Οπως πολύ ωραία αναφέρει η Ιωάννα Καρυστιάνη στο βιβλίο της με τίτλο “Το Φαράγγι” (Εκδόσεις Καστανιώτη) «Μάης, ο μήνας μεσίτης του καλοκαιριού, που προπουλάει τις ζέστες και τα μπάνια».
Φέτος όμως μετά από έναν ήπιο χειμώνα ήρθε το καλοκαίρι πολύ νωρίτερα ανατρέποντας την παραπάνω φράση της συγγραφέως.
Ηρθε και μαζί του, μεταξύ άλλων, έφερε και τα κουνούπια. Τα κουνούπια… για τα οποία τόσος ντόρος έγινε στη διάρκεια του περασμένου χειμώνα στο άλλο ημισφαίριο εξαιτίας της μετάδοσης του ιού Ζίκα και των συνακόλουθων προβλημάτων.
Αρκετές είναι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής που αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα δημόσιας υγείας λόγω του ιού του Ζίκα (μικροκεφαλίαση). Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι σε μία από αυτές τις χώρες, τη Βραζιλία, διεξάγονται και οι φετινοί Ολυμπιακοί Αγώνες…
Ολα αυτά θα επηρεάσουν άραγε κι εμάς το φετινό καλοκαίρι; Αλήθεια, τι σημαίνει «καλοκαίρι» όταν μιλάμε για κουνούπια;
O ιος Zika
Ο συγκεκριμένος ιός μεταδίδεται στον άνθρωπο κυρίως μέσω νυγμού (τσίμπημα) μολυσμένου κουνουπιού του γένους Aedes, κυρίως του Aedes aegypti στις τροπικές περιοχές. Το συγκεκριμένο είδος (διαβιβαστής) δεν είναι εγκατεστημένο στην Ευρώπη (ούτε στην Ελλάδα) με εξαίρεση τη Μαδέρα (ή Μαδέιρα, Πορτογαλία). Πρόκειται για το ίδιο κουνούπι που μεταδίδει τους ιούς του Δάγκειου πυρετού, του Chikungunya και του κίτρινου πυρετού. Αλλα είδη κουνουπιών του γένους Aedes, όπως το Aedes albopictus ή “Ασιατικό κουνούπι τίγρης”, έχουν αναφερθεί επίσης ως ικανοί διαβιβαστές του ιού, αν κι αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη για τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς του κουνουπιού Aedes albopictus (και κατά συνέπεια και για τον ελληνικό).
Εκτός του τσιμπήματος από τα συγκεκριμένα κουνούπια έχουν αναφερθεί και άλλοι πιο σπάνιοι τρόποι μετάδοσης του ιού όπως η περιγεννητική μετάδοση (μπορεί να συμβεί πιθανότατα διά του πλακούντα ή κατά τον τοκετό, όταν η μητέρα έχει προσβληθεί) και μέσω μετάγγισης αίματος. Δυστυχώς τους τελευταίους μήνες υπάρχουν αρκετές αναφορές που αποδεικνύουν και τη μετάδοση του ιού μέσω σεξουαλικής επαφής.
Ο ιος του Ζίκα και οι Ολυμπιακοί Αγώνες στη Βραζιλία
Η μετάδοση του ιού Ζίκα αφενός με κουνούπια του γένους Aedes και αφετέρου μέσω σεξουαλικής επαφής ανησυχεί τον επιστημονικό κόσμο παγκοσμίως. Για τον λόγο αυτό συντάχθηκε μία επιστολή για τη μη διεξαγωγή των φετινών Ολυμπιακών Αγώνων που υπογράφεται από 223 επιστήμονες, γιατρούς και εμπειρογνώμονες, της δημόσιας υγείας. Στο σκεπτικό της επιστολής αναφέρεται ο κίνδυνος ότι όλοι αυτοί που θα δώσουν το “παρών” στους αγώνες κινδυνεύουν να κολλήσουν τον ιό και στη συνέχεια, όταν επιστρέψουν πίσω, παρουσία και του διαβιβαστή-κουνούπι, να προκαλέσουν προβλήματα στη δημόσια υγεία στις χώρες τους.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στις οδηγίες τόσο του Αμερικανικού όσο και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (CDC και ΕCDC, αντίστοιχα) προτείνεται σε όλους αυτούς που θα ταξιδέψουν σε περιοχές όπου ενδημεί ο ιός Ζίκα να πάρουν μαζί τους εντομοαπωθητικά, εντομοκτόνα αλλά και προφυλακτικά.
