Ο Ινδός ποιητής Ραμπιντραναθ Ταγκορ (1861-1941)

Ποιος είσαι, αναγνώστη,/ που διαβάζεις τα ποιήματά μου/ μετά από εκατό χρόνια;/Δεν μπορώ να σου στείλω ένα μόνο λουλούδι/απ’ αυτόν τον πλούτο της άνοιξης,/μια μόνο χρυσή σπίθα απ΄τα σύννεφα./’Ανοιξε τις πόρτες σου και κοίτα έξω./Απ’ τον ανθισμένο κήπο σου/μάζεψε αρωματισμένες αναμνήσεις /των χαμένων λουλουδιών/πριν από εκατό χρόνια./Στη χαρά της καρδιάς σου/θα νιώσεις τη ζωντανή αγαλλίαση/που τραγουδούσε ένα ανοιξιάτικο πρωινό,/στέλνοντας τη χαρούμενη φωνή του/στα πέρατα./

Ο ΡΑΜΠΙΝΤΡΑΝΑΘ ΤΑΓΚΟΡ υπήρξε ποιητής και δραματουργός, μυστικός στοχαστής, δοκιμιογράφος, μουσικός και ζωγράφος. Συνέβαλε καθοριστικά στη γνωριμία του ινδικού με τον δυτικό πολιτισμό και το 1913 έφερε στην Ασία το πρώτο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Γεννήθηκε το 1861 στην Καλκούτα και ήταν γιός του Μαχαρίσι (Μεγάλος Σοφός) Ντεμπεντρανάθ Ταγκόρ ,σπουδαίου Ινδουιστή μεταρρυθμιστή. Μεγάλωσε μέσα σε οικογένεια λογίων που αντιτίθεντο στο σύστημα των καστών και προωθούσαν την αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας. Ήταν χορτοφάγος και μόλις 11 χρονών αποσύρθηκε για πρώτη φορά στο ησυχαστήριο που είχε δημιουργήσει ο πατέρας του. Η σφραγίδα του ιδιαίτερου φιλοσοφικού του στοχασμού που καλλιεργήθηκε από την παιδική ηλικία του, χαρακτηρίζει τη ποίησή του.

‘’Διέσχισες ερημικά μέρη και στείρα χρόνια για να βρεις τη στιγμή της ολοκλήρωσης ‘’

Το 1878 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Αγγλία για να σπουδάσει τη νομική επιστήμη όμως οι λογοτεχνικές του αναζητήσεις τον οδήγησαν στη μελέτη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και μουσικής. Συγγραφικός καρπός αυτού του ταξιδιού ήταν η δημοσίευσή του το 1881 με τίτλο ‘’Επιστολές ενός ταξιδιώτη στην Ευρώπη’’ σε λογοτεχνικό περιοδικό δυο αδελφών του( ο ίδιος ήταν το δέκατο τέταρτο παιδί της πολυμελούς οικογένειάς του). Συνέχισε με τα μουσικά δράματα “Το πνεύμα του Βαλκίμι’’ και ‘’Τραγικό κυνήγι’’, την ποιητική συλλογή ‘’Τραγούδια του λυκόφωτος’’, το ιστορικό μυθιστόρημα “Η πανηγυρική δωρεά της νέας παντρεμένης βασίλισσας ‘’ και η ποιητική συλλογή ‘’Τραγούδια της αυγής’’. Το 1883 νυμφεύεται και αναλαμβάνει από τον πατέρα του τη διαχείριση των οικογενειακών κτημάτων, έτσι δεν θα είναι αποκομμένος από τις βιοτικές αγωνίες των οικονομικά ασθενέστερων.

Συνεχίζει τα ταξίδια του , την ποίηση , τη συγγραφή και την ενασχόλησή του με την εκπαίδευση. Από το 1902 έως το 1907 ο ποιητής δοκιμάζεται με συνεχόμενες απώλειες αγαπημένων του προσώπων. Το 1902 πεθαίνει η γυναίκα του, το 1903 μια κόρη του, το 1904 ο καλύτερος μαθητής του, ο ποιητής Σατίρ Τσάντρα Ρόυ, το 1905 ο πατέρας του και το 1907, ο μικρότερος γιός του. Στο έργο του ‘’Παρασυρμένα Πουλιά ‘’(1916) , στο 68ο επίγραμμά του, μετά από πολλά χρόνια, με στωικότητα αλλά και ψυχική δύναμη δίνει τη δική του ερμηνεία : ‘’Το Κακό δεν αντέχει την ήττα, σαν το Καλό’’

‘’ Βρήκα μερικά παλιά μου γράμματα/φυλαγμένα προσεκτικά στο κουτί της-λίγα μικρά παιγνίδια για να παίζει η μνήμη της./Ω, κανείς τώρα δεν τα γυρεύει/τα ανεκτίμητα εκείνα γράμματα, και είναι ακόμη εδώ./Βέβαια υπάρχει η αγάπη σε τούτον τον κόσμο/για να τη σώσει απ’ τον πλήρη χαμό,/σαν εκείνη τη δική της αγάπη/που έσωσε αυτά τα γράμματα απ’ τον αφανισμό,/με τόση στοργική φροντίδα. (Η ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΝ 1916)

Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της Ρωσίας και συνομίλησε με σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Μαχάτμα Γκάντι με τον οποίο είχαν ιδεολογικές διαφορές. Οπωσδήποτε ο Γκάντι θεωρείται ο πατέρας του ινδικού έθνους και ο Ταγκόρ ο πατέρας της ινδικής λογοτεχνίας.

