…και οι Σελινιώτες Κρήτες Μουσουλμάνοι
» 29 Γενάρη 1869
Το Νοέμβριο του 1867 ανέλαβε την καταστολή της επανάστασης στην Κρήτη (1866-69) ο Χουσεΐν Αβνή Πασάς, όπου μ’ ένα σύστημα πύργων- αλυσίδα απέκλεισε τους επαναστάτες στα όρη… έκοψε τον εφοδιασμό από την Ελλάδα και τον Δεκέμβρη του 1868 έσβησε την επανάσταση.
Στις 14 Δεκεμβρίου 1868 τα ανατολικά των Σφακίων, προεδρεία, συνέλευση και αρχηγεία, της ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1866 ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, με συντετριμμένη καρδιά, παραδίδονται στη Χώρα τω Σφακιώ στο Σάββα Πασά.
Οι Κυδωνιάτες Χατζήμιχάλης, Μαντάκοι, Μαυρογένηδες και λοιποί, παραδοθήκανε στο πύργο στη Μπουρμπαδοκεφάλα. Οι Σελινοκισσαμίτες Κορκίδης, Κ. Μπασιάς, Π. Περίδης, Αναστασογιάννης και λοιποί στο σταθμό στη Καβαλαρέ.
Η ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΗ ΠΛΑΚΑ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ
Σέλινο Μουστάκο, Το σπήλαιο του «Μουρντάρη»
Το άλλο «ιερό θεριό τση Κρήτης» ο Κριάρης, ο δεσποτικός ηγέτης με την άκρως εγωιστική φιλοδοξία, κατά τους ιστορικούς, δεν εδέχθει να μετάσχει της τύχης των συναγωνιστών του και από την Αγ. Ειρήνη με 8 συντρόφους του μπαίνει στο Σέλινο.
Ο ΚΡΙΑΡΗΣ ΗΤΑΝ ΤΟΤΕ, ΤΟ 1868, 72 ΕΤΩΝ !!!
Μαζί του ήταν : ο υιός του Γεώργιος, ο σημαιοφόρος ανεψιός του Γεώργιος Λειατάκης, οι ανεψιοί του Πωλιός Πωλιουδοβαρδάκης και Μιχαήλ Αντωνοβαρδάκης ή Αντωνομιχάλης, ο Νικόλαος Χαλακατεβάκης ή Κουτσαυτάκης, ο Ιωάννης Καλογεράκης, ο Παναγιώτης Πυροβολάκης και ο οπλαρχηγός Νικόλαος Βουράκης.
…………………………………………………
Εκεί διέμενε ο Τσιστραντώνης… οι οποίοι τον οδήγησαν στα όρια των Εννέα Χωριών στο σπήλαιο του «Μουρντάρη»…
Οι άνδρες όμως του Κριάρη, δια να φάνε, όταν ήταν στο Προδρόμι, πήραν ένα πρόβατο από τον ποιμένα…
Στα Χανιά εν τω μεταξύ είχε μαθευτεί ότι ο Κριάρης δεν προσκύνησε και οι Τούρκοι έγιναν έξαλλοι.
Ο Κριάρης επικηρύχθει έναντι αδράς αμοιβής και εστάλησαν εις αναζήτηση του δύο τάγματα στρατού, η χωροφυλακή και ο Σελίμ Φούσκης Κρης Μουσουλμάνος οπλαρχηγός, με εκατοντάδες Τουρκοσελινιώτες όπως ο Σαλή Τζεβρέμης, Μεχμέτ Φούσκης και Αχμέτ Χηνίτης, Μουσταφά Μαριολάκης, Αλή Μουράκης, και ο Σεραλάκης και συνέλαβαν τον…
Στη συνέχεια εβασανίσθει ο Στρ. Καπαρός και εδάρει ανηλεώς, χωρίς να ομολογήσει. Τότε έφθασε ο Χ… και είπε:
-«Πέτε τσοι μωρέ μα κατέμε τσοι».
Ο ΧΧΧΧΧΧ πριν δαρεί υπέδειξε το σπήλαιο.
Μια παγερή και ομιχλώδη νύχτα, ταχτικός στρατός και Κρητότουρκοι κύκλωσαν το σπήλαιο, οδηγούμενοι από κάποιο προσφάτως γραμμένον εις την Τουρκική χωροφυλακή, (ζαπτιέν) ΧΧΧΧΧ…
Εντός της σπηλιάς, γύρω από τη φωτιά είχαν πλαγιάσει οι άνδρες του Κριάρη οπλισμένοι έτοιμοι. Ο ίδιος ανήσυχος δεν είχε ύπνο.
Ο ανιψιός του Πωλιουδόβαρδας, καθ’ υπόδειξή του, αντικατέστησε το προηγούμενο φρουρό Νικ. Βουράκη και βγήκε έξω.
