Η ζωή και η δράση του Γεωργίου Ξενουδάκη (Ιμβρος Σφακίων 1810/ 1818 – Αθήνα 1888) απασχολούν την έρευνα τα τελευταία χρόνια. Πηγές αποτελούν ένα βιβλίο του με τους λόγους του που εκδόθηκε έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, άρθρα του σε εφημερίδες της εποχής καθώς και νεκρολογίες.
Ολα αυτά μπορεί κανείς να τα βρει σε ένα πρόσφατο βιβλίο: Απόστολος Παπαϊωάννου, Τα Σφακιά. Η προσφορά του Γεωργίου Ξενουδάκη, Ίμβρος Σφακίων 2014. Το προσωπικό του αρχείο φαίνεται ότι έχει χαθεί. Ερευνα που γίνεται τα τελευταία χρόνια στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Γ.Α.Κ. (Κεντρική Υπηρεσία), έχει εντοπίσει κάποια ανέκδοτα τεκμήρια για αυτόν, πέντε από τα οποία παρουσιάζονται εδώ γραμμένα από το 1837 μέχρι το 1840, αφορούν τα πρώτα στάδια της ζωής του, τα τέσσερα είναι γραμμένα από τον ίδιο, πολύ κοντά χρονικά στα γεγονότα που περιγράφονται. Φυσικά ο Ξενουδάκης δεν έγραψε ούτε αυτοβιογραφία ούτε απομνημονεύματα τουλάχιστον δεν έχουν εντοπιστεί ακόμα, γιατί στην εισαγωγή των λόγων του κάνει αόριστη μνεία για “Κρητοελληνικά απομνημονεύματα” τα οποία θα δημοσίευε κάποτε. Ο τίτλος υπονοεί ότι με αυτά τα άγνωστα τεκμήρια θα μάθουμε πτυχές της ζωής του όπως τις εξιστορεί ο ίδιος.
Δεν γνωρίζουμε με ασφάλεια το ακριβές έτος γέννησης του Γεωργίου Ξενουδάκη, εξάλλου την εποχή εκείνη ελάχιστοι το ήξεραν. Σε δύο περιπτώσεις δηλώνει ότι ήταν το 1818 ή 1819, αυτό όμως δεν είναι βέβαιο και δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Το 1824 συλλαμβάνεται αιχμάλωτος με την οικογένειά του και στέλνεται στην Αίγυπτο μαζί με πολλούς άλλους συμπατριώτες του. Οπως γράφει, έμεινε εκεί για έξι χρόνια, άρα η ομηρία του τερματίστηκε γύρω στα 1830, κατά λάθος στην πρώτη του επιστολή αναφέρει το 1832. Ενας Γάλλος Μερσιέ που μεταγενέστερες πηγές γράφουν ότι τον εξαγόρασε, δεν αναφέρεται σε καμιά επιστολή του. Στην απελευθερωμένη Ελλάδα φοίτησε στο ορφανοτροφείο της Αίγινας που ίδρυσε ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, εκεί πρέπει να έμαθε τα πρώτα του γράμματα.
Στην Αίγυπτο πέθαναν όλα τα μέλη της οικογένειάς του, εκτός από τη μητέρα του, όπως μαθαίνουμε από την πρώτη επιστολή του στα 1836. Ζήτησε χρηματική βοήθεια για να την απελευθερώσει, του δόθηκαν 100 δραχμές για το σκοπό αυτό, αλλά δεν γνωρίζουμε τι έγινε στη συνέχεια.
Στην τρίτη του επιστολή προς τον βασιλιά Οθωνα αναφέρει ότι ήταν υπότροφος στο Γυμνάσιο των Αθηνών με 20 δραχμές τον μήνα, ζητά επίσης να του δοθεί το λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας του Άνθιμου Γαζή.