Στις 14 Ιουλίου 1930 ο Άλμπερτ Αϊνστάιν υποδέχτηκε τον ινδό φιλόσοφο Rabindranath Tagore στο σπίτι του. Οι δύο άντρες έκαναν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις της ιστορίας, αναλύοντας τη σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας.

Το 1901 ίδρυσε μια σχολή στο Βαλπούρ, λίγο έξω από την Καλκούτα, όπου δίδασκαν Ινδουιστές και Χριστιανοί. Η αρμονική συνύπαρξη , η πνευματική ελευθερία και η καλλιέργεια της ομορφιάς ήταν οι βασικοί πυλώνες της φιλοσοφίας αυτής της σχολής που είχε τέτοια απήχηση ώστε το 1922 μπόρεσε να τη μετατρέψει σε Διεθνές Πανεπιστήμιο. Το 1904 με το πολιτικό δοκίμιο ‘’Το εθνικό κίνημα’’ υποστήριξε την ανεξαρτησία της Ινδίας, το 1904 εκδόθηκε το μυθιστόρημά του ‘’ Γκόρα’’ και το 1912 εκδόθηκε στο Λονδίνο η ποιητική συλλογή του ‘’Ποιητική δωρεά’’ που πολύ σύντομα μεταφράστηκε στα Γαλλικά από τον Αντρέ Ζίντ. Ήδη είχε κάνει ιδιαίτερη αίσθηση στους Άγγλους λογοτέχνες και διανοητές. Ο ποιητής Γέητς ανάμεσα στα άλλα ενθουσιώδη που γράφει για την ποίησή του επισημαίνει: ‘’μια αθωότητα, μια απλότητα, που όμοιά της δεν μπορεί να απαντήσει κανένας σε καμιά άλλη φιλολογία, κάνει τα πουλιά και τα φυτά να φαίνονται τόσο κοντά του, όσο και στα παιδιά∙ και οι εποχές που αλλάζουν είναι γι αυτόν γεγονότα με μεγάλη σημασία, όπως ήτανε και για μας τον καιρό που η σκέψη μας δε μας είχε απομακρύνει απ’ αυτά.’’

Ο ΕΜΠΟΡΟΣ
Φαντάσου, μητέρα, πως θα είναι να μένεις σπίτι,/κι εγώ να ταξιδεύω σε μακρινές χώρες./Φαντάσου ότι η βάρκα μου είναι έτοιμη./Τώρα σκέψου καλά πριν μου ζητήσεις να σου φέρω κάτι./Μητέρα, θες αμπάρια γεμάτα χρυσάφι;/Θα πάω στο νησί των μαργαριταριών./Εκεί, στο πρωινό φως/τρεμοπαίζουν τα μαργαριτάρια και γεμίζουν την άμμο,/όταν τα ξεβράζει ο άγριος άνεμος της θάλασσας./Στον αδελφό μου θα φέρω δυο φτερωτά άλογα,/για να πετάει ανάμεσα στα σύννεφα./Για τον πατέρα θα φέρω μια μαγική πένα,/που θα γράφει μόνη της δίχως εκείνος να το ξέρει./Για σένα όμως, μητέρα, θα φέρω το πετράδι που κόστισε επτά βασιλιάδες /τα βασίλειά τους.( Η ΗΜΙΣΕΛΗΝΟΣ 1913)

Το 1915 τιμήθηκε με τον βρετανικό τίτλο του ιππότη από τον οποίο παραιτήθηκε το 1919 σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη σφαγή αθώων στην πόλη Αμριτσάρ από τους Άγγλους. Από το 1924 ταξιδεύει σε πολλές χώρες και επισκέπτεται και την Ελλάδα. Στην παρακάτω φράση του συνοψίζεται η φιλειρηνιστική κοινωνικο-πολιτική φιλοσοφία του ‘’Ο πατριωτισμός δεν μπορεί να είναι το έσχατο πνευματικό μας χαράκωμα∙ το δικό μου μετερίζι είναι η ανθρωπότητα. Δεν αγοράζω γυαλί στην τιμή των διαμαντιών, και όσο ζω, δεν θα επιτρέψω στον πατριωτισμό να θριαμβεύσει επί της ανθρωπότητας’’. Οπωσδήποτε η παραπάνω φράση μας οδηγεί σε επίκαιρους προβληματισμούς σχετικούς με τους δυο πολέμους που μαίνονται στη γειτονιά μας.

