Σύµφωνα µε στοιχεία της ∆/σης Υδάτων της Περιφέρειας Κρήτης το 80% των συνολικών καταναλώσεων νερού στην Κρήτη αφορά τη γεωργική χρήση (άρδευση), αλλά δυστυχώς µόνο το 61 % των συνολικών καταναλώσεων νερού στην Κρήτη χρησιµοποιείται πραγµατικά από τις καλλιέργειες µας. Κι αυτό γιατί από το νερό άρδευσης που εφαρµόζεται το 15% χάνεται κατά τη µεταφορά του λόγω παλαιότητας ή αστοχιών του δικτύου ή/και παράνοµη εκτροπή νερού για κάλυψη αναγκών άλλων χρηστών π.χ. τουριστικές µονάδες, επίσης το 20% χάνεται λόγω της µη σωστής χρήσης του στον αγρό (µη αποτελεσµατική άρδευση).
Ο γεωργικός τοµέας πράγµατι καταναλώνει περισσότερο νερό σε σχέση µε τους υπόλοιπους καταναλωτές νερού (τουρισµός, αστική/βιοµηχανική χρήση) και έτσι πρέπει να είναι γιατί αλλιώς η γεωργία δεν θα είναι πλέον βιώσιµη στην Κρήτη και θα υπάρξουν έντονες κοινωνικοοικονοµικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το µεγάλο ζητούµενο πλέον στη διαχείριση του νερού της Κρήτης είναι να επαναξιολογηθεί η φέρουσα ικανότητα της χρήσης του νερού στους διαφορετικούς τοµείς στοχεύοντας στην βιώσιµη συν-ανάπτυξη όλων των τοµέων. Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίο να µπουν προτεραιότητες.
Γνωρίζοντας τις πραγµατικές ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του νησιού µας, θεωρούµε ότι οι κύριες προτεραιότητες που πρέπει να ληφθούν υπόψη στην αντιµετώπιση των ζητηµάτων της λειψυδρίας και της αποδοτικότερης χρήσης του νερού στη γεωργία αφορούν τη:
∆ηµιουργία µικρών υδραυλικών έργων µε στόχο τη σωστή κατανοµή των υδάτινων πόρων (αρδευτικού νερού) και την ελαχιστοποίηση των απωλειών των δικτύων ή/και παράνοµων εκτροπών για άλλες χρήσεις.
Θέσπιση θεσµικών κανόνων για την κατανάλωση του νερού. Π.χ όσον αφορά στην εγκατάσταση νέων καλλιεργειών ή τουριστικών µονάδων να υπάρχουν σαφή πλαίσια µε βάση τη φέρουσα ικανότητα (δυνατότητα βιώσιµης ανάπτυξης) κάθε περιοχής όσον αφορά τη χρήση του νερού.
Χρήση ανθεκτικών στις ακραίες κλιµατικές συνθήκες καλλιεργειών/ποικιλιών και εφαρµογή ορθών γεωργικών πρακτικών για την µείωση των απωλειών νερού.
Επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων (τριτοβάθµια επεξεργασία) για την άρδευση δενδρωδών καλλιεργειών / εγκατάσταση µονάδων επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων στις µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες µε στόχο την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών τους.
Ευφυής άρδευση/νέες τεχνολογίες για την αποτελεσµατικότερη χρήση του νερού στον αγρό.
Μείωση των απωλειών νερού έστω κατά 10 % είναι ζωτικής και κρίσιµης σηµασίας σήµερα δεδοµένου των επιπτώσεων της κλιµατικής αλλαγής, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσµα τη µείωση των υδατικών αποθεµάτων καθώς και την επιµήκυνση της αρδευτικής περιόδου σε ετήσια βάση άρα και των συνολικών αναγκών σε αρδευτικό νερό.
Στο πλαίσιο αυτό ένα ιδιαίτερα σηµαντικό ζήτηµα που έχει προκύψει το τελευταίο διάστηµα είναι η αποδοτική χρήση του νερού άρδευσης στην καλλιέργειά του αβοκάντο. Μια καλλιέργεια ιδιαίτερα δυναµική σε περιοχές του Νοµού Χανίων όπου οι κλιµατικές και εδαφικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της, παράλληλα όµως µια καλλιέργεια απαιτητική σε νερό σε σχέση µε άλλες παραδοσιακές καλλιέργειες. Οπότε είναι σηµαντικό να αποφεύγονται οι σπατάλες νερού χωρίς όµως να φτάνουµε και στην αντίπερα όχθη διακυβεύοντας την απόδοση της καλλιέργειας.
