Η Επανάσταση του 1821, έδωσε καρπούς. Μέσα σε μια δεκαετία αγώνων, αιμάτων και θυσιών, δημιουργήθηκε μικρό Ελληνικό κράτος. Το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνισμού υπέφερε ακόμη τον βάρβαρο δυνάστη.
Η Κρήτη συνέχιζε απροσκύνητη τον υπέρ πάντων αγώνα της με συνεχείς επαναστάσεις.
Κατά τη Μεγάλη Επανάσταση 1866-69 ο Αλέξανδρος Ραγκαβής ποιητής και διπλωμάτης, έγραψε στον Β. Ουγκώ που ήταν εξόριστος από το βασιλιά της Γαλλίας σ’ ένα νησί στο μπουγάζι της Μάγχης.
Του γύρευε να βουκινήσει στα πέρατα του κόσμου το δίκιο της Κρήτης και να τραγουδήσει στη λύρα του την παλικαριά της.
Η Μεγάλη τρουμπέτα του 19ου αιώνα ήχησε και λάλησε τα παρακάτω:
«Ένα βογκητό φτάνει σε μένα απ’ την Αθήνα. Στην πόλη του Φειδία και του Αισχύλου έγινε μια έκκληση σε μένα και τ’ όνομά μου το προφέρουνε πολλά στόματα.
Τι είμαι για να την αξίζω τέτοια τιμή; Τίποτα.
Ένας νικημένος.
Και ποιοί αποτείνουνται σε μένα;
Νικητές.
Ναι, ηρωικοί Κρητικοί, που σήμερα καταπιεζόσαστε, είστε οι νικητές του μέλλοντος. Σταθείτε αδάμαστοι. Και με την ψυχή στο στόμα ακόμα, θα θριαμβεύσετε. Το βογκητό της αγωνίας είναι δύναμη. Αυτή η έκκληση μπροστά στο μεγαλοδύναμο που τσακίζει… ποιόνε;
Τους βασιλιάδες.
Αυτές οι παντοδύναμες δυνάμεις, που έχετε εναντίον σας, αυτές οι συμμαχίες από σκοτεινές δυνάμεις κι από πεισματικές προκαταλήψεις, αυτές οι αρχαίες πάνοπλες τυραννίες, έχουν στο φυσικό τους μια υπερβολική ευκολία για το ναυάγιο.
Με την τιάρα του πάπα στην πρύμνη, με το τουρμπάνι του Τούρκου στην πλώρη, το σαραβαλιασμένο μοναρχικό καράβι, κάνει νερά. Αυτή την ώρα βουλιάζει στο Μεξικό, στην Αυστρία, στην Ισπανία, στο Ανόβερο, στη Σαξωνία, στη Ρώμη κι αλλού. Βαστάτε.
Νικημένοι δεν μπορεί να ‘σαστε.
Μια επανάσταση που καταπνίχτηκε δεν είναι καθόλου μια ιδεολογία που καταβλήθηκε.
Δεν υπάρχουνε τελειωμένα γεγονότα. Δεν υπάρχει παρά το δίκαιο.
Τα πράματα ποτέ δεν τελειώνουν. Η ατέλειωτη ροή τους είναι το φυλαχτό που κρατάει το δίκαιο. Και το δίκαιο στέκει πάντα στον αφρό. Άγρια κύματα από γεγονότα φουρτουνιάζουνε πάνωθε στον αφρό. Ενενήντα τέσσερα χρόνια έχει η Ευρωπαϊκή πολιτική όπου κυλάει με τη νεκροφόρα αυτό το πτώμα και οι λαοί βλέπουνε να κυματίζει πάνω απ’ τα τελειωμένα τα γεγονότα, αυτή η ψυχή.
Λαέ της Κρήτης και συ παρόμοια είσαι ψυχή.
