∆εν έχουν γραφτεί τόσα πολλά άρθρα και βιβλία για την ελπίδα, όσα για τον φόβο! Κι όµως. Ο φόβος και η ελπίδα πάνε µαζί. Μέσα από τους πολλούς ορισµούς που έχουν δοθεί για τον άνθρωπο, θα µπορούσαµε, για την περίσταση, να χρησιµοποιήσουµε τούτον εδώ: «έµφοβο ον που δεν κουράζεται να ελπίζει».
Ο φόβος είναι έµφυτος και καταδυναστεύει όλα τα ζωντανά πλάσµατα. Όµως δεν υπάρχει άλλο ζώο που να φοβάται σε τέτοιο βαθµό και για τόσα πράγµατα όσο ο άνθρωπος. Άσχετα από ηλικία, µόρφωση, επάγγελµα, οικονοµικά µέσα κλπ. – ο άνθρωπος φοβάται. Μάλιστα συµβαίνει, το φαινοµενικά περίεργο, ο έξυπνος άνθρωπος, ο προβλεπτικός, ο µορφωµένος, να είναι περισσότερο εκτεθειµένος στο φόβο από τον επιπόλαιο, τον απερίσκεπτο και τον αµαθή. Στον Σωκράτη αποδίδεται από τον Πλάτωνα η διδασκαλία ότι ανδρείος είναι εκείνος που γνωρίζει τα «δεινά», όχι εκείνος που πέφτει πάνω τους σαν αλόγιστο θηρίο. Και συνεχίζει: Το να φοβάται κάποιος και να επιλέξει να µην τον κερδίσει ο φόβος, αλλά να ενεργήσει παρά τον φόβο του· αυτό είναι που τον κάνει ανδρείο. Αντίθετα από τον ανδρείο, ο δειλός γίνεται έρµαιο του φόβου του. ∆εν µπορεί να τον δαµάσει, πανικοβάλλεται εύκολα και χάνεται ακόµα κι εκεί όπου θα µπορούσε να σωθεί.
Η παθολογία του φόβου µας παρουσιάζει πλήθος περιπτώσεων «ανώµαλου φόβου». Από τις ανώδυνες φοβίες µέχρι το άγχος. Παίρνω ένα απόσπασµα από ένα σχετικό κείµενο του Ε. Παπανούτσου, για να περιγράψω τη βασανιστική αυτή αγωνία: «Μερικοί ψυχίατροι την ονοµάζουν “φόβο του φόβου”. Ο αγχώδης άνθρωπος φοβάται το φόβο και επειδή τον φοβάται, γίνεται δέσµιός του έως το σηµείο να φοβάται πλέον όχι για άλλο λόγο, αλλά για να φοβάται… Πρόκειται για µια αποκόλληση της ψυχικής διάθεσης από κάθε φυσικό ή λογικό της αίτιο, που έχει ως συνέπεια όχι µόνο µια παράδοξη ανεξαρτοποίησή της αλλά και ένα νοσηρό (καρκινοειδή, θα έλεγε κανείς) πολλαπλασιασµό της». Το ίδιο είχε πει και ο Μένανδρος (342-291 π.Χ.) µε τη ρήση του: «Βίος βίου δεόµενος ουκ έστιν βίος». Ή στα νέα ελληνικά: «Η ζωή που φοβάται τη ζωή δεν είναι ζωή».
Όταν ο άνθρωπος βρέθηκε εκστατικός µέσα στο αινιγµατικό και γεµάτο µυστήρια σύµπαν, και ιδίως όταν συνειδητοποίησε ότι ο θάνατος παραµονεύει σε κάθε του βήµα, συγκλονίστηκε από ένα φόβο υπαρξιακού χαρακτήρα, από ένα µείγµα φόβου και σεβασµού, από αυτό που ονοµάζουµε: δέος. Τότε έπεσε και προσκύνησε. Primus in orbe deos fecit timor έγραψε τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Λατίνος ποιητής Λουκρήτιος Κάρος·
που πάει να πει στα ελληνικά: «Τους θεούς πρώτος δηµιούργησε ο φόβος». Οι περισσότερες θρησκείες κοντά στο φόβο έβαλαν την ελπίδα, την πίστη για «σωτηρία». Ο Απόστολος Παύλος λέει γι’ αυτό: «Έστι δε πίστις ελπιζοµένων υπόστασις, πραγµάτων έλεγχος ου βλεποµένων».