Εν τω μεταξύ είχαν ξυπνήσει και οι άλλοι και διηγούταν τα όνειρά των. Ο Μιχ. Αντωνοβαρδάκης ή Αντωνομιχάλης, ανεψιός του Κριάρη και ο Γεωργ. Λειατάκης σημαιοφόρος και αυτός ανεψιός του Κριάρη, ατρόμητα παλληκάρια αυτού, εσηκώθηκαν και εδιηγούντο τα όνειρά των, εις τα οποία έδειδαν κακή σημασία. Ο πρώτος έλεγε «ότι επέρνα θολό ποταμό και επνίγετο» ο δε δεύτερος «ότι τον κέντρωσαν μέλισσες».
Σε απόσταση 50 περίπου βημάτων από το σπήλαιο ο Πωλιουδόβαρδας άκουσε θόρυβο βημάτων και είδε σκιές να κατεβαίνουν. Αμέσως γύρισε και είπε :
– «Σκύλοι! Τούρκοι! Στ’ άρματα».
Είχαν κυκλωθεί, με τα όπλα παρατεταμένα αγωνίστηκαν να σπάσουν τον κλοιό.
Ήταν ξημέρωμα της 29ης Ιανουαρίου 1869, περίπου μία ή δύο ώρες νύχτα και οι Τούρκοι περίμεναν να τους πιάσουν με το φως της μέρας.
Μπροστά πήγαινε ο Αντωνομιχάλης,… και τότε άστραψαν τα όπλα.
Ένας Κρητότουρκος εφονεύθει και ετραυματίσθει έταιρος ο εκ Πλεμενιανών Σελίνου Χουσεΐν Πεταλάκης ή Παπαδαλάκης. Οι δικοί μας έσκυψαν και υποχώρησαν, διαλύθηκαν, αλλάζοντας κατεύθυνση. Οι Τούρκοι πυροβολούσαν νύχτα τις σκιές.
Μπροστά πήγαιναν οι πρωτεξάδελφοι Αντωνομιχάλης και Λειατάκης… .και τα όπλα ξανά αστράφτουν.
Ο Χασάν Τουρκαμετάκης από το Κάλαμο Σελίνου τρέχει να κόψει το κεφάλι του Λειατάκη. Αλλά ο Λειατάκης παρ’ ότι κάτω πεσμένος τραβά το κρητικό μαχαίρι και το μπήγει του Χασάν στο στήθος, ο οποίος αποσύρεται και επέζησε.
Τότε χριστιανός χωροφύλαξ, εκ Κακοδικίου, Προκοπάκης, πυροβολεί τον Λειατάκη με σφαιρίδια και τον τυφλώνει. (τον Προκοπάκην αυτό αργότερα οι χριστιανοί τον φόνευσαν ως προδότη). Οι Κρήτες Μουσουλμάνοι κατάσφαξαν τυφλό πλέον τον Λειατάκη.
…ο Κριάρης τραυματίζεται από σφαίρα η οποία διαπέρασε την οσφυϊκή χώρα και έθραυσε μέρος της σπονδυλικής στήλης και ακουμπώντας σ’ ένα δέτη εφώναξε:
– « Αχ!! Σκύλοι πουτανίστηκα μας εφάετε».
Οι Κρητότουρκοι εγνώρισαν τη φωνή του Κριάρη και μανιωδώς εφώναξαν:
– «σκύλε Κριγιάρη ως πότες θα σ’ έχομε να ζεις».
Ο Κρης Μουσουλμάνος από το Προδρόμι Σελίνου Αχμέτ Χινήτης Μπέης, (χρηματίσας και υπολοχαγός της Τουρκικής χωροφυλακής), ορμά με το σπαθί να του κόψει το κεφάλι, αλλ’ ο Κριάρης το πυροβολεί με τη μπιστόλα και τον τραυματίζει.
Άλλος Τούρκος επιχειρεί το ίδιο αλλά πυροβολείται και τραυματίζεται από τον υιό του Κριάρη Γεώργιο. Οι Τουρκοκρητικοί φωνάζουν :
– «Μη μας σε φύγουν από τη κάτω μπάντα»
Άλλος Τουρκοκρητικός φωνάζει :
– «Από ‘κεια είναι ο στρατός».
Είχε αρχίσει να ξημερώνει και πέρασαν ανεβαίνοντας ανάμεσα από τον Τουρκικό στρατό και ντόπιους Τούρκους που δεν τους πείραξαν νομίζοντας τους δικούς τους.
…Κάποια στιγμή τους είδαν στα 200 μέτρα και τους έριξαν βροχή από σφαίρες αλλά ανεπιτυχώς. Αργότερα πέρασαν δίπλα του Κριάρη στα 10 μέτρα αλλά δεν τον είδαν, καθ’ όσον είχε κρυφθεί.
…διαφεύγει ο Κριάρης επιτηδείως, και φθάνει υπό βροχή και σε αθλία κατάσταση εις το Μουστάκο, μετόχι του Σελινιώτη Κρητότουρκου Βεκήλ αγά …
Απέναντι από τη φάμπρικα, σ’ ένα ερημοκλήσι, όπου κοιμήθηκε 2 ώρες, συνάντησε κάποιο Γεώργιο Αντ. Περάκη…
Κατ’ εντολή του Κριάρη και καθ’ όσον έψαχναν παντού οι εχθροί και σε λίγο θα έφταναν και εδώ και επίσης θα πέθαινε χώρις ιατρική βοήθεια, ο Περάκης ειδοποίησε τον Σελίμ αγά Φούσκη που περιπολούσε εκεί κοντά και του είπε ότι ο Κριάρης θέλει να παραδοθεί.