Έλληνες της Κρήτης, έχετε με το μέρος σας το δίκαιο και τη λογική. Το γιατί ενός πασά στην Κρήτη ξεφεύγει απ’ τα όρια του λογικού. Ό,τι είναι αληθινό για την Ιταλία είναι και για την Ελλάδα. Δεν μπορεί η Βενετιά να δοθεί στη μια, χωρίς η Κρήτη να μη δοθεί στην άλλη.
Η ίδια αρχή δεν μπορεί να είναι αληθινή για το ‘να το μέρος και ψεύτικη για τ’ άλλο. Ό,τι είναι εκεί γλυκοχάραμα, δεν μπορεί νάναι εδώ σκοτεινός τάφος. Ωστόσο το αίμα κυλάει κι η Ευρώπη το επιτρέπει να χύνεται. Έχει τη συνήθεια του αίματος. Σήμερα είναι η σειρά του σουλτάνου. Ξεριζώνει μια εθνικότητα.
Υπάρχει μήπως ένα τούρκικο θεϊκό δίκαιο σεβαστό απ’ το χριστιανικό θεϊκό δίκαιο; ο φόνος, η αρπαγή, ο βιασμός, βράζουν την ώρα αυτή στην Κρήτη απάνω όπως πριν έξι μήνες έπεφταν ορμητικά πάνω στη Γερμανία. Εκείνο που δε θα ‘τανε λεύτερο στο Σιντερχάνο είναι ελεύθερο για την πολιτική. Να ‘χεις δίπλα το σπαθί και να παραστέκεσαι ήσυχα στις σφαγές, αυτό σημαίνει να ‘σαι πολιτικός.
Φαίνεται πως της θρησκείας η έγνοια είναι το πώς οι Τούρκοι θα κάμουν ησυχότερα τη σφαγή της Κρήτης και πώς η κοινωνία θα κλωνιζόταν αν, ανάμεσα στην Κάρπαθο και στα Κύθηρα, γλιτώνανε τα μικροπαίδια το μαχαίρι. Να διαγουμίσουνε τα γεννήματα και να κάψουν τα χωριά είναι ωφέλιμο. Ο αψηλός λόγος που εξηγεί αυτά τα ξεριζώματα και τα κάνει ανεκτά, ξεφεύγει απ’ την ταπεινή αντίληψή μας. Εκείνο που αυτό το καλοκαίρι έγινε στη Γερμανία, μας ξαφνιάζει το ίδιο. Μια απ’ τις ταπεινώσεις του ανθρώπου που η μακροχρόνια εξορία τον έκαμε χοντροκέφαλο -είμαι ένας τέτοιος- είναι να μην καταλαβαίνει καθόλου τους μεγάλους λόγους για τις σημερινές δολοφονίες.
Αδιάφορο. Το κρητικό ζήτημα μπήκε πια. Θα λυθεί και θα λυθεί σαν όλα τα ζητήματα του αιώνα, στην κατεύθυνση της απελευθέρωσης. Να λευτερωθεί η Ελλάδα ολάκερη, η Ιταλία ολάκερη, με την Αθήνα στην κορφή της μιας, με τη Ρώμη στην κορφή της άλλης, αυτό το χρέος χρωστάμε εμείς, Γαλλία, στις δυο μας τις μάνες.
Είναι ένα χρέος και η Γαλλία θα το ξοφλήσει.
Είναι ένα καθήκον και η Γαλλία θα το εκτελέσει.
Πότε;
Βαστάτε».
Βίκτωρ Ουγκώ, Όρβιλ Χάουζ, 2 του Δεκέμβρη 1866
Τα λόγια των μεγάλων δεν είναι μόνο σοφά, είναι και προφητικά και πάντα επίκαιρα.
Ο Ουγκώ είχε πει: «Χτύπησα την ψευδοδημοκρατία με τα στρατοδικεία και με την κατάσταση πολιορκίας».
Κι όταν ο βουλευτής Λαγκράνζ τον ρώτησε:
– Με ποιόν είστε; (πολιτικά)
Ο Β. Ουγκώ απάντησε:
– Με τη λευτεριά.