Με την επόμενη επιστολή του στα 1839, φοιτητής πια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο Ξενουδάκης γράφει ότι διακόπηκε το πενιχρό οικονομικό βοήθημα που του έδιναν για τυπικούς λόγους και δυσκολευόταν να συνεχίσει τις σπουδές του, αφού ήταν άπορος. Την επόμενη χρονιά στέλνει παρόμοια επιστολή, γράφει ότι συντηρείται από βοηθήματα των συμπατριωτών του, τα αναφέρει ως ελεημοσύνη, και κάνει έκκληση να του δοθεί έστω ένα μικρό ποσό. Δεν είναι γνωστό αν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο, στο Μητρώο εγγραφής αναγράφεται ότι διέκοψε τη φοίτηση στη Νομική Σχολή, δεν είναι όμως βέβαιο, ασφαλώς χρειάζεται περισσότερη αρχειακή έρευνα.
Η περίπτωση του Γεωργίου Ξενουδάκη δεν είναι μοναδική εντάσσεται σε ένα μεγάλο κύμα προσφυγιάς δέκα ή είκοσι χιλιάδων Κρητικών από τον γενέθλιο τόπο τους στο ελεύθερο ελληνικό κράτος το 1830. Η ζωή εκεί δεν ήταν εύκολη, το νεότευκτο βασίλειο αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, μερικοί αγωνιστές του 1821 αναφέρουν ότι λιμοκτονούσαν, αλλά αυτή ήταν η γη της επαγγελίας που είχαν επιλέξει οι ίδιοι. Τα δημοσιευόμενα έγγραφα νομίζω ότι εικονογραφούν παραστατικά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ένα ορφανό από τη δίνη του 1821 να επιβιώσει και να ανελιχθεί μέσω της εκπαίδευσης στην οθωνική Ελλάδα, κάτι που θα πετύχει αργότερα, αλλά που τίποτε δεν προμήνυε το 1840.
Εγγραφα
Αρχιγραμματεύ της Ελλάδος
Ο υποφαινόμενος αιχμαλωτισθείς μεθ’ όλων μου των συγγενών περί τα 1824 εις τας τραγικάς περιστάσεις της πατρίδος μου, διό κατ’ ευδοκίαν Θεού, εγώ μόνος εξ όλων αυτών εσώθην περί το 1832, όλοι δε αυτοί έγειναν παρανάλωμα της μαχαίρας˙ αλλά η παντοδυναμία του Υψίστου δεν με άφησεν όλως διόλου έρημον, καθότι η μήτηρ μου μέχρι τούδε υπάρχει αιχμάλωτος.
Διό προστρέχω εις τον φιλεύσπλαχνον πατέρα των ορφανών Ελλήνων να διατάξη να μοι χωρηγηθώσι τα μέσα της ελευθερώσεώς της, καν τουλάχιστον να μου δοθή μικρά τις ποσότης, ίνα μου χρησιμεύση εις το ταξίδιον του πηγαιμού και ερχομού μου καθότι υστερούμαι και αυτού του επιουσίου άρτου.
Αφήνω να σκεφθούν, τους όσοι επιθεωρούν ταύτην, οποίαν γνώμην έχουν οι Κρήτες όλοι και οι γινώσκοντές την, εν ταύτα και περί των αποτελεσμάτων ταύτης. Δεν εκτείνομαι περαιτέρω, καθότι θέλω φανή κόλαξ και απάτης.
Ο ευπειθέστατος ορφανός.
Εν Αθήναις Γ.Ν. Ξενουδάκης
την 20ή Αυγούστου εκ Σφακίων της Κρήτης
1836
Οθων
Επί τη από 12 Σεπτεμβρίου ε.έ. προτάσει της επί των Εσωτερικών Γραμματείας εγκρίνομεν να δοθή εις τον Κ. Ξενουδάκην βοήθεια 100 δρχ. διά να τω χρησιμεύσωσιν εις έξοδά του εις Αίγυπτον ταξειδίου του προς απελευθέρωσιν της αιχμαλώτου μητρός του.
Η ποσότης αύτη θέλει περασθή εις τον προσεχή μηνιαίον προϋπολογισμόν.
[Αθήνα 14/26 Σεπτεμβρίου 1836]
Προς την Α.Μ. τον προστάτην των Μουσών
Μεγαλειτέρα ευεργεσία βεβαίως δεν δύναται να υπάρξη εις εν έθνος και τοιούτον ως το Ελληνικόν, όσον η προστάτευσις της παιδείας.
Οθεν ο υποφαινόμενος διατρέχων ως υπότροφος των 30 δραχ. εις το ενταύθα Β. Γυμνάσιον, ετόλμησα και άλλοτε, ήδη όμως ανεπτερώθην από τον κρότον της προθυμίας των Α. Α. Μ. Μ. και προστρέχω εις το έλεός Των, μην έχων άλλον ως κοινόν πατέρα και μητέρα. ει μη τον Βασιλέα την Βασίλισσαν και την πατρίδα μου, ει δυνατόν να με περιθάλψωσιν εξ ιδίων με τα λεξικά του αοιδίμου Α. Γαζή.
Πριττόν νομίζω να περιγράψω την επιμέλειαν, τας θυσίας, την υπακοήν, και τέλος την ευγνωμοσύνην μου εις την αγαθόεργον ταύτην Πατρικήν ανταμοιβήν, έτι δε και την κήρυξιν ταύτης, και εις αυτά ακόμη τα άψυχα.
Ο ευπειθέστατος και κατά πάντα υπήκοος εις τον υψηλόν θρόνον των Α. Α. Μ. Μ.
Μαθητής.
Γεώργιος Ν. Ξενουδάκης
Κρης
Εν Αθήναις την 7η Αυγούστου 1837.
Προς την επί των εκκλησιαστικών και της δημοσίου εκπαιδεύσεως Σ. Β. Γραμματείαν
Ο υποφαινόμενος, Κρης εκ της των Σφακίων επαρχίας, αιχμαλωτισθείς περί το 1824 εις τας τραγικάς του υπέρ ελευθερίας αγώνος περιστάσεις, μετά της μητρός και ενός αδελφού του, εξ ολόκληρα έτη εστέναζεν υπό την Βαρβαρικήν δυναστείαν και διάθεσιν, μέχρις ου, ευκαιρίας δοθείσης, απετίναξε κρυφίως τον ζυγόν της τυραννίας.
Ελθών εις την Ελλάδα παρέστησε τα πάντα εις τον αοίδιμον Καποδίστριαν˙ ο κηδεμών ούτος των διά την ανεξαρτησίαν ορφανηθέντων, εξετάσας το γένος, τας εκδουλεύσεις και τα πάθη του υποφαινομένου διέταξεν εμπρώτοις μεν να καταταχθή εις το εν Αιγίνη Ορφανοτροφείον, είτα δε ως υπότροφος του κεντρικού σχολείου. Αλλά φευ! Επέπρωτο να υποπέση και αυτός εις την οποίαν και τα λοιπά ορφανά ατυχίαν.
Μετά την άφιξιν του δικαιοτάτου ημών Βασιλέως επαρουσιάσθη εις τον Αρμασπέργην˙ αυτός αναγνωρίσας τα δίκαια του υποφαινομένου διέταξε να καταταχθή ως υπότροφος του εν Αθήναις Γυμνασίου και τούτο περί το 1837. Τελειώσας δε τας σπουδάς των μαθημάτων, ελληνικής, λατινικής, Γαλλικής, φιλοσοφίας και μαθηματικών κατά τον κανονισμόν του Γυμνασίου μετέβη εις το Πανεπιστήμιον, αλλά συγχρόνως έπαυσε και ο μισθός του επί λόγω ότι ήτον υπότροφος του Γυμνασίου και όχι της Κυβερνήσεως.
