είν’ ένα σημαντικό κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας. Στη φυσική αγωγή ο έπαινος που έχει αυτό το χαρακτηριστικό δίνεται με φειδώ απ’ τους δασκάλους.
Όταν ο έπαινος του δασκάλου προσανατολίζεται στην προσπάθεια, τη συμμετοχή, ή τις διαδικασίες που σχετίζονται με την πραγμάτωση, μπορεί ν’ αποτελέσει παράγοντα ενισχυτικό της αυτοεκτίμησης. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να έχει κάποιον αντίκτυπο στην άσκηση και τ’ αποτελέσματα να είναι μεγαλύτερα. Επιπρόσθετα, ο έπαινος μπορεί να είναι αποτελεσματικός όταν αποτελεί μια αυθόρμητη αντίδραση σ’ ένα επίτευγμα του μαθητή κι όχι μια προσπάθεια του δασκάλου να τον ελέγξει. Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληξε και μια έρευνα του 2006 σε ενηλίκους. Βρέθηκε ότι ο έπαινος που επικεντρώνεται στην ικανότητα του ατόμου, οδηγεί σε πτώση της βαθμολογίας του σε δοκιμασία μέτρησης της νοημοσύνης και σε μείωση της αυτοεμπιστοσύνης του. Αντίθετα, ο έπαινος που επικεντρώνεται στην προσπάθεια, το οδηγεί σε μεγαλύτερη βαθμολογία στη δοκιμασία αυτή και σε αύξηση της επιθυμίας του να κάνει καινούργιες ασκήσεις προκειμένου να μάθει απ’ αυτές.