Ο Κλήδονας

Κάθε χρόνο στη γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου -24 Ιουνίου- αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα. Η λέξη έχει παλιά την προέλευση (από το κλήδων = μαντεία, οιωνός).
Mεταφορικά λέγεται η φράση “αυτά τα λένε στον Κλήδονα” για λόγια που αποδοκιμάζει κάποιος ως μη σοβαρά, άκαιρα και ανόητα.
Κληδόνιος, είναι ένα από τα πολλά επίθετα του Δία, γιατί εθωρείτο, ως η αιτία και αρχή κάθε κληδόνος, δηλαδή κάθε φήμης και μαντείας. Ο Ζευς Κληδόνιος, είναι εκείνος που έδιδε τους οιωνούς στους ανθρώπους και προσήμαινε δι’ αυτών το μέλλον. Oμοιος προς το σημερινό Κλήδονα είναι ο κληδονισμός των Βυζαντινών, που φαίνεται, ότι μεταδόθηκε από τους Έλληνες και στους γειτονικούς λαούς, όπου παρατηρείται ακόμα και σήμερα. Ο Κλήδονας είναι ένα είδος παιγνιώδους μαντείας μεταξύ κυρίως νεαρών γυναικών, και σκοπό έχει τη μάντευση για τη μέλλουσα αποκατάσταση ή την καθόλου ζωήν των.
Η μαντεία αυτή παίρνει χαρακτήρα τελετής και γίνεται ως εξής: Την παραμονή της εορτής, μετά τη δύση του ηλίου, κάθε συμμετέχουσα στέλνει τα “ριζιχάρια” συνήθως χρυσά ή αργυρά κοσμήματα δακτυλίδια, σκουλαρίκια, καρφίτσες ή και μικρότερης αξίας δακτυλήθρες, κουμπιά κ.ά. ακόμα και φρούτα, καρπούς, ή λουλούδια που καθένα “μελετιέται” στο όνομα ορισμένου προσώπου.
Τα ριζικάρια, ρίχνονται μέσα σε στάμνα γεμάτη με το “αμίλητο” νερό. Νερό δηλαδή το οποίο έφερε από την πηγή νέος ή νέα αμφιθαλής (που ζουν και οι δύο γονείς), με απόλυτη σιωπή και κατά τη μετάβαση και κατά την επιστροφή. Παρά τις προκλήσεις των παρευρισκομένων, οι οποίοι με κάθε τρόπο προσπαθούν ν’ αποσπάσουν φωνή από τον μεταφέροντα και έτσι να ματαιώσουν την αποστολή του. Δένουν μετά, από επάνω το δοχείο με ύφασμα ή μαντήλι κόκκινο. Παίρνουν ύστερα το κλειδί της πόρτας, κάνουν τρεις φορές το σημάδι του σταυρού, το τοποθετούν στο στόμιο της στάμνας και λένε: «Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ’ Άι Γιαννιού τη χάρη/ κι απού ‘χει καλό ριζικό να δώσει να το πάρει». Παίρνουν το δοχείο και το τοποθετούν κάτω από μια τριανταφυλλιά, ή απλά στο ύπαιθρο, για να το βλέπουν τ’ άστρα και το φεγγάρι, ν’ αστρολογιστεί και να φεγγαρολουστεί, όπως λένε. Να επιδράσουν δηλαδή πάνω του, οι μαντικές δυνάμεις των άστρων και του φεγγαριού, κι έτσι να ενισχυθεί η μαντική δύναμή του.
Ας μην ξεχνούμε πως πάνω στις ίδιες δυνάμεις των άστρων και του φεγγαριού, στηρίζονται τα ζώδια και τα ωροσκόπια και οι σχετικές αστρολογικές παρατηρήσεις. Φροντίζουν όμως να παραλάβουν το δοχείο την επομένη και να το βάλουν μέσα στο σπίτι, προτού φανεί στα βουνά ο ήλιος και το ιδεί. Μετά το μεσημέρι συγκεντρώνονται και αφού σχηματίζουν κύκλο, τοποθετούν το δοχείο στη μέση και το ανοίγουν τραγουδώντας: «Ανοίγουμε τον κλήδονα στ’ Άι Γιαννιού τη χάρη,/ κι απού ‘χει καλό ριζικό ας έρθει να το πάρει». Κατόπιν κάθε μια απαγγέλλει ένα δίστιχο, ενώ νεαρός αμφιθαλής, βγάζει από ένα ριζικάρι, το οποίο αναγνωρίζεται σε ποιoν ανήκει και το δίστιχο θεωρείται χρησμός για το πρόσωπο στο όνομα του οποίου μελετήθηκε το ριζικάρι.
Το περιεχόμενο του δίστιχου περιστρέφεται πάντοτε στο ζήτημα της τύχης, αν δηλαδή θα παντρευθεί νωρίς, αν αγαπιέται, από ποιον κ.λπ. Oταν υπάρχει χρόνος διαθέσιμος, ακολουθεί β’ και γ’ φορά το ρίξιμο των ριζικαριών στο δοχείο και απαγγέλλουν σκωπτικά δίστιχα – μαντινάδες.
Οι μαντινάδες τη β’ και προπάντων τη γ’ φορά, γίνονται πιο πειραχτικές, πιο τσουχτερές, πεισματικές και συχνά έντονα σατυρικές, όταν ο κύκλος είναι περιορισμένος.