Η ψυχική ζωή µας είναι ρυθµισµένη προς την αθανασία! Αν δεν βλέπαµε άλλους να πεθαίνουν, δεν θα σκεφτόµασταν πως θα σταµατήσει κάποια στιγµή αυτό που µέσα µας νοιώθουµε σαν ύπαρξη. Ο άνθρωπος, διδάσκει ο φιλόσοφος Επίκουρος (341 π.Χ. – 270 π.Χ.) , γεννιέται ελεύθερος από µεταφυσικά δεσµά. Την ευτυχία, τη µακαριότητα, την έχει µέσα του, φτάνει να παραµερίσει όσα τον ενοχλούν και του κάνουν δύσκολη τη ζωή. Το συνεχώς ζητούµενο στη ζωή είναι η γαλήνη της ψυχής, αυτό οδηγεί στην ευδαιµονία του ανθρώπου. Το µεγαλύτερο εµπόδιο σε αυτό είναι ο φόβος, µαζί µε την άµετρη επιθυµία. Αυτά δηλαδή που προκαλούν την επιδηµική ασθένεια που ονοµάζουµε ανθρώπινο άγχος.
Ο υπ’ αριθµόν ένα και µεγαλύτερος φόβος είναι ο φόβος του θανάτου. Ο Επίκουρος διδάσκει ότι ο θάνατος δεν έχει καµιά σχέση µε τον άνθρωπο, «ο θάνατος ουδέν προς ηµάς», λέει. Αυτό το τεκµηριώνει λέγοντας ότι κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθησή µας, όµως θάνατος σηµαίνει στέρηση της αίσθησης. Έτσι λοιπόν, ο θάνατος, που οι άνθρωποι θεωρούν το χειρότερο απ’ όλα τα κακά, είναι ανύπαρκτος όταν υπάρχουµε εµείς, κι όταν έρχεται αυτός είµαστε ανύπαρκτοι εµείς. Είναι ανόητο λοιπόν ο άνθρωπος να φοβάται το θάνατο και να υποφέρει σε όλη του τη ζωή µε την προσδοκία του θανάτου.
Ο Επίκουρος έδωσε τη «συνταγή» για το πώς µπορεί να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την ασθένεια του άγχους και να είναι ευτυχισµένος. Είναι η περίφηµη «τετραφάρµακος». Τέσσερεις βασικές αλήθειες του επικουρισµού, τις οποίες ο φιλόσοφος ανέλυσε και τεκµηρίωσε.
• ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ
• ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
• ΚΑΙ Τ’ ΑΓΑΘΟΝ ΜΕΝ ΕΥΚΤΗΤΟΝ
• ΤΟ ∆Ε ∆ΕΙΝΟΝ ΕΥΕΚΚΑΡΤΕΡΗΤΟΝ
Που σηµαίνουν στα νέα Ελληνικά:
• ∆εν µας απειλεί καµιά θεϊκή δύναµη,
• ∆εν µας στεναχωρεί ο θάνατος,
• Εύκολα αποκτιέται ό,τι πραγµατικά χρειαζόµαστε,
• Ό,τι µας κάνει να υποφέρουµε, εύκολα µπορούµε να το υποµείνουµε.
*∆ρ. Μηχανικός τ. ∆/ντής ∆Ε∆∆ΗΕ Α.Ε.
Όλα τα δηµοσιευµένα κείµενα της στήλης
µπορείτε να τα βρείτε στο
http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
