Ο Ισοκράτης και οι… γονείς μου

Ενα από τα πολλά και χρήσιμα, όπως η ίδια η ζωή αποδείχνει σε όλους κάθε στιγμή της καθημερινότητάς μας,  μαθήματα που μου έχουν δώσει οι γονείς μου είναι το ό,τι αξίζει στη ζωή πραγματικά δεν είναι η συσσώρευση υλικών αγαθών, αλλά ο ψυχικός πλούτος των ανθρώπων.
Τα υλικά αγαθά, όπως με έμαθαν οι γονείς μου, λοιπόν,  είναι εφήμερα και φθαρτά, έχουν διάρκεια ίση με την επίγεια ζωή του ανθρώπου και διασκορπίζονται με ευκολία τόση όση δυσκολία χρειάστηκαν να μαζευτούν, ενώ οι αρετές που κοσμούν την ψυχή του διαρκούν αιώνια και δεν καταναλώνονται ποτέ.
Σε αντίθεση με αρχαίους λαούς , που πίστευαν ότι στη μεταθανάτια ζωή ο νεκρός έχει ανάγκη υλικά αγαθά,  και, γι’ αυτό, σώριαζαν μαζύ του στον τάφο ένα σωρό κτερίσματα και άλλα αντικείμενα που του χρησίμευαν όσο ζούσε, σήμερα, όπως μου ξανάλεγε προ ημερών ο πατέρας μου,  είναι πασιφανές πλέον πως τίποτα από τα επίγεια  δεν ακολουθεί μετά το θάνατο τον άνθρωπο αλλά όσα υλικά «κτήματα» κι αν επιτύχει στη ζωή του (χρήμα, δύναμη, εξουσία) θα μείνουν όλα στη γη κι αυτός θα «φύγει» μόνος.
Και η σπουδαιότερη απ’ όλες τις ψυχικές αρετές είναι η πραγματικά και βαθιά καλλιέργεια της ψυχής, η αληθινή μόρφωση που ξεκινά από την ανατροφή που δίδουν οι γονείς στα παιδιά τους και αναφαίνεται κάθε στιγμή του επίγειου ανθρώπινου βίου. Και η παιδεία αυτή, το ξέρουμε όλοι, δεν έχει καμιά σχέση με την εκπαίδευση που συνήθως παρέχουν, «με αυτόματο πιλότο και δίχως ψυχή», οι συχνά απογοητευμένοι από τις εργασιακές τους και τις κοινωνικές μας συνθήκες δάσκαλοι στα σχολεία και η οποία σχετίζεται με τη στείρα παπαγαλία κούφιων, χωρίς αντίκρισμα στη μετέπειτα ζωή, γνώσεων από συνήθως κακογραμμένα βιβλία. Έτσι, μπορεί, όπως όλοι βλέπουμε καθημερινά, κάποιος να φαίνεται πετυχημένος στη ζωή εφόσον έχει αποφοιτήσει με άριστα από το πανεπιστήμιο ή έχει μιαν αρκετά προσοδοφόρα δουλειά αλλά να είναι αλαζόνας και σκάρτος χαρακτήρας και ένας άλλος να μην ξέρει ούτε το όνομά του να γράψει κι όμως να είναι πλούσιος ο ψυχικός του κόσμος από σύνεση και όλες τις αρετές (αξιοπρέπεια, τιμιότητα, καλοσύνη, μετριοφροσύνη, φιλοτιμία π.χ.) που τον βοηθούν να ζει αρμονικά τόσο στην ιδιωτική του ζωή, μα κυρίως μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο και με όσους τον περιτριγυρίζουν.
Και το απόγευμα εκείνης της συζήτησης με τον πατέρα μου, λοιπόν,  ξαναθυμήθηκα τον αρχαίο Ισοκράτη.  Από τον «Παναθηναϊκό»  λόγο του Αθηναίου διάσημου ρητοροδιδάσκαλου του 4ου αιώνα τούτο το απόσπασμα μού ήλθε στο νου (§ 30-32, μετάφραση:  Ε. Πανέτσος) και το αφιερώνω, γεμάτος ευγνωμοσύνη και αγάπη, στους γεννήτορές μου για όλα όσα μου προσφέρουν απλόχερα κάθε στιγμή: «Ποιους λοιπόν ονομάζω μορφωμένους, αφού δεν επιδοκιμάζω τις τέχνες και τις επιστήμες και τις φυσικές ικανότητες; Πρώτα – πρώτα αυτούς που χειρίζονται καλά τα ζητήματα που τους παρουσιάζονται κάθε μέρα και έχουν τη νοημοσύνη να επωφελούνται των περιστάσεων και να είναι ικανοί να πετυχαίνουν τις περισσότερες φορές εκείνο που συμφέρει· έπειτα εκείνους που είναι αξιοπρεπείς και δίκαιοι προς αυτούς που τους συναναστρέφονται συχνά και που ανέχονται ήρεμοι τους δυσάρεστους και οχληρούς τύπους, ενώ οι ίδιοι φέρονται προς τους φίλους των με τη μεγαλύτερη καλωσύνη και ηπιότητα. Επί πλέον εκείνους που είναι πάντοτε εγκρατείς εις τας ηδονάς, και δεν τους κατασυντρίβουν οι συμφορές, παρά τηρούν ανδρική στάση και αντάξια της φύσεως της ανθρωπίνης· τέταρτον, το και σπουδαιότερο, αυτούς που δεν τους διαφθείρει της τύχης η εύνοια, που μήτε γίνονται άλλοι άνθρωποι μήτε γίνονται υπερήφανοι, αλλά παραμένουν άνθρωποι λογικοί και που δεν χαίρουν για τα αγαθά που τους έδωσε η τύχη περισσότερο παρά για τα αγαθά που απέκτησαν εξ αρχής με το φυσικό τους χαρακτήρα και την ορθοφροσύνη τους. Εκείνοι όμως που εύκολα προσαρμόζουν τον εσωτερικό τους άνθρωπο προς όλα αυτά γενικώς, αυτοί επιμένω, ότι είναι και συνετοί και τέλειοι άνδρες και ότι κατέχουν όλες τις αρετές».