«Σα μάθει ο κάτης γράμματα κι ο σκύλος να διαβάζει,/ τότε κι εσύ θα παντρευτείς να κάνει ο κόσμος χάζι». «Άμε παιδί μου στο σκολειό να μάθεις ν’ αναγνώθεις/ γιατί πολλά νοήματα σου κάνω, μα δε νιώθεις» και «Δεν τόχω ‘γω για το φιλί σκουπίζω το και βγαίνει,/ μα τόχω ως γλυκαίνεσαι και ποιός σε ξεγλυκαίνει».
Τέλος στήνουν χορό, μέχρι τη δύση του ήλιου. Oταν ο χορός διαλυθεί, καθεμιά γεμίζει το στόμα με νερό από τον κλήδονα -κληδόνερο- και περιμένει ν’ ακούσει ένα όνομα, το οποίο θα είναι το όνομα του μέλλοντος συζύγου. Ο λαός μας, αρέσκεται να παρακολουθεί και να συμμετέχει σε λαϊκές εκδηλώσεις και έθιμα, ειδικά όταν του ικανοποιούν τη ψυχολογική ανάγκη να μάθει τα μελλούμενα. Ζητά με αγωνία, από κάθε μυστηριακή δύναμη, να γεμίσει το κενό της ψυχής του. Κάπου πρέπει ν’ ακουμπήσει, κάπου να πιστέψει! Με την έννοια αυτή, η επίκληση και η επικοινωνία με τον Άι Γιάννη, κάθε άλλο παρά αντιθρησκευτική είναι. Η ανάγκη αυτή, είναι εντελώς φυσιολογική, και με διάφορε μορφές θα τη συναντήσουμε από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα δείχνοντας συγχρόνως, την αδιάσπαστη συνέχεια της Εθνικής μας ζωής.
Ο λαός μας στο πέρασμα των αιώνων, αντικατέστησε τους παλαιούς τύπους λατρείας της Εθνικής θρησκείας, με το ανεγνωρισμένο χριστιανικό πνεύμα. Στη θέση του Δία, θα βάλει τον Προφήτη Ηλία, και θα τον κάμει έφορο της βροχής και των ανέμων, της αστραπής και της βροντής, και θα του κτίσει εκκλησάκι πάνω στις κορυφές.
Τον Άι Νικόλα θα κάμει Ποσειδώνα της Θάλασσας και προστάτη των ναυτικών.
Τον Aγι Γιώργη προστάτη της στάνης και των βοσκών και συνεχίζοντας θα δώσει στον κάθε Άγιο έναν τομέα, για να προστατεύει. Τον Άι Γιάννη τον Πρόδρομο θα βάλει στη θέση του Απόλλωνα, του θεού του ήλιου και θα τοποθετήσει τη γιορτή του, πάνω στη θερινή ηλιακή τροπή, κρίσιμη κι επικίνδυνη καμπή του χρόνου. Eτσι, που ο Άγιος θα δώσει καλή τροπή, καλή πορεία στο θερινό ήλιο. Κι ίσως σ’ αυτήν την αλλαγή του ήλιου, του μεγάλου δυνατού της φύσεως, να στηρίζει ο λαός μας όλη τη μαντική δύναμη που αποδίδει στην ημέρα αυτή. Θα λατρέψει τον Άι Γιάννη τον Κλήδονα, το ριζικάρη, που σαν Πύθιος Απόλλωνας, θα φέρει του τυχερούς χρησμούς ιδιαίτερα σε ανύπαντρα κορίτσια.
Και πάνω στις πηγές της ζωής τον ήλιο, τη φωτιά, το νερό, θα στηρίξει τις μαντικές του παρατηρήσεις, για να μπορέσει να προμαντέψει το ριζικό του. Την παραμονή του Άι Γιαννιού θ’ ανάψει φωτιές στη χάρη του Αγίου, θα τον γιορτάσει σα λαμπαδάρη και λαμπροφόρο. Εκεί θα κάψουν κλαδιά και τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς, απ’ όλη τη γειτονιά, για να πηδήξουν στη συνέχεια, πάνω από τη φλόγα.
Το έθιμο, κρατάει από παλιά: Το γεγονός της γέννησης του Ιωάννη, μέγα, θαυμαστό, κι ανήκουστο, επειδή οι γονείς του ήσαν προχωρημένης ηλικίας και η Ελισάβετ ήταν στείρα, κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά, φέρνει χαρά και αγαλλίαση σ’ όλη την ορεινή Ιουδαία, όπου και διαλαλείται το θαύμα. Στους Χριστιανούς, κατόπιν, ο διαλαλημός γίνεται με φουντάνες, το βράδυ της παραμονής της γεννήσεως.
Με τη φωτιά, που είναι δύναμη και συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας, θα γίνει ο καθαρμός, για ν’ απαλλαγούμε από κάθε κακό και να μπούμε καθαροί και ανανεωμένοι, στη νέα περίοδο του χρόνου. Τρεις φορές, μέσα από τις πύρινες γλώσσες, θα υπερπηδήσει νικητής ο έφηβος της γειτονιάς. Νικητής της ακατανίκητης φωτιάς, δαμαστής δικός της, μάλιστα αν το πήδημα έγινε σε στιγμές δυνατής φλόγας, σε στιγμή εκρηκτικής μανίας και ορμής, παίρνει ο νέος κάτι από τη δύναμη της και την κερδίζει για τον εαυτό του και την υγεία του. Μεταβιβάζει στον εαυτό του, τις δυναμικές ιδιότητες της αποψινής μαγικής φωτιάς.