Για αυτό θα πρέπει να βάλουµε τα πράγµατα στη σωστή τους διάσταση, καθώς πολλά ακούγονται και αναφέρονται για την ποσότητα νερού που απαιτεί η καλλιέργεια, δίνοντας σε αρκετές περιπτώσεις λανθασµένες και επικίνδυνες κατευθύνσεις προς τους παραγωγούς µας.
Εδώ αξίζει να αναφέρουµε ότι το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών και Αµπέλου του ΕΛΓΟ ∆ΗΜΗΤΡΑ είναι το πρώτο αλλά και το µοναδικό ίδρυµα στην Κρήτη που ασχολήθηκε και ασχολείται συστηµατικά εδώ και τουλάχιστον 5 δεκαετίες µε την καλλιέργεια του αβοκάντο καθώς και τις υδατικές ανάγκες αυτού. Σύµφωνα µε επιστηµονικές µελέτες που έχουν γίνει σε διάφορες ποικιλίες αβοκάντο σε µεσογειακά κλίµατα, σε ετήσια βάση, οι ποσότητες εκείνες νερού που δύναται να δώσουν τη βέλτιστη παραγωγή σε πλήρως αναπτυγµένα δέντρα (δέντρα ηλικίας άνω των 10 ετών) κυµαίνονται από 520-650 κ.µ./στρ. Μικρότερες ποσότητες από αυτές µπορεί να οδηγήσουν σε µείωση της παραγωγής και στο υδατικό στρες, ενώ ποσότητες µεγαλύτερες δύναται να οδηγήσουν σε απώλεια νερού χωρίς να αυξήσουν περεταίρω την παραγωγή. Το παραπάνω εύρος διακύµανσης των ποσοτήτων νερού που απαιτεί η καλλιέργεια (πλήρως αναπτυγµένα δέντρα) έχει σχέση µε τις διαφορετικές κλιµατικές και εδαφικές συνθήκες που µπορεί να επικρατούν από περιοχή σε περιοχή αλλά και στις διαφορετικές γεωργικές πρακτικές που ακολουθούνται. Για παράδειγµα, όταν ο παράγωγός ακολουθεί ορθές γεωργικές πρακτικές, όπως είναι η αύξηση της οργανικής ουσίας στο έδαφος, µπορεί να πετύχει την εφαρµογή µικρότερων ποσοτήτων νερού, δηλαδή τα κατώτερα όρια του προαναφερόµενου εύρους τιµών άρδευσης, εξασφαλίζοντας τη βέλτιστη παραγωγή.
Επισηµαίνουµε ότι οι προαναφερόµενες βέλτιστες ποσότητες νερού αφορούν δέντρα ηλικίας ίσης ή µεγαλύτερης των 10 ετών, για δέντρα µικρότερης ηλικίας οι ποσότητες νερού είναι προφανώς µικρότερες, για παράδειγµα δέντρα αβοκάντο ηλικίας 5 ετών θα απαιτήσουν ποσότητες νερού µειωµένες κατά 50% σε σχέση µε τα πλήρως αναπτυγµένα δέντρα.
Αξίζει όµως να αναφέρουµε ότι “πυροτεχνήµατα” του τύπου ότι θα πρέπει να βάζουµε στο αβοκάντο ακόµα και λιγότερο από 200 κ.µ./στρ σε ετήσια βάση και µε αυτόν τον τρόπο θα λύσουµε το πρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής, αφενός δεν έχουν καµία σχέση µε την πραγµατικότητα αφετέρου είναι επικίνδυνες και γενικόλογες απόψεις που στερούνται επιστηµονικής/γεωπονικής τεκµηρίωσης και γνώσης της φυσιολογίας του φυτού.
Στο πλαίσιο των παραπάνω και προκειµένου να γνωρίζουµε, µε επιστηµονικά ορθό τρόπο, τις πραγµατικές ανάγκες σε νερό των κύριων καλλιεργειών της Κρήτης, το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών και Αµπέλου του ΕΛΓΟ ∆ΗΜΗΤΡΑ, έχει δηµιουργήσει ένα πρωτοποριακό σε εθνική κλίµακα και επιτυχηµένο σύστηµα συµβουλευτικής άρδευσης στο νησί της Κρήτης, το οποίο είναι καλά προσαρµοσµένο στις διαφορετικές ανάγκες των αγροτών και των φορέων διαχείρισης νερού. Αυτό το σύστηµα έχει τρία διαφορετικά επίπεδα υλοποίησης ανάλογα µε τη χωρική κλίµακα και τις ανάγκες των τελικών χρηστών.
Το πρώτο επίπεδο αφορά τα εβδοµαδιαία αρδευτικά δελτία στις κύριες αγροτικές περιοχές του νησιού µε στόχο την ενηµέρωση των αγροτών και των τοπικών διαχειριστών νερού για τις πραγµατικές ανάγκες άρδευσης των καλλιεργειών, πληροφορία που παρέχετε δωρεάν σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Κρήτης. Το δεύτερο επίπεδο αφορά τη καινοτόµο ψηφιακή διαδικτυακή πλατφόρµα (ελεύθερης πρόσβασης) DEFICIT (https://www.irrigation-crete.gr/) για τον ακριβή προσδιορισµό των αναγκών άρδευσης των καλλιεργειών της Κρήτης σε επίπεδο αγροτεµαχίου καθώς και ενηµέρωσης για τις βέλτιστες στρατηγικές προσαρµογής των καλλιεργειών στο πλαίσιο της κλιµατικής αλλαγής. Σε αυτήν την πλατφόρµα ενσωµατώνονται πληροφορίες που αφορούν τις µετεωρολογικές συνθήκες σε πραγµατικό χρόνο, χωρικά δεδοµένα για τον τύπο καλλιέργειας των αγροτεµαχίων, επικυρωµένοι αλγόριθµοι για τον υπολογισµό των αναγκών άρδευσης των καλλιεργειών, ακριβής χάρτης σύστασης εδάφους που προέρχεται από δορυφορικές εικόνες καθώς και κατάλληλες αγρονοµικές πρακτικές για την εξοικονόµηση νερού µε βάση την καλλιέργεια και τη γεωµορφολογία του κάθε αγροκτήµατος. Το τρίτο επίπεδο της συµβουλευτικής άρδευσης περιλαµβάνει έξυπνα σύστηµα άρδευσης χαµηλού κόστους που ενσωµατώνουν τεχνικές Internet of Things (IoT), αισθητήρες υγρασίας εδάφους και ατµοσφαιρικών συνθηκών τα οποία εγκαθίστανται στο χωράφι, καθώς και την αντίστοιχη υπηρεσία εργαστηριακού προσδιορισµού των υδραυλικών και φυσικών ιδιοτήτων του εδάφους και του φυτού. Αυτή η εξατοµικευµένη συµβουλευτική προσέγγιση τρίτου επιπέδου παρέχει στους αγρότες εξειδικευµένες πληροφορίες σχετικά µε το αυτοµατοποιηµένο σύστηµα άρδευσης και τη βελτιστοποίηση της χρήσης του νερού άρδευσης στο χωράφι τους.
Τα παραπάνω τρία διαφορετικά και καλά προσαρµοσµένα επίπεδα του συστήµατος συµβουλευτικής άρδευσης που παρέχετε από το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών και Αµπέλου του ΕΛΓΟ ∆ΗΜΗΤΡΑ για το νησί της Κρήτης, µπορούν να χρησιµοποιηθούν και να επιλεγούν από τον χρήστη µε βάση στις δικές του ανάγκες και δυνατότητες. Όλες οι παραπάνω αρδευτικές συµβουλευτικές προσεγγίσεις έχουν εφαρµοστεί στην Κρήτη τα τελευταία χρόνια και έχουν αξιολογηθεί από τελικούς χρήστες µε πολύ υψηλό βαθµό ικανοποίησης όσον αφορά την αποτελεσµατικότητα και τη χρηστικότητα. Η εξοικονόµηση στο νερό έχει φτάσει στο 30% της προηγούµενης ποσότητας που χρησιµοποιούσαν.
Αυτό το ολιστικό σύστηµα συµβουλευτικής άρδευσης µπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο διαχείρισης της κλιµατικής κρίσης, να ευαισθητοποιήσει και να εµπνεύσει διαχειριστές νερού καθώς και αγρότες για µια ευρύτερη υιοθέτηση πρακτικών άρδευσης που στόχο θα έχει στην προσαρµογή των καλλιεργειών στις επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής και στην βιωσιµότητά τους..
*Ο δρ Κουργιαλάς Νεκτάριος είναι κύριος ερευνητής – Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αµπέλου Υπεύθυνος Εργ.: Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων και Περιβ. Γεωπληροφορικής Γενική ∆/ση Αγροτικής Έρευνας – ΕΛΓΟ ∆ΗΜΗΤΡΑ
