Το προηγούμενο σημείωμα (14-10-2014) που ήταν αφιερωμένο στον Πιέρ Γκασσαντί, τον «αναβιωτή» ουσιαστικά της φιλοσοφίας του Επίκουρου στα νεώτερα χρόνια, θύμισε σε κάποιους φίλους τα πρώτα άρθρα της στήλης πάνω στο θέμα αυτό και με παρότρυναν να ξαναγράψω κάτι για τον Επίκουρο. Το κάνω πολύ ευχαρίστως!
Λέει λοιπόν ο Επίκουρος για τη φιλοσοφία:
«Κενός ἐκείνου φιλοσόφου λόγος, ὑφ’ οὗ μηδέν πάθος ἀνθρώπου θεραπεύεται· ὥσπερ γάρ ἰατρικής οὐδεν ὄφελος μή τάς νόσους τῶν σωμάτων ἐκβαλλούσης, οὔτως οὐδέ φιλοσοφίας, εἰ μή τό τῆς ψυχῆς ἐκβάλλει πάθος».
Μάταιος είναι ο φιλοσοφικός λόγος που δεν θεραπεύει κανένα ανθρώπινο πάθος· ακριβώς όπως η ιατρική δεν ωφελεί παρά μόνο σαν θεραπεύει τις αρρώστιες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει τίποτε αν δεν απαλλάσσει την ψυχή από τα πάθη της». (Επικ. απόσπ. 54)
Αμέσως από αυτό το μικρό απόσπασμα γίνεται φανερό ότι ο Επίκουρος δίνει στη φιλοσοφία του πρακτικό σκοπό και μάλιστα τον σκοπό αυτό τον κάνει συγκεκριμένο: να απαλλάσσει την ψυχή από τα πάθη της και να κάνει τη ζωή χαρούμενη κι ευτυχισμένη. Ο Σέξτος ο Εμπειρικός έσωσε τον επικουρικό ορισμό της φιλοσοφίας: «Ἑπίκουρος ἔλεγε την φιλοσοφίαν ἑνέργειαν εἶναι λόγοις και διαλογισμοῖς τον εὑδαίμονα βίον περιποιοῦσαν», δηλαδή «Η φιλοσοφία είναι ενέργεια, που εξηγώντας τους λόγους εκείνων που γίνονται και καταλήγοντας σε συμπεράσματα με διαλογισμούς, κάνει ευτυχισμένη τη ζωή». Δεν έχει κανένα νόημα να προσποιούμαστε ότι φιλοσοφούμε ή ότι φιλοσοφούμε σαν αυτοσκοπό, δηλαδή απλά για να φιλοσοφούμε. Και κάνει έναν θαυμάσιο παραλληλισμό με την υγεία. Δεν έχουμε ανάγκη, λέει, να φαινόμαστε υγιείς, αλλά να είμαστε στ’ αλήθεια υγιείς.
Διδάσκει ότι μέσα από τη φυσική φιλοσοφία γίνεται κανείς επαρκής στο να καταλαβαίνει αυτά που συμβαίνουν γύρω του, να σχηματίζει άποψη στις διάφορες περιστάσεις του βίου του και να παίρνει τις σωστές αποφάσεις. Γίνεται επίσης αυτάρκης, γιατί με τη φιλοσοφία ο άνθρωπος εκπαιδεύεται και μαθαίνει ποιες είναι οι πραγματικές του ανάγκες, ποια τα όριά του και ποιό είναι το μέτρο στις επιθυμίες του. Έτσι ο άνθρωπος διατηρεί την αξιοπρέπειά του και αναπτύσσει την προσωπικότητά του. Γι’ αυτήν είναι περήφανος και όχι για τα υπάρχοντά του.
Στην 11η Κύρια Δόξα, λέει ο Επίκουρος: «Αν δεν μας βασάνιζαν οι φόβοι από τα μετέωρα, από το θάνατο και από την άγνοια για το όριο του πόνου και των επιθυμιών, δεν θα χρειαζόμασταν φυσική επιστήμη», προβάλλοντας έτσι χωρίς περιστροφές τα πρακτικά κίνητρα και ζητούμενα της επιστήμης. Η θέση αυτή του Επίκουρου τον φέρνει, φυσικά, σε ευθεία αντίθεση με τον Αριστοτέλη ο οποίος υποστήριζε ότι καλλιεργούμε την επιστήμη, για την ίδια την επιστήμη, τη γνώση για τη γνώση, για την ευχαρίστηση που δίνει στη διάνοιά μας και όχι για τις πρακτικές ωφέλειές της, «οὑ χρήσεώς τινός ἕνεκεν», και ότι όσο λιγότερο σχετίζεται με τις ανάγκες της ζωής, τόσο η επιστήμη είναι ουσιαστικότερη.
Βέβαια και ο Επίκουρος δεν βλέπει μόνο την πρακτική πλευρά της φιλοσοφίας. Αναγνωρίζει ότι η φιλοσοφία είναι και ευχαρίστηση. Μάλιστα, λέει, έχει το χαρακτηριστικό ότι η απόλαυση είναι ταυτόχρονη με τη μάθηση, αντίθετα με τις άλλες ασχολίες που πρώτα πρέπει να προσπαθήσεις και μετά να απολαύσεις τους καρπούς των προσπαθειών σου. Για το λόγο αυτό, συμβουλεύει ο Επίκουρος: «ούτε ο νέος πρέπει να αναβάλει ούτε ο γέρος να βαριέται να φιλοσοφεί. Γιατί ποιός θα μπορούσε να πει πως δεν είναι ακόμα ώρα για την ευτυχία ή ότι είναι αργά πια γι’ αυτήν;».
Ακριβώς λοιπόν επειδή είναι έτσι η φιλοσοφία, θα πρέπει να την εντάσσουμε στην καθημερινή μας ζωή σαν κάτι ενιαίο, αδιαίρετο και ταυτόχρονο με αυτή. Δηλαδή, όπως χαρακτηριστικά λέει: «Να γελάμε και να φιλοσοφούμε ταυτόχρονα και να φροντίζουμε το νοικοκυριό μας και να χειριζόμαστε τις ιδιωτικές μας υποθέσεις χωρίς να πάψουμε να κηρύσσουμε τα διδάγματα της ορθής φιλοσοφίας».
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές:
ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ Κείμενα – πηγές της επικούρειας φιλοσοφίας και Τέχνης του Ζην, επιμέλεια Γ. Αβραμίδης, εκδόσεις Θύραθεν, Θεσσαλονίκη, 2000.
Χ. Θεοδωρίδης, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – Η αληθινή όψη του Αρχαίου Κόσμου, εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 1999.
Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