Το “φιδάκι” και άλλα μέτρα ατομικής προστασίας
Παρόλο που θεωρείται δεδομένο ότι η ορθή διαχείριση των κουνουπιών είναι κατά κύριο λόγο ευθύνη της πολιτείας, ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου και οι πολίτες “παράγουν” άθελά τους κουνούπια μέσα στον χώρο τους. Για τον λόγο αυτό καλό θα είναι να φροντίζουμε, όπου είναι δυνατό, τόσο τον δικό μας χώρο όσο και τον ευρύτερο χώρο γύρω από το σπίτι μας. Εστίες όπως αυτές που αναφέρονται παρακάτω μπορεί να βρίσκονται έξω από τα όρια του κήπου μας, αλλά σίγουρα τα κουνούπια δεν γνωρίζουν από τίτλους ιδιοκτησίας και τελικώς μας επισκέπτονται “ακάλεστα” και χωρίς ενδοιασμούς.
Μυρωδιές που θυμίζουν έντονα το τρίπτυχο “κουνούπι – καλοκαίρι – πρόληψη” είναι το φιδάκι και τα διάφορα εντομοαπωθητικά σώματος.
Το φιδάκι είναι μία μυρωδιά “έντονη” που παράγεται κατά την καύση πύρεθρου (παράγεται από ένα είδος χρυσάνθεμου) και “απωθεί” τα κουνούπια.
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνουμε στα εντομοαπωθητικά σώματος και την ορθή χρήση τους:
Τα εντομοαπωθητικά δε σκοτώνουν τα κουνούπια, αλλά προλαμβάνουν το τσίμπημά τους.
Αν και τα εμπορικά ονόματα ποικίλλουν, υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες διαθέσιμων δραστικών ουσιών εντομοαπωθητικών: τα συνθετικά χημικά (π.χ. DEET, πικαριδίνη, IR 3535) και τα προϊόντα φυτικής προέλευσης (π.χ. citriodiol, geraniol).
Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να είναι εγκεκριμένα από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) πριν διατεθούν προς πώληση.
Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να εφαρμόζονται σε όλες τις εκτεθειμένες επιφάνειες του σώματος, αλλά και στην εξωτερική επιφάνεια των ρούχων σύμφωνα με τις οδηγίες της ετικέτας του προϊόντος.
Η εφαρμογή μεγαλύτερων ποσοτήτων εντομοαπωθητικών δεν οδηγεί σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο προστασίας από τα τσιμπήματα.
Πιθανές εστίες στο σπίτι μας και στον ευρύτερο χώρο
(πηγή: http://www. conops.gr)
1. Το νερό σε σιντριβάνια, μεγάλα ανθοδοχεία ή άλλες παρόμοιες διακοσμητικές κατασκευές θα πρέπει να αντικαθίσταται τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Τα πιατάκια επίσης από τις γλάστρες θα πρέπει να αδειάζουν σε τακτά χρονικά διαστήματα.
2. Πολλές φορές οι σχάρες των φρεατίων αποχέτευσης φράζουν από πεσμένα φύλλα, κομμένο γρασίδι ή άλλα σκουπίδια του κήπου με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ροή του νερού προς το δίκτυο αποχέτευσης.
3. Μικρές ή μεγάλες λακκούβες στον χλοοτάπητα ή σε άλλα σημεία του κήπου που μπορούν να συγκρατήσουν νερό θα πρέπει να παραγεμιστούν με χώμα ή να φροντίσουμε ώστε να αποστραγγίζουν καλά.
4. Διατηρήστε τα λούκια και τις υδρορροές στη σκεπή καθαρά καθώς εύκολα φράζουν από φύλλα ή κλαδάκια δένδρων και συγκρατούν το νερό της βροχής.
5. Βρύσες που στάζουν, αυτόματα ποτίσματα ή άλλες υδραυλικές εγκαταστάσεις με διαρροές μπορούν εύκολα να δημιουργήσουν μικρές εστίες ανάπτυξης κουνουπιών.
6. Τεχνητές λιμνούλες ή οποιαδήποτε φυσική ή μη συγκέντρωση στάσιμου νερού αποτελούν ιδανικές εστίες ανάπτυξης των εντόμων αυτών.
7. Ανοιχτά ή σπασμένα παράθυρα, φεγγίτες ή οπές εξαερισμού προσφέρουν εύκολους οδούς εισόδου των κουνουπιών προς το εσωτερικό των σπιτιών. Το κλείσιμο των ανοιγμάτων αυτών με λεπτή ανθεκτική σήτα είναι απαραίτητο.
8. Οι πισίνες θα πρέπει να αδειάζουν όταν δεν χρησιμοποιούνται καθώς και το νερό που πολλές φορές κατακρατείται από τα καλύμματα με τα οποία σκεπάζονται.
9. Παιδικές πισίνες, κουβαδάκια ή άλλα παιχνίδια που συνήθως αφήνονται μόνιμα στην αυλή ή στον κήπο θα πρέπει να τοποθετούνται σε κατάλληλα σημεία ώστε να μην μαζεύουν το νερό της βροχής.