Άλλες ποιητικές συλλογές του: ‘’Τσίτρα’’, ’’Εφήμερο’’, ’’Χρυσή βάρκα’’, ‘’ ‘Οψιμη σοδειά’’, ‘’Όνειρα’’, ‘’Ο κηπουρός’’, ‘’Ο φυγάς’’ κ.α.
Ο Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ ως μεγάλος ποιητής που ήταν συγκέντρωνε στη δυναμική του τις αντιφάσεις που συνήθως προορίζονται να βιώσουν τα μεγάλα δημιουργικά πνεύματα. Εκπροσωπούσε την αυθεντική παραδοσιακή Ινδία και συγχρόνως αγωνιζόταν με την πένα του να ανοίξει διάλογο με τον δυτικό πολιτισμό. Η οικογένειά του και ο ίδιος ήταν κατά της τυπικής διαστρωμάτωσης της Ινδίας (κάστες), όμως και εκείνος συνήψε γάμο με τη δεκάχρονη(!) σύζυγό του που φυσικά ήταν από την κάστα του. Τελικά η ισχύς των νοοτροπιών είναι ανίκητη. Σύμφωνα με την παράδοσή τους οι γάμοι συμφωνούνταν στην παιδική ηλικία για τη γυναίκα και ολοκληρώνονταν λίγο αργότερα. Μπορούμε να υποθέσουμε το δυσβάσταχτο φορτίο υποχρεώσεων για ένα νεαρό κορίτσι με όλες τις δυσάρεστες συνέπειες στον ψυχισμό και στην υγεία του.
Σε κάποιες βιογραφίες του αναφέρεται ότι κάποια ποιήματά του ήταν εμπνευσμένα από μυστικές εμπειρίες, όπως το ποίημα ‘’Το ξύπνημα του καταρράκτη’’ από τη συλλογή ‘’Τραγούδια της αυγής’’. Ο διάλογός του με τον Θεό είναι αδιάλειπτος και ξεπερνά τα όρια των δογμάτων. Εξάλλου στην κηδεία του τον αποχαιρέτησε πλήθος κόσμου από όλα τα θρησκεύματα. Ο Ταγκόρ ως ποιητής κουβαλά αυτό το εκρηκτικό μίγμα: αναχωρητισμός αλλά και γόνιμη συνδιαλλαγή με την κοινωνία, μυστικισμός, απώλειες ,ενόραση και μια ασκητική γοητεία. Η ποίησή του συγκέντρωσε και αρνητικές κριτικές που την εύρισκαν απλοϊκή. Όμως συγκίνησε και εξέφρασε έναν ολόκληρο λαό∙ και με τους στίχους του και τα υλικά της ποίησής του έφτιαξε το πρόσωπο της Ινδίας, με λυρισμό και όνειρο.
Κι ο Ινδός ποιητής-φιλόσοφος Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ που ‘’είχε δεχτεί την πρόσκληση στη γιορτή του Κόσμου και είχε παίξει όσο περισσότερο μπόρεσε.’’ και μας προειδοποίησε ότι ‘’Το σύμπαν είναι τσιγκούνικο για όποιον αρνείται τον εαυτό του’’ ολοκλήρωσε τον κύκλο της ζωής του το 1941 στην Καλκούτα, στο σπίτι που γεννήθηκε. Λίγο πριν στην ποιητική του συλλογή Ο ΦΥΓΑΣ οραματίστηκε τον έρωτα με την ευγένεια της αγάπης και με ηχηρές και πολύχρωμες εικόνες μίλησε για μια αρχοντική μοναχική Κυρά. Άραγε για ποια γυναίκα γράφτηκαν αυτοί οι στίχοι;

Αιώνια πολύμορφη είσαι συ, στον πληθωρικό τούτο κόσμο,/Κυρά της Πολλαπλής Μεγαλοπρέπειας./Ο δρόμος σου είναι κοσμημένος με φώτα,/το άγγιγμά σου σαγηνεύει και άνθη ακόμη/εκείνη η μακριά φούστα σου/στροβιλίζεται σε χορό ανάμεσα στ’ αστέρια∙ οι μύριες μελωδίες σου αντηχούν από αμέτρητους κόσμους/με νεύματα και χρώματα./Απέραντα μόνη, στη μετέωρη ακινησία της ψυχής,/είσαι εσύ, Κυρά της Σιωπής και της Μοναξιάς,/ένα όραμα μέσα στο φώς,/ένας μοναχικός λωτός που ανθίζει στο φως της αγάπης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

ΡΑΜΠΙΝΤΡΑΝΑΘ ΤΑΓΚΟΡ –ΠΟΙΗΜΑΤΑ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΑΤΗ-ΑΘΗΝΑ 2010 (απόδοση Δώρα Στυλιανίδου-εισαγωγή Γιώργος Μαρκόπουλος) /ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ : ΡΑΜΠΙΝΤΡΑΝΑΘ ΤΑΓΚΟΡ –ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ
-τα ποιήματα αντλήθηκαν από την έκδοση ΠΟΙΗΜΑΤΑ Ρ.ΤΑΓΚΟΡ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΑΤΗ 2010
Φωτογραφίες: ο ποιητής σε διάφορες ηλικίες/στη φωτο 2 με τη σύζυγό του/στη φωτο 3 με τον Γκάντι/στη φωτο 4 με τον Αϊνστάιν.