Ηδη διατρέχων προ ενός και ημίσεος έτους εν γένει μεν τα μαθήματα της Νομικής εν μέρει δε της ελληνικής και λατινικής φιλολογίας εις το Πανεπιστήμιον, και εγγίζων να διακόψη την πορείαν των Μουσών, όχι διότι απηύδησεν, αλλά διότι στερείται των προς παρακολούθησιν μέσων καταφεύγει υπό την προστασίαν της Σ. ταύτης Γραμματείας ίνα καθυποβάλη τας δικαίας του υποφαινομένου αιτήσεις εις τον υψηλόν θρόνον του τρισεβάστου και φιλομούσου άνακτος, ώστε να χορηγήση και εις τον υποφαινόμενον τα μέσα προς αποπεράτωσιν των εις το Πανεπιστήμιον σπουδών του, και τούτο, όχι διότι εις τον κλύδωνα της ελληνικής επαναστάσεως ηχμαλωτίσθη αυτός τε, η μήτηρ του και εις αδελφός του˙ Οχι διότι ο πατήρ του και δύο θείοι του έγιναν θύμα εις το πεδίον της μάχης˙ όχι διότι ο πατήρ του κατηνάλωσε κινητήν τε και ακίνητον περιουσίαν διά την αναγέννησιν της Ελλάδος˙ όχι, διότι άπειρα Κρητικά θύματα αυθορμήτως ερρίφθησαν εις τον βωμόν της πατρίδος μαχόμενα υπέρ πίστεως πατρίδος και ελευθερίας˙ Οχι, διότι εκ της επαρχίας των Σφακίων, ανέκαθεν το προπύργιον κατά της Τουρκικής δυναστείας, το φόβητρον επί της επαναστάσεως κατά των αιγυπτιακών δυνάμεων ξηράς τε και θαλάσσης, η γεννήτρια όλων των οπλαρχηγών της Κρήτης, δεν μισθοδοτείται ουδέ εις ορφανός˙ όχι, διότι μικρού χρόνου δείται προς αποπεράτωσιν των μαθημάτων του˙ Αλλά να χορηγήση οικτίρων και ελεεινολογών την πολυστένακτον και αξιοδάκρυτον της Κρήτης κατάστασιν διά της οποίας την αμάθειαν και απαιδευσίαν πηδαλιουχείται το νυν από Βάρβαρον και αιμοχαρή χείρα, και εις της οποίας τα σπλάχνα δεν ακούεται άλλο, ειμή οιμωγαί και ολολυγμοί.
Περί της αιχμαλωσίας αυτού τε της μητρός και αδελφού του, περί της στρατηγίας και θανάτου του πατρός και θείου του, περί των χρηματικών καταβολών μάρτυρας επικαλείται τους συνταγματάρχας της Β. φάλαγγος Β. Χάλην, Π. Ζερβουδάκην, τους αντισυνταγματάρχας Βαρδουλομανούσον και Τσουδερόν, τους ταγματάρχας Α. Παναγιωτάκην και Βικοσίφην και τον λοχαγόν Παταρόπουλον. Τους τότε της Κρήτης συμβούλους και ήδη εις την Ελλάδα κατοικούντας Γ. Πρωτόπαπαν Σφακίων, Α. Φασούλην, Γ. Σακόραφον, Θεοχάρην Αγαθάκην και ενγένει όλους τους εν τη Ελλάδι Κρητοσφακιώτας συναγωνιστάς του πατρός και θείων του.
Περί της Ηθικής και διανοητικής του προόδου, τους πατριώτας Μισαήλ Αποστολίδην, Εμ. και Σ. Αντωνιάδην, και τους καθηγητάς του Πανεπιστημίου.
Εύελπις ότι η Σ. αύτη Γραμματεία δεν θέλει οκνήσει, η δε Βασιλική δικαιοσύνη δεν θέλει παραβλέψει τον ένα και μόνον εξ όλης της Κρήτης εις το Πανεπιστήμιον φοιτώντα μένει με το ανήκον Σέβας.
Ο κατά πάντα ευπειθέστατος υπήκοος
Γεώργιος Ξενουδάκης Σφακιώτης
πολυπαθέστατος διά τον ιερόν αγώνα
Αθήναι τη 10 9βρίου 1839