10. Τα κουνούπια συχνά επιλέγουν να γεννήσουν τα ωά τους στο νερό που συγκεντρώνεται σε δοχεία, βαρέλια, παλιά λάστιχα αυτοκινήτων ή ακόμη και σε μικρά τενεκεδένια κουτιά που πολλές φορές υπάρχουν ξεχασμένα σε κάποια γωνία του κήπου. Για όσα από αυτά δεν μπορούν να απομακρυνθούν θα πρέπει να φροντίσουμε ώστε να μην παραμένει στάσιμο νερό στο εσωτερικό τους ανοίγοντας ίσως τρύπες στον πυθμένα τους ή σκεπάζοντάς τα.
Κρήτη και Ασιατικό κουνούπι τίγρης
Στις 26/10/2015 τα Χανιώτικα Νέα είχαν δημοσιεύσει ένα άρθρο με τίτλο “Το ασιατικό κουνούπι τίγρης στα Χανιά: Τουρίστας ή μόνιμος κάτοικος”, στο οποίο αναφερόταν η έρευνα που διενεργεί το συγχρηματοδοτούμενο Ευρωπαϊκό έργο LIFE CONOPS (LIFE12 ENV/GR/000466), μεταξύ των άλλων πόλεων της Ελλάδος και στα Χανιά (ειδικότερα στα Χανιά η εντομολογική έρευνα πραγματοποιείται από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας Π.Ε. Χανίων και την εταιρεία Υγειονομική Κρήτης).
Τα αποτελέσματα της εντομολογικής έρευνας δείχνουν ότι από όλες τις Περιφερειακές Ενότητες της Κρήτης, στα Χανιά το ασιατικό κουνούπι τίγρης όχι μόνο έχει εισαχθεί, αλλά έχει αρχίσει να αναπτύσσει και σταθερούς πληθυσμούς.
Το συγκεκριμένο είδος κουνουπιού έχει έντονη δραστηριότητα (και κατά συνέπεια σημαντική ενόχληση) όταν οι θερμοκρασίες είναι μεταξύ 20 – 28ο C. Αυτό σημαίνει ότι για την Ελλάδα και ειδικότερα για την Κρήτη, ο ορισμός “καλοκαίρι” διαφοροποιείται σημαντικά σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Ετσι το έντομο φαίνεται να έχει δραστηριότητα από νωρίς τον Απρίλιο έως και τον Δεκέμβριο με μέγιστο τους μήνες Σεπτέμβριο – Οκτώβριο. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι λόγω των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών είναι δυνατόν να παρατηρείται σε ορισμένα σημεία της πόλης σημαντική όχληση ιδίως τις πρωινές ώρες, η οποία δεν είχε παρατηρηθεί τα προηγούμενα χρόνια.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι κάθε φορά που δεχόμαστε ένα τσίμπημα από κουνούπι αυτομάτως κινδυνεύουμε από κάποια ασθένεια. Για να μεταδώσει ένα κουνούπι ασθένεια κατά τη διάρκεια του τσιμπήματος θα πρέπει νωρίτερα να έχει λάβει το αντίστοιχο παθογόνο που μπορεί να μεταδώσει. Τα παθογόνα που μπορούν να μεταδοθούν με τα κουνούπια προσλαμβάνονται με το γεύμα αίματος από τον ξενιστή (π.χ. άνθρωπο) που φέρει το παθογόνο και στη συνέχεια μεταφέρονται με το σάλιο του κουνουπιού στον νέο ξενιστή (π.χ. άνθρωπο). Αυτό σημαίνει ότι για να συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει η ασθένεια να ενδημεί στην περιοχή μας σε μεγάλη κλίμακα (π.χ. σε ανθρώπους) και με ταυτόχρονη παρουσία του διαβιβαστή (κουνούπι).
Ανεξάρτητα από την ικανότητα μετάδοσης ασθενειών, σημαντικό πρόβλημα αποτελεί και η έντονη όχληση που προκαλεί με τα τσιμπήματά του κυρίως σε αστικές περιοχές όπου καθίσταται δύσκολη η αντιμετώπισή του. Η όχληση που προκαλεί είναι έντονη και πολλές φορές η αντίδραση ευαισθησίας στο δέρμα των θυμάτων είναι εμφανής προκαλώντας κοκκινίλες, φαγούρα ή και εξανθήματα.
Ως εκ τούτου, η τακτική «προλαμβάνειν βέλτιστον του θεραπεύειν» θα πρέπει να είναι ο επιθυμητός στόχος. Άλλωστε, μια ορθή διαχείριση των κουνουπιών που περιλαμβάνει ελεγχόμενους ψεκασμούς, χαρτογράφηση εστιών και ενημέρωση του κοινού κοστίζει πολύ λιγότερο από τις συνέπειες που προκαλεί η ενόχληση ή/και η μετάδοση ασθενειών στη δημόσια υγεία, στον τουρισμός και στο περιβάλλον.
*Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο
