[Ο λόγος σήμερα στον αγαπητό Θωμά Ηλιόπουλο (1), παιδικό φίλο και συμπαιδοπολίτη, καθηγητή φιλόλογο στη Μελβούρνη, ανήσυχο ερευνητή της σχέσης ελληνικής και αγγλικής γλώσσας, ιδρυτικό μέλος του “Φιλοοφικού Καφενείου” της Μελβούρνης και αρθρογράφο της μεγάλης σε κυκλοφορία εφημερίδας, “Νέος Κόσμος” (Μελβούρνη).
Η αυστραλιανή ματιά του “Ερωτόκριτου” είναι σύντομη αλλά ενδεικτική του ενδιαφέροντος για την κρητική λογοτεχνία]:
“Ο Ερωτόκριτος είναι ένα έμμετρο ποιητικό λογοτεχνικό δημιούργημα του Βιτσέντζου Κορνάρου, το οποίο γράφτηκε μάλλον κατά την πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα και αποτελείται από 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική διάλεκτο. Οι τελευταίοι δώδεκα στίχοι αναφέρονται στον ίδιο τον ποιητή και με αυτούς υπογράφει το έργο:
“Βιτσέντζος είν’ ο ποιητής κι’ εις τη γενιά Κορνάρος
που να βρεθή ακριμάτιστος, όντε τον πάρη ο Χάρος.
Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,
εκεί ‘καμε κι εκόπιασε ετούτα που σας γράφει.” (2)
Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο -που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος- και την Αρετούσα. Ο Ερωτόκριτος έχει περάσει στη λαϊκή παράδοση και παραμένει ένα εξαιρετικά δημοφιλές κλασικό έργο, έχει μελοποιηθεί και τα μελοποιημένα αποσπάσματα θεωρούνται κλασικές ερμηνείες σήμερα.
Ο Ερωτόκριτος διδάχτηκε στην Αυστραλία για πρώτη φορά στους πρώτους φοιτητές που φοίτησαν στο Τμήμα της Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και αποφοίτησαν από αυτό μετά τριετή πανεπιστημιακή κατάρτιση το έτος 1976.
-Ποια είναι η ιστορία του;
H υπόθεση διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα. Αλλά, ο κόσμος που απεικονίζει δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα. Μαζί με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και διάφορα στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως για παράδειγμα η κονταρομαχία.
“Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης μαζί με τη σύζυγό του αποκτούν ύστερα από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Αυτή την όμορφη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος. Δεν μπορεί όμως να φανερώσει τον έρωτά του. Για αυτό το λόγο πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδάει. Η κοπέλα αρχίζει να ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή που της κάνει καντάδα. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή, του στήνει ενέδρα προκειμένου να τον συλλάβει. Ο Ερωτόκριτος όμως μαζί με τον αγαπημένο του φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Συνειδητοποιώντας ότι ο έρωτάς του δεν θα οδηγηθεί πουθενά, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει την κοπέλα. Εκείνη την περίοδο, ο πατέρας του Ερωτόκρτου αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά με εκείνη και τους στίχους που της τραγουδούσε. Ο Ερωτόκριτος επιστρέφει κι ανακαλύπτει ότι η ζωγραφιά του δεν είναι εκεί και ούτε οι στίχοι των τραγουδιών. Μαθαίνει δε, ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί η ζωή του να είναι σε κίνδυνο. Παραμένει στο σπίτι του προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, θέλοντας να του δείξει ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του. Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του, όπου λαμβάνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον το γνωστό κόσμο. Νικητής είναι ο Ερωτόκριτος. Εκείνος με την Αρετούσα αρχίζουν να συναντιούνται κρυφά στο παράθυρό της. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει σε γάμο από τον πατέρα της. Ο βασιλιάς όμως, εξοργισμένος τον εξορίζει. Διάφορα προξενιά φτάνουν για την Αρετούσα που εκείνη αρνείται. Αρραβωνιάζεται στα κρυφά τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη. Ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί με την πιστή παραμάνα της. Χρόνια αργότερα, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος. Σε μια μάχη σώζει τη ζωή του βασιλιά αλλά και ο ίδιος τραυματίζεται. Ο βασιλιάς για να τον ευχαριστήσει του προσφέρει σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται να δεχτεί να τον παντρευτεί. Ο Ερωτόκριτος τη δοκιμάζει με ερωτήσεις για να επιβεβαιώσει την πίστη της και τελικά τής αποκαλύπτεται λύνοντας τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο βασιλιάς αποδέχεται να παντρευτεί το ζευγάρι, συμφιλιώνονται οι δυο πλευρές και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.”
-Κρίσεις και μελοποίηση
Το παρακάτω απόσπασμα έχει μελοποιηθεί από το συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο ο οποίος έχει επισημάνει τη διαφορά του «Ερωτόκριτου» με το έργο του Σαίξπηρ «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». «Στην περίπτωση του Ερωτόκριτου», τονίζει ο συνθέτης, «νικά το αίσθημα, ενώ στον Σαίξπηρ το έργο τελειώνει με το θάνατο των δύο νέων». Ο δε σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος, έχει χαρακτηρίσει το έργο «μία κατάθεση στο μνημείο της χαμένης μνήμης των Ελλήνων, καθώς ο Ερωτόκριτος συνδέει την κλασική Ελλάδα με το σήμερα». Κλασικές θεωρούνται οι ερμηνείες του Νίκου Ξυλούρη και ένα σύντομο παράδειγμα είναι οι παρακάτω δέκα στίχοι:
“Τ`άκουσες Αρετούσα μου, τα θλιβερά μαντάτα;
ο Κύρης σου μ’ εξόρισε σ’ τση ξενιτιάς τη στράτα.
Τέσσερις μέρες μοναχά μου ‘δωκε ν’ ανιμένω,
κι αποκείς να ξενιτευτώ, πολλά μακριά να πηαίνω.
Και πώς να σ’ αποχωριστώ και πώς να σου μακρύνω
και πώς να ζήσω δίχως σου τον ξωρισμόν εκείνο;
Εσίμωσε το τέλος μου, μάθεις το θες, Κερά μου,
στα ξένα πως μ’ εθάψασι, κι εκεί ‘ν’ τα κόκκαλά μου.
Κατέχω το κι ο Κύρης σου γλήγορα σε παντρεύγει,
Ρηγόπουλο, Αφεντόπουλο, σαν είσαι συ γυρεύγει…” (3)
-Μελβούρνη και Ερωτόκριτος
Να σημειώσουμε εδώ επίσης πως ο Ερωτόκριτος μεταφράστηκε ολόκληρος -για πρώτη φορά- στα Αγγλικά στη Μελβούρνη από τους καθηγητές Gavin Betts, Stathis Gauntlett και Thanasis Spilias, σε μία καλαίσθητη και μνημειώδη έκδοση από τον Australian Association for Byzantine Studies.
Ο Στάθης Γκώντλετ παρουσιάζοντας το νέο βιβλίο στο περιοδικό «Διαβάζω» και Τεύχος 454, Σεπτέμβριος 2004, σελ. 83-88, σημειώνει πως είναι: «καρπός της μαραθώνιας συνεργασίας (1999-2003) η πρόσφατη έκδοση Vitsentzos Kornaros Erotokritos» των ανωτέρω καθηγητών (4)”.
[Ο Ελληνισμός της ξενιτιάς (Διασπορά) δείχνει να είναι πάντα “ζωντανός” κι ανήσυχος. Όχι μόνο για τα γεωπολιτικά τεκταινόμενα στην περιοχή μας, όχι μόνο για το πού παμε ως έθνος, αλλά και για την πάση θυσία διατήρηση της ελληνικότητας μέσω της παράδοσης και της λογοτεχνίας μας. Κι αυτό είναι που μας κάνει να αισιοδοξούμε. Στ.Γ.Κ.]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1)Θωμάς Γ. Ηλιόπουλος, “Ερωτόκριτος”, (Σκεπτόγραμμα), “Νέος Κόσμος”, Μελβούρνη, Αυστραλία, 22/8/2019
-(2)”Ερωτόκριτος” (Ε, στ.1543-1546), στην έκδοση Στ. Ξανθουδίδη, με Εισαγωγικά Λίνου Πολίτη. Εκδοτικός Οίκος ΑΣΤΗΡ, Παπαδημητρίου, Αθήναι, 1968
-(3) Οι στίχοι (Γ, 1353-1368) που αποδίδει ο Ν. Ξυλούρης είναι προσαρμοσμένοι στις ανάγκες της μουσικής και του κοινού στο οποίο απευθύνονται.
-(4) σ.σ. [Το έργο-στα αγγλικά-είναι διαθέσιμο από το AABS, C/ – Centre for Early Christian Studies, Australian CatholicUniversity, PO Box 456 Virginia, QLD 4014.]