Άλλωστε με τον Κριάρη ο Σελήμ αγάς ήταν γνωστοί.
Ο Σελίμ Φούσκης πήγε στη φάμπρικα, μαζί μ’ ένα άλλο Κρητότουρκο, χωρίς να το πει στους άνδρες του, καθ’ όσον θα κατακομμάτιαζαν τον Κριάρη. Ο Φούσκης πλησιάζον απέναντι από τον Κριάρη εφώναξε:
– «Παλληκαρήσια καπετάν Κωνσταντή;»
– «Παλληκαρήσια Σελίμ αγά» εφώναξε ο Κριάρης.
Ο Φούσκης επλησίασε και όταν είδε τραυματία και αιμόφυρτο τον Κριάρη συγκινημένος είπε:
– « Γιάντα καημένε Κωνσταντή δεν επροσκύνησες και σύ; Ένα Σουλτάνο ήθελες να πολεμάς;».
ο Κριάρης του απαντά.
– « Έτσα μου ήτανε γραφτό Σελήμ αγά. Για τη πατρίδα μου επόλεμουνα».
Μόλις ο Κρης Μουσουλμάνος που συνόδευε τον Κριάρη, άκουσε ποιος ήταν ο τραυματίας σήκωσε το όπλο με λύσσα να τον πυροβολήσει λέγων:
– «Σκατόπιστε κι ως πόσα παλληκάρια έχεις φαομένα».
Αλλά ο Φούσκης τον έσπρωξε και του σήκωσε πάνω το όπλο λεγοντάς του:
-«Όξω μουρτάτη (μαγαρισμένε) εδά θα δείξεις και συ την αντρειά σου;».
Ο δε Κριάρης είπε στον Τούρκο:
– «Χάρη σου ‘χα γω μωρέ να με σκοτώσεις οντεν ήμουνε ζωντανός».
Οι Τουρκοσελινιώτες γιορτάζοντας την σύλληψη του Κριάρη έρριψαν χιλιάδες πυροβολισμούς στον αέρα.
ΉΤΑΝ 29 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1869.
Στην Κάνδανο, άρχισαν να μαζεύονται οργισμένοι Κρητότουρκοι να τον κομματιάσουν…
Τον παρουσίασαν στα Χανιά αιμόφυρτο στον Χουσεΐν Αβνή Πασά ο οποίος τον ερώτησε γιατί δεν επροσκύνησε, και ο Κριάρης με θάρρος απάντησε :
– «Ήθελα να φύγω, δεν ήθελα να προσκυνήσω».
– Σε δεύτερη ερώτηση του Πασά :
-«Ένα Σουλτάνο μωρέ ήθελες να πολεμήσεις;» απάντησε:
– «Τιμή μου το ‘χα να πολεμώ ένα Σουλτάνο».
Ο παρακαθήμενος Κωστής Φωτιάδης Μπέης του είπε:
– «Μωρέ χοντροκέφαλε έκαμες εδά την Ένωση;» απάντησε :
– «Ναίσκε την ένωση ήθελα να κάμω μα δε μου πέρασε».
…Οι πρόξενοι τότε τηλεγράφησαν στην Κωνσταντινούπολη και έσωσαν τον Κριάρη από την εκτέλεση.
Το 1873 πήγε στην Αθήνα ο Σελίμ Φούσκης, ασθενήσας από πονόματον δια να θεραπευθεί. Φιλοξενούμενος από τον Κριάρη, διηγείτο τα σχετικά με τη σύλληψη του από τον ίδιο, καθώς και τη νοσηλεία του στα Χανιά.
Ο Κ. Κριάρης πέθανε στην Αθήνα στις 6 Ιουνίου 1884 σε ηλικία 88 ετών. Τιμώμενος απ’ όλους με το βαθμό του Συνταγματάρχου της Βασιλικής Φάλαγγας.
Οι ακολουθήσαντες αυτόν εις το σπήλαιο του Μουρντάρη, πλην των δύο φονευθέντων ατρόμητων παλληκαριών του, διεσώθησαν…
Διεσώθη και ο υιός του Γεώργιος. Τον Γεώργιο εφόνευσαν αργότερα οι Φουντουκάκηδες εν Βουβών και τον Π. Πωλιουδόβαρδα το 1897 οι Τζουτζούρηδες εκ Κακοδικίου.
ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ
ΣΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΑΝΤΡΕΣ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ «ΚΡΗΤΕΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ» ΠΟΥ ΘΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑ
*Ο Μιχάλης Κατσανεβάκης είναι αρχιτέκτων μηχανικός, συγγραφέας – ιστορικός ερευνητής
